“Ο Αναρχικός τραπεζίτης του Πεσσόα, που δημοσιεύτηκε το 1922, είναι σαν να γράφτηκε σήμερα. Το διήγημα, με τον οξύμωρο τίτλο, παραμένει τόσο επίκαιρο, τόσο αειθαλές και ριζοσπαστικό, σε μία περίοδο όπου δόγματα και πρόσημα έχουν αποπροσανατολίσει ολόκληρες γενιές” σχολιάζει πολύ εύστοχα ο Άρης Πορτοσάλτε στον πρόλογο του βιβλίου. Ένα από τα πιο διαχρονικά βιβλία που τολμούν να τα βάλουν με την καθεστηκυία τάξη, τις σαθρές νοοτροπίες ανθρώπων. Αυτών που θέλουν να τα αλλάξουν όλα χωρίς να θέλουν να αλλάξουν οι ίδιοι. Ο Πεσσόα με αιχμηρό και προφητικό λόγο που δεν αφήνει περιθώρια για αμφισβήτηση καταθέτει ένα κείμενο κόλαφο για τον άνθρωπο του τότε και του σήμερα. Πόσο συγκλονιστικός, πόσο ακαταμάχητος και πόσο επώδυνα σημερινός είναι ο Πεσσόα μαρτυρώντας την υποκρισία της κοινωνίας που πνίγεται στις ίδιες της τις εμμονές με το παλιό που υποτίθεται πως θέλει να το διώξει για να φέρει το δήθεν εκσυγχρονιστικό αλλά τελικά είναι χειρότερο από καθετί παλιό. Ένα καινούργιο που οδεύει με μαθηματική ακρίβεια στην οπισθοδρόμηση και τον συντηρητισμό γιατί είναι όμηρος του πιο παλιού από το παλιό. Ίδιας φιλοσοφίας υπό διαφορετικό πρίσμα με αυτό που αργότερα ο Βίλχελμ Ράιχ θα γράψει στο “Άκου ανθρωπάκο” για τον μικρόψυχο και μικροπρεπή άνθρωπο, ο Πεσσόα είναι ένας χρήσιμος φιλόσοφος για όλους εκείνους που επιθυμούν τα πράγματα με το όνομά τους.
Αναρχικός για τον Πεσσόα δεν είναι – πόσο καθρεφτίζεται άραγε αυτό στους “επαναστάτες” γύρω μας που κηρύττουν μία αλλαγή χωρίς ξεβόλεμα – μία έννοια αόριστη που εκπροσωπεί κάτι άναρχα δομημένο ως σκέψη για να επιφέρει το χάος. Είναι μία συμφωνία που διέπεται από την διάφανη και καθαρή απαλλαγή από τις λεγόμενες κοινωνικές επινοήσεις που προσφέρουν εξάρτηση και ασκούν αρνητική επιρροή στην λειτουργία του ανθρώπου στα πλαίσια της κοινωνίας. Το κράτος και το χρήμα, έννοιες αλληλένδετες που μυρίζουν σήψη και σπέρνουν διαφθορά έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί να υπηρετούν συμφέροντα και αποτελούν τους εχθρούς του τραπεζίτη. Καπνίζοντας το πούρο του βάλει κατά αυτών που υποστηρίζουν και συντηρούν ένα κράτος άρρωστο, διεφθαρμένο και σάπιο. Ο αναρχικός τραπεζίτης είναι ένας άνθρωπος εργαζόμενος, καθημερινός, αγωνιστής όχι με την έννοια του επαναστάτη που θέλει να αποδομήσει τα πάντα για να έρθει αυτός στην εξουσία. Είναι αυτός που θέλει να δει την αλλαγή μέσα του πριν την δει στον κόσμο για να παραφράσω μία ρήση του Μαχάτμα Γκάντι. Εναντιώνεται σε ο,τιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά μίας ελεύθερης κοινωνίας, ελεύθερης από δεσμά και αλυσίδες που την οδηγούν προς τα πίσω. «Κατέληξα στο εξής συμπέρασμα. Στόχος: η αναρχική κοινωνία, η ελεύθερη κοινωνία. Μέσο: το πέρασμα, χωρίς μεταβατική περίοδο, από την αστική στην ελεύθερη κοινωνία». Αυτά ευαγγελίζεται ο τραπεζίτης που κατέκτησε πρώτα ο ίδιος την δική του ελευθερία αφού απαλλάχθηκε από το επαχθές βάρος του εξάρτησης από το χρήμα.
