Μια αλληγορία για την αυτοθέλητη διάσωση των ονείρων
Η ιστορία μιας επιβίωσης μετά από μια απόδραση από τις γυναικείες φυλακές ή απλώς το χρονικό μιας ελευθερίας μέσα από την ποίηση της ομορφιάς είναι το βιβλίο «Ο αστράγαλος», της Αλμπερτίν Σαρραζέν που κυκλοφορεί από τις εκδ. Πατάκη σε μετάφραση Σώτης Τριανταφύλλου. Ένα βιβλίο που έγινε μύθος στη Γαλλία τη δεκαετία του ’60 και στάθηκε αρκετό για να χαρακτηριστεί η νεαρή δημιουργός του ως ο θηλυκός Ζαν Ζενέ, αποσπώντας γι’ αυτή της τη δουλειά διθυραμβικές κριτικές.
«Ο αστράγαλος» είναι ένα βιβλίο με αυτοβιογραφικά στοιχεία της ίδιας της Σαρραζέν, η σύντομη ζωή της οποίας είναι γεμάτη ένταση και αγωνία, προβληματισμό και κουρασμένα νεανικά όνειρα. Παρουσιάζει την προσωπική της φυγή μέσα από την απόδραση της ηρωίδας της δίνοντας μορφή στην ταραγμένη της εφηβική ηλικία. Στήνει ένα σαρωτικό σκηνικό και μέσα σ’ αυτό τοποθετεί τον εαυτό της. Επανεκτιμά τις επιλογές της, τεμαχίζει με ανυπόκριτη ψυχραιμία την ψυχοσύνθεσή της, κατακερματίζει το παρελθόν ώστε βρει μέσα σ’ αυτό όλα όσα χρειάζονται για να γίνει η ίδια μια χειραφετημένη νέα γυναίκα. Φιλίες, έρωτες, αγάπες και υποσχέσεις, όλα δοκιμάζονται και συλλειτουργούν ώστε να διαφανεί η ελευθερία ως υπέρτατος νόμος της ζωής.
Μια ιστορία επιβίωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η οποία αν και γραμμένη στα 1965, δύο μόλις χρόνια πριν από το θάνατο της Σαρραζέν σε εξαιρετικά νεαρή ηλικία, καταφέρνει να γίνει ένα πολιτικό μανιφέστο για την ανθρώπινη ανεξαρτητοποίηση, για τη διεκδίκηση της προσωπικής ανατροπής και ελευθερίας, για την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η Σαρραζέν μπαίνει βαθιά μέσα στη σάρκα της πρωταγωνίστριάς της πιθανώς σε μια προσπάθεια του προσωπικού της επαναπροσδιορισμού. Η ίδια έχει βιώσει τραγικές εμπειρίες από την παιδική της ηλικία και μοιάζει αυτές οι εμπειρίες να γίνονται ο προσωπικός τόνος της γραφής της.
Η Ανν είναι ένα νέο κορίτσι αναγκασμένο να ζήσει πια από κρυψώνα σε κρυψώνα, διαβάζει, ερωτεύεται τον Ζυλιέν, με τον πόθο της ελευθερίας να καίει μέσα της. Διψάει για τον έρωτα, τη φιλία, την αγάπη και σπάει τα δεσμά της συμβατικότητας μέσα από ένα φλογερό πάθος για τη ζωή. Μέσα από τα σπασμένα κομμάτια της εικοσάχρονης κοπέλας η συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία να φωνάξει στον αναγνώστη της: «… ξαναγύρισα. Νικημένη, σπασμένη, αλλά είμαι εδώ. Άλλωστε, όπως λέγαμε συχνά στη φυλακή, νικητής είναι εκείνος που σπάει. Παρίσι, επιστρέφω στα ερείπια του εαυτού μου, για να ξαναρχίσω να ζω και να παλεύω».
Σπαρακτική η πρώτη φράση του βιβλίου, γραμμένη με ιδιαίτερο ρεαλισμό περιγράφει τη στιγμή της απόδρασης ενός δεκαεννιάχρονου κοριτσιού, καταδικασμένου σε επτά χρόνια εγκλεισμού για τη συμμετοχή σε ένοπλη ληστεία με την πτώση της από τοίχο εννέα μέτρων: «Ο ουρανός είχε απομακρυνθεί τουλάχιστον κατά δέκα μέτρα», και με αυτή τη φράση η Σαρραζέν δηλώνει αμέσως το μέγεθος της γραφής της.
Η απότομη προσγείωσή της είχε αποτέλεσμα έναν αστράγαλο σπασμένο: «ένα πολτό από κόκκαλα και σάρκες», που όμως δε θα σταθεί αρκετό για να σταματήσει την Ανν από τη διαφυγή της. Λίγο αργότερα θα μπει στη ζωή της ο Ζυλιέν, ένας μικροαπατεώνας κυνηγημένος και αυτός, και θα τη μεταφέρει από κρυψώνα σε κρυψώνα πληρώνοντας τα έξοδά της.
Το σπασμένο της μέλος γίνεται το σύμβολο της ελευθερίας της. Το προσωπικό της τίμημα στη φυγή και μαζί ένας νέος εγκλεισμός στον πόνο και τη χαλιναγώγηση. Παρόλα αυτά δε θα την εμποδίσει να κάνει το νέο της αποφασιστικό βήμα στη ζωή. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή που κουτσαίνοντας η Ανν περπατά στους δρόμους του Παρισιού αποφασισμένη να χειραφετηθεί και να αφήσει πίσω της όλους τους ακούσιους και εκούσιους περιορισμούς. Γράφει χαρακτηριστικά: «Μόλις ελευθερώνεται το σώμα το πνεύμα, που ήταν ως τότε η μόνη διαφυγή, γίνεται σκλάβος των μηχανισμών. Η προσποιητή ταπεινότητα γίνεται αληθινή συστολή. Εγώ που είχα τέτοιο θράσος εκεί πέρα, τώρα δεν τολμούσα να πάρω πρωτοβουλίες ούτε για τις πιο απλές πράξεις». Έτσι η Ανν παίρνει τη ζωή της στα χέρια της και με μια εκκωφαντική ορμή ξεχύνεται στους δρόμους του Παρισιού για να προλάβει να ζήσει. Με περηφάνια στέκεται απέναντι από τον εαυτό της, τον δοκιμάζει και δοκιμάζεται μέσα από τις δικές του περιπέτειες με μια απίστευτη αξιοπρέπεια ακόμη και όταν τον βουλιάζει μέσα στον αφανισμό του.
Το έργο είναι γραμμένο με μια αφοπλιστική πρωτοπρόσωπη γραφή που συνδιαλέγεται με μια σπαρακτική ειλικρίνεια. Οι λέξεις μοιάζουν να παίρνουν φωτιά και να συνδαυλίζουν την εξέλιξη της ιστορίας. Η Σαρραζέν γράφει μια αλληγορία για την αυτοθέλητη διάσωση των ονείρων και καταθέτει ένα μανιφέστο περί προσωπικής αυτοδιάθεσης λίγα μόλις χρόνια πριν από τον περίφημο Μάη του ’68, προοικονομώντας πολιτικές εξελίξεις που αφορούν στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η πρωταγωνίστριά της τσαλαπατά τις ρομαντικές κοριτσίστικες ψευδαισθήσεις και με μια ιδιαίτερη ευαισθησία δείχνει πως ο άνθρωπος μόνος του ορίζει τις προσωπικές του αλυσίδες και μόνο αυτός είναι ικανός να τις σπάσει και να περιχαρακώσει τον εαυτό του.
Αξίζει να σταθούμε στον πρόλογο του βιβλίου, γραμμένο από τη Πάτυ Σμιθ. Με εκρηκτικό τρόπο η Σμιθ μας εισάγει στον κόσμο της Σαρραζέν και τονίζει τη λιτή ποιητικότητα του κειμένου που θα διαβάσουμε και την αγάπη της για τη συγγραφέα αυτού του βιβλίου όταν παραδέχεται με ειλικρίνεια πως: «Τα φωτεινά της μάτια με οδήγησαν μέσα στα σκοτάδια της νιότης μου». Το εισαγωγικό σημείωμα του εκδότη της Πωβέρ είναι επίσης ενδεικτικό της εκρηκτικής προσωπικότητας της Σαρραζέν και η μετάφραση της Τριανταφύλλου αναδεικνύει ένα ολόφρεσκο και ταυτόχρονα τραγικό κείμενο με τον καλύτερο τρόπο.
Το βιβλίο του Αλμπερτίν Σαρραζέν, «Ο αστράγαλος», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.