«Ο καλλιτέχνης δεν είναι τίποτα χωρίς το ταλέντο, αλλά το ταλέντο δεν είναι τίποτα χωρίς τη δουλειά». Και πράγματι, ο κοινωνικά ευαίσθητος Εμίλ Ζολά ποτέ δε σταμάτησε να εργάζεται με όπλο το χάρισμά του στη γραφή. Ποτέ δεν κουράστηκε να κυκλοφορεί σαν ιμπρεσιονιστής ζωγράφος και να καταγράφει με την ματιά του και ύστερα με το μελάνι του επάνω στο χαρτί τις κοινωνικές ανθρώπινες στιγμές, τις εξάρσεις, τις αδυναμίες, τα τρωτά σημεία που αντίκριζε. Αυτό το έκανε ακόμα και όταν δεν είχε το παραμικρό εισόδημα από τα γραπτά του, ακόμα και όταν με ένα απλό κερί και με ένα κομμάτι ψωμί για φαγητό πάσχιζε και μοχθούσε να αποτυπώσει αυτά που τον απασχολούσαν. Ο Ζολά είναι ένας αγωνιστής του λογοτεχνικού είδους, ένας ιδεολόγος, όχι εξ’ ανάγκης αλλά εκ πεποιθήσεως, είναι ανθρωπιστής γιατί με τον τρόπο του υπηρετεί τον άνθρωπο και τον θέτει στο προσκήνιο, όχι για να τον ενοχοποιήσει, αλλά για να καταδείξει πως ο δρόμος της ανηθικότητας και της ανειλικρίνειας δεν έχει επιστροφή.
Έχασε νωρίς τον πατέρα του και ζούσε για χρόνια με τη μητέρα του με πενιχρά μέσα και προσπαθώντας παράλληλα να μη χάσει τη διάθεσή του για γραφή, εκεί έβρισκε το καταφύγιο στις πολλές δυσκολίες που αντιμετώπισε σε νεαρή ακόμα ηλικία όταν και επωμίστηκε το βάρος της επιβίωσης σε ένα κόσμο που τότε άλλαζε ραγδαία. Πέρασε μίζερα και δυστυχή παιδικά χρόνια με πολλές στερήσεις και αναγκαζόταν στο σχολείο λόγω έλλειψης δασκάλων να διαβάζει μόνος και λίγο, χωρίς όμως να αντιμετωπίσει πρόβλημα στα μαθήματα. Πάντα όμως κουβαλούσε στο σακίδιό του κάποιο βιβλίο ενός διάσημου Γάλλου συγγραφέα για να τον συντροφεύει στις δύσκολες στιγμές της καθημερινότητας, μια πρώτη γεύση και ένα πρώιμο σημάδι της επερχόμενης ενασχόλησής του με την γραφή.
