Νικόλας Σεβαστάκης: Η λογοτεχνία μπορεί να δείξει τα πράγματα στη γυμνότητά τους

Ένα μυθιστόρημα που, αν και προϊόν μυθοπλασίας, δεν διστάζει να αναμετρηθεί με την πρόσφατη ιστορία μας, ο Άνθρωπος στη σκιά περιστρέφεται γύρω από τον Φάνη Αυγερινό, έναν νέο που η πολιτική του συνειδητοποίηση τα εύφλεκτα χρόνια της δεκαετίας του 1970 τον οδηγεί στον φόνο. Το καλοκαίρι του 2015 αυτοκτονεί, και το νήμα της ζωής του ξετυλίγεται μέσα από τις αφηγήσεις ανθρώπων που οι ζωές τους συναντήθηκαν λιγότερο ή περισσότερο με τη δική του.

– Ο Άνθρωπος στη σκιά διαδραματίζεται στα χρόνια από τη δεκαετία του 1970 μέχρι και σήμερα, με αναδρομές και σε παλαιότερα γεγονότα. Πόσο καθοριστικά ήταν εκείνα τα χρόνια για το σημερινό πολιτικό γίγνεσθαι;

Τα χρόνια της δικτατορίας και τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια διαμόρφωσαν μια ορισμένη πολιτική εμπειρία αλλά όχι μόνο πολιτική. Είναι χρόνια που συμβαίνουν σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική ζωή, στην καταναλωτική κουλτούρα των μικροαστικών στρωμάτων και στις σχέσεις της Ελλάδας με τα διεθνή ρεύματα. Στα δικά μας χρόνια της κρίσης μετά το 2010, το απολύτως λάθος σύνθημα ‘η χούντα δεν τελείωσε το ΄73’ δείχνει ότι υπάρχει η αίσθηση πως εκείνοι οι κόσμοι εξακολουθούν να είναι ζωντανοί και να ρίχνουν σκιές στο παρόν μας. Το θέμα είναι λοιπόν να γνωρίζουμε την ιστορία και συγχρόνως να μην παγιδευόμαστε στα σύμβολα και στους μύθους της.

– Το βιβλίο δεν ακολουθεί μια γραμμική αφήγηση στον χρόνο, ούτε υπάρχει μόνο ένας αφηγητής αλλά περισσότεροι, με αποτέλεσμα μια πολυπρισματική αφήγηση. Ο πρωταγωνιστής μόνο στο προς στο τέλος του βιβλίου ακούγεται ο ίδιος. Τι θέλατε να καταφέρετε με αυτό;

Ο ένοπλος της μεταπολίτευσης, ο τρομοκράτης, δεν υπήρξε ούτε φάντασμα ούτε ‘εξωγήινος’. Έχω την αίσθηση –ή τουλάχιστον αυτό φανερώνεται στο μυθιστόρημα– πως αποτέλεσε μέρος της ελληνικής ζωής και των ιδεολογιών που κυκλοφορούσαν σε μεγάλη περίμετρο. Νομίζω ότι έχει μεγαλύτερη σημασία το πώς εισπράττουν οι άλλοι αυτά τα πρόσωπα. Ο ίδιος ο τρομοκράτης ζει απλώς ριγμένος στη δράση και στην απόλυτη ιδεολογία.

– Ο Άνθρωπος στη σκιά είναι έργο μυθοπλασίας, μοιάζει όμως να αντλεί έμπνευση από πραγματικά γεγονότα. Πιστεύετε ότι υπάρχουν αρκετά στοιχεία και αρκετή χρονική και συναισθηματική απόσταση για να μιλήσει ένας σύγχρονος ιστορικός για τα γεγονότα της περιόδου αυτής; Η μυθοπλασία τι παραπάνω ή διαφορετικό έχει να προσφέρει;

Η μυθοπλασία γενικά μπορεί να πει αυτά που δύσκολα μπορούν να γραφτούν από τον ιστορικό της περιόδου. Ιδίως στην Ελλάδα και σε ένα θέμα που αγγίζει τις πίσω αυλές του πολιτικού ριζοσπαστισμού. Μόνο η λογοτεχνία μπορεί να δείξει τα πράγματα στη γυμνότητά τους, χωρίς να νοιάζεται αν θα την κατηγορήσουν εκείνοι ή οι άλλοι.

