Ο άγνωστος στρατιώτης: Συναυλία μνήμης στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) θεωρείται από τους ιστορικούς του καιρού μας ως το πλέον καθοριστικό γεγονός της σύγχρονης Ιστορίας. Πρόκειται άλλωστε για μια ιστορική στιγμή που σηματοδοτεί την αφετηρία της κοινής πορείας των ευρωπαϊκών χωρών.

Οι αίθουσες του δικτύου ECHO, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Κέντρων Συμφωνικής Μουσικής, θέλοντας να γιορτάσουν την εκατονταετηρίδα που έθεσε τα θεμέλια της εξέλιξης του ευρωπαϊκού πολιτισμού, επέλεξαν ως κοινή ημέρα εορτασμού την 9η Νοεμβρίου. Με αυτή την αφορμή, παρήγγειλαν στον Γιώργο Απέργη τον Άγνωστο στρατιώτη που παρουσιάζεται σε πρώτη πανελλήνια το βράδυ της Κυριακής 9/11 (ώρα 20:30) στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, μαζί με την Ιστορία του στρατιώτη του Ίγκορ Στραβίνσκι.

Στην Ιστορία του στρατιώτη του Στραβίνσκι, τους ρόλους του Αφηγητή και του Στρατιώτη ερμηνεύει ο βαθύφωνος Τάσος Αποστόλου. Τον Διάβολο υποδύεται ο ηθοποιός Φάνης Μουρατίδης. Τα φωνητικά μέρη στον Άγνωστο στρατιώτη του Γιώργου Απέργη αποδίδει ο βαρύτονος Χόλγκερ Φαλκ. Θα τους πλαισιώσει το Εrgon Ensemble υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη.

Ο Ίγκορ Στραβίνσκι (1882-1971), ο Ρώσος πιανίστας, συνθέτης και μαέστρος που έχει αναγνωριστεί ως μια από τις σπουδαιότερες μορφές της μουσικής του 20ού αιώνα, έγραψε την Ιστορία του στρατιώτη στα 1918, προς τα τέλη της λεγόμενης «ρωσικής περιόδου» του (1907-1919) και προς τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (11 Νοεμβρίου 1918). Η πρώτη παγκόσμια πρεμιέρα του έργου δόθηκε στη Λωζάννη της Ελβετίας στις 28 Σεπτεμβρίου 1918 υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Ερνέστ Ανσερμέ. Η Ιστορία του στρατιώτη, «που διαβάζεται, παίζεται και χορεύεται σε δύο μέρη», όπως σημειώνει ο ίδιος ο στην παρτιτούρα του, αποτελεί ένα είδος μουσικοθεατρικού πειραματισμού για τρεις ηθοποιούς, χορευτές και επταμελές ενόργανο σύνολο. Ο μεγάλος ρώσος μουσουργός θέλησε να δημιουργήσει ένα ευέλικτο σχήμα, έτσι ώστε το έργο να μπορεί να περιοδεύσει εύκολα σε πόλεις της Ελβετίας. Το ποιητικό κείμενο υπογράφει ο γαλλοελβετός Σαρλ-Φερντινάν Ραμύζ, ο οποίος εμπνεύστηκε το λιμπρέτο του από το λαϊκό ρωσικό παραμύθι Ο φυγάς στρατιώτης και ο διάβολος. Ο στρατιώτης επιστρέφει με άδεια στην πατρίδα του. Μαζί του έχει το μόνο πράγμα που του ανήκει, ένα βιολί. Στο δρόμο, συναντά τον διάβολο μεταμφιεσμένο και δέχεται να του δώσει το βιολί με αντάλλαγμα ένα βιβλίο που θα του εξασφαλίσει μεγάλα πλούτη, αλλά και θα τον κάνει υποχείριο του Διαβόλου.

Η μουσική διαδρομή θα συνεχιστεί με τον Άγνωστο στρατιώτη για βαρύτονο και ενόργανο σύνολο (Le soldat inconnu) του Γιώργου Απέργη (γενν. 1945), που ο συνθέτης εμπνεύστηκε από ένα κείμενο του Φραντς Κάφκα. Η ενορχήστρωση του έργου, το οποίο είναι παραγγελία του δικτύου ECHO, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Κέντρων Συμφωνικής Μουσικής, στον Απέργη και παρουσιάζεται σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση, βασίζεται σε εκείνη της Ιστορίας του στρατιώτη του Στραβίνσκι, όπως διευκρινίζει ο ίδιος ο δημιουργός του.

Πάνω στα ερείπια που ακόμα καπνίζουν μέσα από τη φρίκη του πολέμου, ξεπροβάλλει ένας άνθρωπος μόνος: είναι ο Άγνωστος Στρατιώτης που ανακαλεί στη μνήμη του το μύθο του Πύργου της Βαβέλ. Δείχνει να συνειδητοποιεί την αναλογία μεταξύ εκείνου του ματαιόδοξου εγχειρήματος και της χωρίς νόημα λαίλαπας από την οποία έχει μόλις ξεφύγει, περισσότερο νεκρός παρά ζωντανός.  Μέσα από την πυκνή και γεμάτη ένταση μουσική της ημίωρης αλληγορίας του, ο Απέργης κάνει το κοινό να συνειδητοποιήσει –και αυτό με τη σειρά του– ότι ο παραλογισμός του πολέμου είναι η έσχατη άρνηση της ανθρωπότητας αλλά και της ανθρωπιάς.