Ένας μάχιμος λογοτέχνης στην υπηρεσία της δικαιοσύνης
Είναι εξαιρετικά τιμητικό για τον Ζολά πως εν έτει 1898 και διάσημος πια, δεν επαναπαύτηκε στις δάφνες του αλλά συνέχισε με μεγαλύτερο πείσμα τον αγώνα του για την υπεράσπιση της αλήθειας και της δικαιοσύνης στη Γαλλία. Θα αναλάβει να υπερασπιστεί τον αξιωματικό Ντρέιφους με ένα κείμενο καταπέλτη υπό τον τίτλο «Κατηγορώ». Το είχε πράξει λίγα χρόνια πριν με το Ζερμινάλ όπου ουσιαστικά αποκάλυψε τις άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των ανθρακωρύχων στην ομώνυμη πόλη. Το βιβλίο αυτό, το οποίο έχει μεταφερθεί και στην μεγάλη οθόνη, είναι μια γροθιά στο κατεστημένο που θέλει τον άνθρωπο εργαλείο χωρίς ούτε τα υποτυπώδη δικαιώματα και ελευθερίες. Ο Ζολά με ωμότητα περιγράφει το σκληρό αγώνα των ανθρώπων που καθημερινά και με κίνδυνο της ζωής τους δουλεύουν για ένα κομμάτι ψωμί και για πενιχρούς μισθούς την εποχή της βιομηχανοποίησης.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αυτή τη φορά με το «Κατηγορώ», ο Ζολά ξεπερνά τον εαυτό του και κινδυνεύει ο ίδιος τη στιγμή της δόξας του και σε εκείνο τον χρονικό ορίζοντα όπου θα μπορούσε να γευτεί τους καρπούς της δημοτικότητάς του. Αναλαμβάνει να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στη γενναία και όχι αναγκαία από μέρους του υπεράσπιση, όχι μόνο ενός ανθρώπου αλλά και της ιδέας του κράτους δικαίου, η οποία οδεύει προς την απόλυτη σύληση. Χωρίς να του ζητηθεί και όντας ο μόνος που υπερασπίζεται τον Ντρέιφους με το εξαιρετικά δομημένο και άρτιο κείμενό του που ξεπερνάει βέβαια τα λογοτεχνικά όρια θυμίζοντας δικανικό εγχειρίδιο, ο Ζολά βράζει και είναι εξοργισμένος έπειτα από τις αποκαλύψεις πως η δίωξη του αξιωματικού Ντρέιφους σκηνοθετημένη από το Γαλλικό Υπουργείο Άμυνας και η χωρίς καμία απόδειξη ενοχής του έχουν πραγματοποιηθεί λόγω του γεγονότος πως ο εν λόγω αξιωματικός είναι Εβραϊκής καταγωγής. Ο Ζολά υπερασπίστηκε το Ντρέιφους στέλνοντας ανοιχτή επιστολή στο Γάλλο πρόεδρο, η οποία δημοσιεύτηκε στις 13 Ιανουαρίου του 1898 στο εξώφυλλο της παριζιάνικης καθημερινής εφημερίδας L’Aurore, του Ζωρζ Κλεμανσώ, υπό τον τίτλο “Κατηγορώ!”.
Ο Ζολά ξεσκέπασε μία μηχανορραφία που κόστισε την ελευθερία στο στρατιωτικό Άλφρεντ Ντρέιφους εξαιτίας του αντισημιτισμού του Υπουργείου Αμύνης. Το γράμμα αυτό προκάλεσε αίσθηση σε όλο τον κόσμο. Η πρόθεση του Ζολά ήταν να κατηγορηθεί ο ίδιος για συκοφαντική δυσφήμιση ώστε να δημοσιοποιήσει τα νέα αποδεικτικά στοιχεία προς στήριξη του Ντρέιφους. Την αποκάλυψη ακολούθησαν δραματικά γεγονότα. Πολλές γαλλικές εφημερίδες τον χτύπησαν, μποϊκόταραν τα βιβλία του και ο ίδιος μόλις που κατόρθωσε να σωθεί από τη μανία του όχλου δραπετεύοντας στην Αγγλία. Το γράμμα του όμως έφερε το αποτέλεσμα που ήθελε. Έγινε αναθεώρηση της δίκης και ο Ντρέιφους αποδείχτηκε αθώος, γεγονός που οδήγησε και στη μεταρρύθμιση του συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του χωρισμού εκκλησίας και κράτους. Ο Ζολά λοιπόν δικαιώθηκε για την επιλογή του και όλα συμπυκνώνονται στην παρακάτω επίκαιρη φράση του: «Μια κοινωνία δεν είναι ισχυρή παρά μόνο όταν βγάζει την αλήθεια στο άπλετο φως του ήλιου».
Aποσπάσματα από το βιβλίο
“Η τέχνη δεν μπορεί ν’ αναπαραστήσει την πραγματικότητα”.
“Τίποτε δεν τελειώνει ποτέ, αρκεί λίγη ευτυχία για να ξαναρχίσουν όλα”