Ο επιμελητής της έκθεσης “Χωρογραφήματα”, Δημήτρης Αντωνίτσης, λέει σχετικά:
Τον 17ο αιώνα ο φιλόσοφος René Descartes διαχώρισε το Νου από το Σώμα. Ισχυρίστηκε ότι η νοητική υπόσταση υφίσταται ανεξάρτητα από την υλική: ο νους σκέφτεται, ενώ το σώμα όχι. Αυτή άλλωστε ήταν η πρώτη σαφής διατύπωση του προβλήματος Νου – Σώματος. Η δυτική σκέψη βασιζόμενη στη συλλογιστική του Descartes διατύπωσε μία σειρά από θέσεις. Η σκέψη θεωρείται αποσωματοποιημένη, το συναίσθημα αποτελεί εμπόδιο για τη λογική και οι έννοιες γίνονται κατανοητές μέσα από άμεσες συνδέσεις με τον εξωτερικό κόσμο.
Βέβαια, τα τελευταία χρόνια οι θέσεις αυτές έχουν αναθεωρηθεί από τα επιστημονικά πεδία της Γνωσιακής Γλωσσολογίας, της Ψυχολογίας, της Νευροεπιστήμης και της Ρομποτικής – Τεχνητής Νοημοσύνης. Οι επιστήμες αυτές έχουν αναπτύξει τη θεωρία της Ενσώματης Νόησης (Embodied Cognition). Πρεσβεύουν πως η σκέψη του ανθρώπου καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το σώμα του και από τις εμπειρίες που έχει στο περιβάλλον με το σώμα του (σωματικές εμπειρίες).
Έτσι ακριβώς, ως σωματική εμπειρία, προσέγγισα τα ζωγραφικά έργα του Νίκου Τσικούρα από την πρώτη κιόλας φορά που τα είδα. Τεράστιες επιφάνειες χαρτιού, στις οποίες ο θεατής καλείται να ξεφύγει από τον εντυπωσιασμό του πόσο καλοδουλεμένες είναι και να διεισδύσει σε ένα χώρο πολύ προσωπικό, όπου το συναίσθημα ταΐζει τη λογική και το σώμα ηρεμεί από την υπερδιέργεση του νου. Άλλωστε και ο ίδιος ο δημιουργός βασίζεται στη σωματικότητα της ζωγραφικής διαδικασίας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Για παράδειγμα στο “Λογική του Δάσους” 800 κάθετες γραμμές από κάρβουνο, πάνω από τρία μέτρα ύψους, απαιτούν από τον καλλιτέχνη να ανεβοκατέβει σε σκαλωσιά και έτσι να εκτελέσει μια πολύ προσωπική χορογραφία και ταυτόχρονα άσκηση νοητικής και σωματικής αντοχής. Ας θυμηθούμε τα λόγια του Merce Cunningham: “Χορός σημαίνει να κινείσαι στον χώρο και όχι απλώς να τον περπατάς. Ο χορός για μένα είναι ό,τι ο άσπρος καμβάς για τον ζωγράφο. Η κίνηση στον χώρο μπορεί να είναι μια μουτζούρα. Μπορεί όμως να γίνει και μια υπέροχη ζωγραφιά. Τρισδιάστατη.”
Ο χορός του Τσικούρα γεννάει χώρο, όπως η θέση του δημιουργεί (σύν)-θεση. Σε αυτό προστίθεται και η βαθιά κατανόηση της θεωρίας του χρώματος και ειδικά της τετραχρωμίας.
Η πιο κοινή μέθοδος στην εκτύπωση offset ανάγεται από τον καλλιτέχνη σε σπουδή πάνω στα χρωματικά πεδία. Ως γνωστό, τα χρώματα που προκύπτουν στην τετραχρωμία, παράγονται με συνδυασμό του κυανού, ματζέντα, κίτρινου και του μαύρου (μελάνια CMYK). Διαφορετικά ποσοστά παράγουν διαφορετικές αποχρώσεις. Για παράδειγμα, το 100% κυανό συνδυασμένο με 100% ματζέντα παράγει ιώδες χρώμα. Ο αριθμός των χρωμάτων που μπορούν να προκύψουν από τετραχρωμία είναι ατελείωτος.
“Στα περισσότερα έργα χρησιμοποιώ δυαδικό σύστημα τοποθέτησης των μονάδων αυτών, σε προκαθορισμένη διαδρομή από το σημείο Α στο σημείο Β αναπαριστώντας τη λειτουργία του σύγχρονου εκτυπωτή, όπου οι σχεδιαστικές ποιότητες που παρατηρούνται κατά την ολοκλήρωση του έργου προκύπτουν από την ταχύτητα, την πίεση, την απόσταση, το λάθος κ.τ.λ. της εκτέλεσης. Τα υλικά (μολύβι, κάρβουνο, ακρυλικά σπρέι, κ.τ.λ.), το μέσο (ζωγραφική, χαρακτική, βίντεο, φωτογραφία) και τα χρώματα (RGB, CMYK) που επιλέγω έχουν αλληγορικό χαρακτήρα. Αυτά συντελούν με την απλότητά τους ή με την απλότητα της χρήσης του ς στο να αποφευχθούν τεχνικές παρεμβολές κατά τη διάρκεια της επαναληπτικότητας της κατασκευής, καθώς και στο σχόλιο του εκάστοτε έργου” αναφέρει ο καλλιτέχνης.