Ο Γιώργος Απέργης που γεννήθηκε στην Αθήνα, ζει και εργάζεται στο Παρίσι από το 1963. Πολυγραφότατος και με αστείρευτη εφευρετικότητα, ζωτικότητα και πρωτοτυπία, ο Γιώργος Απέργης έχει δημιουργήσει ένα πολύ προσωπικό σύνολο έργων με σοβαρά αλλά και κωμικά στοιχεία. Τα έργα του βασίζονται τόσο στην παράδοση όσο και στην εκφραστική ελευθερία, χαρακτηριστικό που γίνεται ακόμη περισσότερο αισθητό στις δημιουργίες του μετά το 2000, γεγονός που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την κατηγοριοποίηση της πρόσφατης εργογραφίας του στις καθιερωμένες ακαδημαϊκές συνθετικές φόρμες. Εξέχουσα θέση στη δημιουργία του κατέχει η συμφιλίωση ήχου-εικόνας-κειμένου, μέσα από διάφορες συνθέσεις για το μουσικό θέατρο, αλλά και μέσα από την ίδρυση του Εργαστηρίου Θεάτρου και Μουσικής (ΑΤΕΜ, 1976-1997), για το οποίο δημιούργησε μια νέα μορφή τέχνης, εμπνευσμένη από την καθημερινή ζωή και από επίκαιρα κοινωνικά θέματα, θέματα που μεταφέρονται σε έναν συχνά παράλογο και ποιητικό κόσμο, στον οποίο οι μουσικοί, οι τραγουδιστές, οι ηθοποιοί και οι multimedia καλλιτέχνες συναντώνται ισότιμα. Η συναυλιακή μουσική του περιλαμβάνει σειρά έργων για σόλο όργανο ή σόλο φωνή, όπου εισάγεται περιστασιακά το θεατρικό στοιχείο. Έχει γράψει επίσης συνθέσεις μουσικής δωματίου, όπερες, ορατόρια, καντάτες και μονοδράματα. Τον Οκτώβριο του 2011, ο Γιώργος Απέργης τιμήθηκε με το βραβείο Κάγκελ.

Ο Χόλγκερ Φαλκ που θα τραγουδήσει τα μέρη του βαρυτόνου στον Άγνωστο στρατιώτη του Γιώργου Απέργη, κινείται με άνεση από το μπαρόκ έως το σύγχρονο ρεπερτόριο. Έχει ερμηνεύσει πρωταγωνιστικούς ρόλους σε παγκόσμιες πρεμιέρες έργων των Σρίνκα, Μερνιέ, Σλάιερμαχερ, Μύλλερ-Βίλαντ και άλλων δημιουργών της εποχής μας. Έχει πρωταγωνιστήσει σε όπερες του Βόλφγκανγκ Ριμ όχι στην Ευρώπη αλλά και σε άλλες ηπείρους. Το 2013, προτάθηκε μάλιστα για το βραβείο της «Καλύτερης ερμηνείας της χρονιάς» από τη διεθνή επιτροπή του γερμανικού περιοδικού Οpernwelt για τον τρόπο που απέδωσε φωνητικά και υποκριτικά τον ρόλο του Διονύσου στην ομώνυμη όπερα του Ριμ. Πρόσφατα, συμμετείχε στην παγκόσμια πρεμιέρα του Χρυσού δράκου του Πέτερ Έτβες, ενώ έχει λάβει επίσης μέρος στην παρουσίαση λυρικών έργων του ίδιου συνθέτη αλλά και του Χέντσε στη Βουδαπέστη και το Βύρτσμπουργκ της Γερμανίας. Έχει συμπράξει με τα Ensembles Modern, Kontraste και Avantgarde, καθώς και με τα μπαρόκ σχήματα Elyma, Concerto Koeln, κ.ά. Έχει δώσει ρεσιτάλ και συναυλίες σε μεγάλες συμφωνικές αίθουσες και φεστιβάλ της Γερμανίας, της Ουγγαρίας, της Αυστρίας, της Γαλλίας, της Ελβετίας και άλλων χωρών. Έχει εμφανιστεί σε ευρωπαϊκά λυρικά θέατρα, καθώς και στο Φεστιβάλ Παλαιάς Μουσικής της Βοστώνης πλαισιωμένος από αξιόλογα σύνολα υπό τη διεύθυνση μαέστρων υψηλού κύρους όπως οι Χόγκγουντ, Στουμπς, Πέρεθ, κ.ά. Η δισκογραφία του περιλαμβάνει γαλλικές μελωδίες αλλά και γερμανικά Λήντερ του 19ου και 20ού αιώνα. Ο Χόλγκερ Φαλκ μελέτησε τραγούδι στη Γερμανία και την Ιταλία. Υπήρξε μαθητής του Φράνκο Κορέλλι.