– Το διεθνές στοιχείο είναι έντονα παρόν στο βιβλίο, με έλληνες ήρωες να ζουν στο εξωτερικό ή να φιλοδοξούν να ζήσουν εκεί, αλλά και με την ολλανδέζα Δάφνη η οποία επέλεξε να ζήσει στην Ελλάδα. Επηρεάζει αυτός ο κοσμοπολιτισμός τον τρόπο σκέψης των ηρώων, και αν ναι, πώς;

Δεν πρόκειται περί κοσμοπολιτισμού. Ήταν η δικτατορία που έκανε ανθρώπους να φύγουν στο εξωτερικό και πιο πριν ήταν η δεκαετία του ΄60 που έφερε κοντά ριζοσπάστες νέους της δυτικής Ευρώπης με Έλληνες της διασποράς. Ένας από τους βασικούς ήρωες του βιβλίου ήταν νεαρός του εμφυλίου και τέως πρόσφυγας με κάποιο ρόλο στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία. Διαφορετικές γενιές ήρθαν κοντά πολιτικά, αν και διατηρούν, όπως βλέπουμε και στο βιβλίο, τις διαφορές τους στον τρόπο που διασκεδάζουν και στα πολιτιστικά τους πρότυπα. Ας πούμε ότι οι παλιότεροι αριστεροί δεν κατάλαβαν ποτέ την ποπ κουλτούρα των νεότερων και διατηρούσαν την κλασική καχυποψία των κομμουνιστών απέναντι στα «τρελά πράγματα».

– Στο βιβλίο βλέπουμε τις φιλίες του ήρωα, τους έρωτές του, την «κανονική» δουλειά του. Αυτό ίσως είναι το πιο τρομακτικό: φαίνεται ότι ο τρομοκράτης δεν είναι έξω από την κοινωνία και την καθημερινότητα αλλά μέρος της. Πόσο χρήσιμη είναι αυτή η διαπίστωση;

Ακόμα και οι πιο συνωμοτικές εκδοχές παράνομης δράσης διατηρούν σχέσεις με την καθημερινότητα. Έστω μέσα από προσποίηση και ψέματα. Θεωρώ, δίχως φυσικά να μπορώ να το αποδείξω, ότι ο μύθος ενός αποκομμένου από το κίνημα τρομοκράτη ήταν μια δικαιολογία πολλών για να ξεχωρίσουν τις διάφανες δικές τους περιπτώσεις από τους σκοτεινούς δρόμους κάποιων κοντινών τους ανθρώπων. Όταν πείσει κανείς τον εαυτό του πως δεν είχε ποτέ σχέσεις με τον τάδε (που τράβηξε αργότερα τον δρόμο της τρομοκρατίας), αθωώνεται και για το γεγονός πως δεν κατάφερε να τον σταματήσει και, κυρίως, για το ότι δεν υπήρξε ποτέ πραγματική κινητοποίηση εναντίον των ολοκληρωτικών αντιλήψεων και πρακτικών μέσα στην Αριστερά.

– Ο ήρωας αυτοκτονεί το καλοκαίρι του 2015. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει σε ένα άλλο επίπεδο ότι η μεταπολίτευση έκλεισε και έχουμε μπει σε μία νέα εποχή; Αν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;

Μεγάλη και ατέρμονη η συζήτηση για το τέλος της μεταπολίτευσης. Το 2015, πάντως, είναι ένας σταθμός με τη ριζοσπαστική Αριστερά στην κυβέρνηση και τις αλλόκοτες συμμαχίες που ύφανε η αντιμνημονιακή αγανάκτηση και στη συνέχεια ο «συμβιβασμός» και το νέο, αριστερό Μνημόνιο. Ο ήρωας αυτοκτονεί τη στιγμή που τα περισσότερα στοιχεία του κόσμου του έχουν ηττηθεί ή έχουν γίνει παρωδίες και κωμικοτραγικές αντιστροφές. Ας αφήσουμε όμως να απαντήσουν οι αναγνώστες στο γιατί αυτής της αυτοκτονίας όπως και στα άλλα αινίγματα της διαδρομής του Φάνη Αυγερινού.