Ο Τσικούρας επινοεί μια οπτική ιεραρχία, όπου διατάσσει σχεδιαστικά στοιχεία με τέτοιο τρόπο ώστε να καθοδηγεί τον θεατή σε όλα τα επίπεδα της σύνθεσης. Γίνεται ο προσωπικός μας coach που μας οδηγεί σε ένα ταξίδι οπτικής ανύψωσης μέσα από αλλεπάλληλα χρωματικά επίπεδα και σχεδιαστικές συνθέσεις. Τα έργα του θα ήταν το πιο αποτελεσματικό αντίδοτο για σύνδρομα τύπου Horror Vacui για να μνημονεύσουμε τον Ιταλό κριτικό τέχνης Mario Praz.
“Η έρευνα μου αφορά την αντίληψη της πληροφορίας από τον άνθρωπο, τη σημασία που έχει η ποιότητα των λαμβανομένων ερεθισμάτων και την αποτύπωση αυτής της συνθήκης μέσω της εικαστικής γλώσσας. Το έργο λειτουργεί ως ένα οπτικό, εννοιολογικό περιβάλλον στο οποίο όλος ο σχεδιασμός καταστρώνεται και όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται εκ των προτέρων. Η εκτέλεση είναι ένα τυπικό (prefunctory) θέμα. Οι μορφές που επιλέγονται είναι όσο πιο απλές γίνεται (γραμμή -κύκλος), ώστε να περιορίζουν διαρκώς το πεδίο του έργου και να συγκεντρώνουν την ένταση στη διάταξη των μορφών”, εξηγεί ο ίδιος.
Βέβαια, το όνομα του παιχνιδιού είναι η θερμοκρασία των χρωματικών αντιθέσεων. Η οπτική αντίληψη που δεν είναι παρά η ικανότητα του εγκεφάλου να κατανοεί και να ερμηνεύει οπτικά ερεθίσματα, διεγείρεται από τις χρωματικές αποχρώσεις που πολλές φορές γίνονται ένα με το φόντο και χάνονται. Άλλοτε πάλι, προσελκύουν την προσοχή του θεατή με μια έξυπνη στρατηγική σύνθεσης. Ο Τσικούρας πειραματίζεται με συγκεκριμένες αποχρώσεις, ώστε το οπτικό νεύρο του παρατηρητή να δρα αντανακλαστικά. Πολύ έξυπνο τρικ για να αποφευχθεί η σύγχυση του. Η επιλογή των αποχρώσεων σημαίνει την αξιολόγηση της θερμοκρασίας του επιλεγμένου χρώματος, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο είναι αποδοτικό στο σύνολο του γραμμικού σχεδίου. Έτσι τα έργα αποκτούν μια αναγνωσιμότητα διεγείροντας τη διάθεση του θεατή να αποκωδικοποιήσει τόνο και σύνθεση. Οι πολύ μεγάλες επιφάνειες των έργων απομακρύνουν το θεατή από κάθε είδους αφήγηση ενώ η «καναβική» προσέγγιση διατηρεί μια αίσθηση οργάνωσης σε όλη τη σύνθεση. (Τελικά το μέγεθος έχει πραγματικά σημασία! )
«Μουσική είναι το κενό ανάμεσα στις νότες» έλεγε ο Claude-Achille Debussy. Η μαγεία των έργων του Τσικούρα είναι ακριβώς το αντίθετο. Καμία παύση, αλλά πυκνότητα χρώματος και διαγραμμίσεων, που δίνουν υπόσταση σε ένα χωροχρόνο με ροή πηχτή δίχως κενά, δίχως ρηχές αναπνοές. Έχουν την εκκωφαντικότητα του απόηχου ενός Grande Crescendo όταν όλα τα όργανα μιας συμφωνικής ορχήστρας κόβουν απότομα κάθε ήχο, σαν ξαφνικός θάνατος, σαν τη βροντή ενός κεραυνού που ηλεκτρίζει την ατμόσφαιρα και καθηλώνει τον ακροατή. Η μήπως είναι ο αέναος βόμβος ενός κβαντικού εκτυπωτή, μιας εύστροφης παρτιτούρας του John Cage?
Δημήτρης Αντωνίτσης, 2023
Κεντρική φωτογραφία θέματος: “SNOWBLIND” (λεπτομέρεια έργου), 2023, Spray and charcoal on paper, 1,50 x 1,50 cm.