Ο βαθύφωνος Τάσος Αποστόλου έχει αναλάβει να ερμηνεύσει τους ρόλους του Αφηγητή και του Στρατιώτη στο έργο του Στραβίνσκι. Είναι ένας από τους πλέον έμπειρους καλλιτέχνες στην παρουσίαση έργων της σύγχρονης μουσικής Συνεργάζεται τακτικά με το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής. Το βιογραφικό του περιλαμβάνει συνεργασίες με γνωστά ελληνικά μουσικά σχήματα, εξειδικευμένα σε αυτό το ρεπερτόριο. Έχει παρουσιάσει σε πρώτη εκτέλεση ή ηχογράφηση έργα Ελλήνων συνθετών (Μητρόπουλος, Αντωνίου, Κουνάδης, Δραγατάκης, Κουρουπός, κ.ά.). Σπούδασε τραγούδι στην Ελλάδα και την Ιταλία και υποκριτική στη Σχολή Δραματικής Τέχνης «Βεάκη». Είναι επίσης απόφοιτος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει συμμετάσχει σε σεμινάρια τελειοποίησης (υποκριτική, σκηνοθεσία και λυρικό τραγούδι) στο εξωτερικό. Ως μονωδός, έχει τραγουδήσει σε παραγωγές λυρικών θεάτρων και πολιτιστικών οργανισμών εντός και εκτός ελληνικών συνόρων. Το ρεπερτόριό του περιλαμβάνει ρόλους του μπαρόκ, κλασικού και μοντέρνου ρεπερτορίου. Ως ηθοποιός, έχει πρωταγωνιστήσει σε έργα του αρχαίου και σύγχρονου δραματολογίου (Εθνικό Θέατρο, Θέατρο Τέχνης, κ.ά.). Έχει παίξει σε κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές παραγωγές.

Ο ηθοποιός Φάνης Μουρατίδης που θα υποδυθεί τον Διάβολο, στην Ιστορία του στρατιώτη του Στραβίνσκι, έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό από τις συμμετοχές του σε δημοφιλείς τηλεοπτικές σειρές. Γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη και  σπούδασε υποκριτική στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, όπου έκανε το ντεμπούτο του στα 1992, στο Φιόρο του Λεβάντε σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. Ακολουθώντας τη συμβουλή του σκηνοθέτη Κώστα Τσιάνου, εγκαταστάθηκε στη συνέχεια στην Αθήνα. Συμμετείχε σε πολλές παραγωγές του Θεάτρου «Αμόρε» και έχει συμπράξει με δύο κρατικές σκηνές, καθώς και με θιάσους του ελευθέρου θεάτρου. Έχει εμφανιστεί επίσης στην Επίδαυρο και έχει συνεργαστεί με  πολλούς φημισμένους Έλληνες σκηνοθέτες.

Το Ergon Ensemble είναι ένα ευέλικτο σχήμα που συγκροτείται από έναν βασικό πυρήνα καλλιτεχνών ο οποίος, αναλόγως με τις ενορχηστρωτικές ανάγκες του ρεπερτορίου που παρουσιάζεται κάθε φορά, ενισχύεται από προικισμένους νεαρούς ερμηνευτές. Πρωτοεμφανίστηκε στο Φεστιβάλ Παξών το 2004 και συνεργάζεται με τη Διεθνή Ακαδημία του Ensemble Modern (ΙΕΜΑ). Καλλιτεχνικός συντονιστής του συγκροτήματος είναι ο Αλέξανδρος Μούζας. Σκοπός του συνόλου είναι η προώθηση των αριστουργημάτων της ελληνικής και ξένης σύγχρονης μουσικής και η παρουσίασή τους σε όσο το δυνατόν ευρύτερο ακροατήριο. Οι προσπάθειές του Ergon Ensemble στοχεύουν στην εξερεύνηση και ανάδειξη της μουσικής του καιρού μας, μέσα από εκτελέσεις υψηλού επιπέδου, απολύτως πιστές στο «γράμμα του συνθέτη». Ως εγχώριο μουσικό σύνολο, με συγκριτικό πλεονέκτημα τη δυνατότητα της άμεσης πρόσβασης στη σύγχρονη ελληνική εργογραφία, αποβλέπει στην προώθηση της ελληνικής δημιουργίας στη διεθνή σκηνή. Έχει εμφανιστεί στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και σε άλλους χώρους λαμβάνοντας εξαιρετικές κριτικές για την αρτιότητα των εκτελέσεών του. Οι προτεραιότητες του συνόλου, πέραν των συναυλιών, περιλαμβάνουν: δισκογραφία, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και παραγωγές σε συνδυασμό με άλλες μορφές τέχνης (χορός, μουσικό θέατρο, πολυμέσα). Το Ergon Ensemble υποστηρίζεται από το Ίδρυμα Ernst von Siemens.

Στο πόντιουμ θα βρίσκεται ο Μίλτος Λογιάδης.

Σε συνεργασία με το δίκτυο ECHO (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Κέντρων Συμφωνικής Μουσικής) και με την υποστήριξη του Προγράμματος Πολιτισμός της Ε.Ε.

Φωτό: George Aperghis © Suzanne Doppelt