Το κείμενο του Πεσσόα ενέχει όλα αυτά που ταλαιπωρούν τον σύγχρονο άνθρωπο, αλήθειες που βιώνουμε καθημερινά σε μία κοινωνία έρμαιο των επινοήσεων που την κλυδωνίζουν σε ένα παρόν χωρίς μέλλον. Γράφει ο Πεσσόα: «Είναι σαφές ότι δεν υποχρεούμαστε να φροντίσουμε ώστε να μην εμποδίσουμε την «ελευθερία» των εξουσιαστών, των τακτοποιημένων, όλων αυτών που εκπροσωπούν τις κοινωνικές επινοήσεις και ωφελούνται από αυτές. Αυτό δεν είναι ελευθερία. Είναι η ελευθερία της τυραννίας, η οποία είναι το αντίθετο της ελευθερίας». Και άραγε στο σήμερα όπου το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής τάξης κηρύσσει την αλλαγή και την εκ βάθρων επανίδρυση του κράτους και των αξιών, ο άνθρωπος γιατί ποτέ δεν βιώνει την αλλαγή αυτή αλλά συνεχώς κατακρημνίζεται στον βούρκο της ασυδοσίας? Και αν οι ίδιοι οι πολίτες, όπως ο τραπεζίτης, δεν είναι αυτοί που θα πρέπει να δράσουν με σκοπό την βελτίωση της ίδιας τους της ζωής και της επιστροφής σε ένα καθεστώς υγιές τότε ποιος θα ασχοληθεί για την δική τους ζωή? Ο τραπεζίτης, ο αναρχικός, είναι απέναντι στους οργανωμένους συνδικαλιστές τους οποίους άλλωστε και κατηγορεί ανοιχτά για την αδράνειά τους. Αυτοί είναι που προκάλεσαν την αναρχία για να βρεθούν οι ίδιοι σε θέσεις ισχύος και να αναλάβουν τα ηνία. Αναφέρει επ’αυτού: «Από ιστορία δεν ξέρω πολλά, ωστόσο όσα ξέρω συμφωνούν με όσα λέω, και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Τι βγήκε από τις πολιτικές αναταραχές στη Ρώμη? Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ο στρατιωτικός δεσποτισμός της. Τι βγήκε από τη Γαλλική Επανάσταση? Ο Ναπολέων και ο στρατιωτικός δεσποτισμός του. Και θα δεις και εσύ ο ίδιος τι θα βγει από τη Ρωσική Επανάσταση…Κάτι που θα καθυστερήσει για δεκαετίες την εγκαθίδρυση της ελεύθερης κοινωνίας».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Σε έναν κόσμο που διέπεται όλο και περισσότερο από τις κοινωνικές επινοήσεις όπως το κράτος και το χρήμα που παρασέρνουν όλα στο διάβα τους, ο αναρχικός τραπεζίτης και το προφίλ του είναι σχεδόν εκατό χρόνια μετά η αναγκαία ταυτότητα του ανθρώπου. Αυτού που δημιούργησε, που μόχθησε, που δούλεψε για να μπορεί να εκφέρει άποψη και να έχει το δικαίωμα να μιλάει την γλώσσα της αλήθειας. Δυστυχώς αυτό το κείμενο οφείλει να είναι ευαγγέλιο για όλους εκείνους που με μηδενική προσφορά στην κοινωνία διατυμπανίζουν πως έχουν τις λύσεις. Όμως όπως υπογραμμίζει γλαφυρά ο Πεσσόα μέσω του ομιλητή του: «Ο βαθμός ευφυΐας ή θέλησης ενός ατόμου έχει να κάνει μόνο με τον εαυτό του και τη Φύση».
«Τι θέλει ο αναρχικός? Την ελευθερία – την ελευθερία για τον εαυτό του και για τους άλλους, για ολόκληρη την ανθρωπότητα»
Το βιβλίο του Φερνάντο Πεσσόα, με τίτλο Ο αναρχικός τραπεζίτης, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας.