Ο Ερνστ Βάις έγραψε τον Αυτόπτη μάρτυρα με αφορμή έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό για τους εξόριστους γερμανόφωνους συγγραφείς το 1938. Το βιβλίο αποτελεί την τελευταία του μυθοπλαστική αυτοβιογραφία με πρωτοπρόσωπο αφηγητή, σε μια σειρά που είχε ξεκινήσει περίπου δέκα χρόνια νωρίτερα, και συγχρόνως το τελευταίο μυθιστόρημα του Βάις. Το χειρόγραφο αναδύθηκε πάλι και έφτασε στην Ευρώπη από τις ΗΠΑ το 1951, ενώ η έκδοσή του ήταν το έναυσμα για να ανακαλυφθεί το έργο ενός σημαντικού και ξεχασμένου συγγραφέα.
Με τα μέσα του μυθιστορήματος ο «χειρουργός της ψυχής» Ερνστ Βάις ανατέμνει στον συγκλονιστικό Αυτόπτη μάρτυρα τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που γέννησαν τη φρίκη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, τις πρώτες επιτυχίες του Χίτλερ και τις αποτυχίες της «Βαϊμάρης», την ψυχοπολιτική τεχνολογία του αυταρχισμού και του ολοκληρωτισμού, τον ναζιστικό ζόφο που σημαδεύει τα ατομικά και τα συλλογικά πεπρωμένα.
Ο Αυτόπτης μάρτυρας έχει χαρακτηριστεί κατά καιρούς αντιφασιστικό μυθιστόρημα, ψυχογράφημα των Γερμανών διανοουμένων από το 1914 μέχρι το 1936, μυθιστόρημα για τον Χίτλερ (Hitlerroman) ή για το παθολογικό και το δαιμονικό στοιχείο στον ναζισμό. Ο ανώνυμος πρωτοπρόσωπος αφηγητής είναι ένας γιατρός ο οποίος θεραπεύει από υστερική τύφλωση τον δεκανέα Α.Χ. σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο προς το τέλος του «μεγάλου πολέμου», θεωρώντας σφαλερά πως η «θαυματουργή θεραπεία» εγγυάται την υπεροχή του και τηνκυριαρχία του πάνω στον θεραπευμένο. Καταδιωκόμενος και ο ίδιος από τον Α.Χ., παρακολουθεί πώς το «έργο» του σκορπάει απροσμέτρητα βάσανα στην Ευρώπη, μέχρι που αποφασίζει να λυτρωθεί από τις μάταιες προσπάθειες του «αυτόπτη», πηγαίνοντας να πολεμήσει για τη δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας.
Ο συγγραφέας
Ο Ερνστ Βάις (Ernst Weiss) γεννήθηκε στο σημερινό Μπρνο της Τσεχίας το 1882, όταν ακόμα υπήρχε η αυστροουγγρική αυτοκρατορία. Σπούδασε ιατρική και άσκησε το ιατρικό επάγγελμα για σύντομο χρονικό διάστημα. Έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα, με τίτλο Die Galeere (Η γαλέρα), το 1911. Από τότε και μέχρι τον θάνατό του έγραψε μυθιστορήματα, διηγήματα, θεατρικά έργα και χρονογραφήματα, που τον κατέστησαν έναν από τους σημαντικούς συγγραφείς του μεσοπολέμου. Ο Αυτόπτης μάρτυρας είναι το τελευταίο μυθιστόρημα του Ερνστ Βάις.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο Βάις συνδέθηκε με πολλούς γερμανόφωνους συγγραφείς του καιρού του, η σχέση του με τον Κάφκα κυμάνθηκε από τη θερμή φιλία μέχρι την εχθρότητα, ενώ διατηρούσε για πολλά χρόνια συστηματική αλληλογραφία με τον Στέφαν Τσβάιχ. Λίγο καιρό μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία ο Ερνστ Βάις έφυγε από τη Γερμανία και, ύστερα από μια σύντομη περίοδο παραμονής στην Πράγα, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Έκανε απόπειρα αυτοκτονίας την ημέρα που μπήκαν τα γερμανικά στρατεύματα στο Παρίσι και εξέπνευσε μία μέρα μετά στο παρισινό νοσοκομείο Λαριμπουαζιέρ.
