Ο έρωτας στο γαλλικό τραγούδι με τη Μαρίτα Παπαρίζου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Ο φετινός κύκλος εκδηλώσεων της Σειράς Lied: φωνή και πιάνο του ΜΜΑ εγκαινιάζεται με το ρεσιτάλ «Ο έρωτας στο γαλλικό τραγούδι» της Μαρίτας Παπαρίζου στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, την Τρίτη 11 Νοεμβρίου 2014 στις 8:30 μ.μ. Η καταξιωμένη ελληνίδα μεσόφωνος θα ερμηνεύσει, υπό τη συνοδεία του πιανίστα Δημήτρη Γιάκα, έντεχνα γαλλικά τραγούδια των Φωρέ, Ραβέλ, Ντεμπυσσύ και Ντυπάρκ.

Εδώ και δεκαετίες, μεγάλοι έλληνες τραγουδιστές που έλαμψαν στις πιο φημισμένες λυρικές σκηνές του κόσμου –Κάλλας, Μοσχονάς, Νικολαΐδη, Πηλού, Μπάλτσα, Πασχάλης και τόσοι άλλοι– έδωσαν εξαιρετικά δείγματα της τέχνης τους στο απαιτητικότατο είδος της φωνητικής μουσικής δωματίου. Τη σκυτάλη από αυτούς παίρνουν, σήμερα, οι ταλαντούχοι εκπρόσωποι της νέας γενιάς των λυρικών μας καλλιτεχνών που διαπρέπουν στο εξωτερικό και υπηρετούν επάξια το δύσκολο ρεπερτόριο του γερμανικού Lied, της γαλλικής mélodie και του έντεχνου τραγουδιού.

Της συναυλίας θα προηγηθεί δεκάλεπτη εισαγωγική ομιλία από τον πιανίστα και οργανίστα Τίτο Γουβέλη, στο πλαίσιο των ειδικών παρουσιάσεων που πραγματοποιούνται πριν από την έναρξη των συναυλιών στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος και αποσκοπούν στην εξοικείωση του κοινού με τους συνθέτες, τους ερμηνευτές και τα ποικίλα μουσικά είδη. Κατά τη διάρκεια του ρεσιτάλ της Μαρίτας Παπαρίζου, έχει προβλεφθεί προβολή του ποιητικού κειμένου των τραγουδιών σε ελληνική μετάφραση.

Η σειρά Lied: Φωνή και πιάνο θα συνεχιστεί στις 14 Ιανουαρίου 2015 με το ρεσιτάλ του διεθνούς φήμης έλληνα βαρυτόνου Δημήτρη Τηλιακού, ο οποίος θα συμπράξει με τον κορυφαίο πιανίστα Βασίλη Βαρβαρέσο στην παρουσίαση ενός από τους πλέον εμβληματικούς κύκλους λίντερ της ρομαντικής εργογραφίας για φωνή και πιάνο, του «Χειμωνιάτικου ταξιδιού» του Φραντς Σούμπερτ.

Ο έρωτας της ποίησης με τη μουσική

Η ποίηση και η μουσική είναι σαν «δύο ποτάμια που αναβλύζουν από δύο διαφορετικές πηγές και μπορούν να φτάσουν σε γάμο καλύτερα από όλες τις άλλες τέχνες», έγραψε κάποτε ο μεγάλος γερμανός αρχιμουσικός Βίλχελμ Φούρτβαινγκλερ. Ο γάμος αυτός έγινε τελικώς στη Γαλλία του 19ου αιώνα, αν και, έως το 1890, οι συνθετικοί πειραματισμοί πάνω στη δύσκολη προσωδία της γαλλικής γλώσσας δεν ήταν απολύτως επιτυχείς. Ωστόσο, στην πορεία, η αγάπη σπουδαίων ιμπρεσιονιστών και μεταρομαντικών μουσουργών για την ποίηση, όπως του Κλωντ Ντεμπυσσύ, του Μωρίς Ραβέλ, του Γκαμπριέλ Φωρέ ή του Ανρί Ντυπάρκ, κατάφερε να ανοίξει έναν γόνιμο διάλογο ανάμεσα στις δύο τέχνες, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας πλούσιας παρακαταθήκης από έντεχνα τραγούδια (γνωστά και ως mélodies) για τις επερχόμενες γενεές συνθετών, ερμηνευτών αλλά και για το κοινό.

Από τον Φωρέ και τον Ραβέλ στον Ντεμπυσσύ και τον Ντυπάρκ

Αν και το όνομα του εκφραστικού, αν και εσωστρεφούς, Γκαμπριέλ Φωρέ (1845-1924) συνδέεται συχνά με εκείνα του Ντεμπυσσύ και του Ραβέλ, ο ίδιος δεν έχει καμία ουσιαστική σχέση με τις ραγδαίες εξελίξεις του μουσικού ιδιώματος, τον 20ό αιώνα. Θεωρείται ο σπουδαιότερος συνθέτης της λεγόμενης γαλλικής mélodie («μελωδίας»). Βασικοί οδηγοί στο συγκινητικό φωνητικό έργο του υπήρξαν η άρρηκτη πνευματική συνύφανση λόγου και μουσικής. Ποιητές που τον ενέπνευσαν στα νεανικά του χρόνια ήταν ο Ουγκό (Η πεταλούδα και το λουλούδι), καθώς και οι Γκωτιέ και Μπωντλαίρ. Στην περίοδο της ωριμότητάς του, έδωσε δείγματα του εκλεπτυσμένου συνθετικού ύφους του μέσα από την ποίηση του Βερλαίν. Στο ρεσιτάλ της με τίτλο «Ο έρωτας στο γαλλικό τραγούδι», η μεσόφωνος Μαρίτα Παπαρίζου, εκτός του τραγουδιού Η πεταλούδα και το λουλούδι (Le papillon et la fleur), θα ερμηνεύσει επίσης τις φωνητικές μινιατούρες του Φωρέ: Φθινόπωρο (Automne από το έργο 18 σε ποίηση Σιλβέστρ), Στην άκρη του νερού (Au bord de l’eau από το έργο 8, σε ποίηση Συλλύ Πρυντόμ), Ξυπνώντας από ένα όνειρο (Après un rêve από το έργο 7, σε στίχους ανώνυμου ιταλού ποιητή), Ένα λουλούδι ταξιδεύει πάνω στο νερό (La fleur qui va sur l’eau από το έργο 85, σε ποίηση Κατύλ Μαντές).

Ο μεγαλοφυής Μωρίς Ραβέλ (1875-1937), που χαρακτηρίστηκε αβασάνιστα από κριτικούς της εποχής του ως «άκαρδος εστέτ», υπήρξε από τους πιο χαρισματικούς πρωτομάστορες της σύνθεσης και της ενορχήστρωσης. Αντιρομαντιστής, λάτρης του μπαρόκ, των εθνικών στυλ και του εξωτισμού, ανήσυχος αλλά και ευαίσθητος αρχιτέκτονας της ακριβούς και καθαρής φόρμας, καταπιάστηκε και με τη φωνητική μουσική δωματίου. Στο ρεσιτάλ της Μαρίτας Παπαρίζου θα ακουστούν τα δύο τραγούδια που έγραψε ο Ραβέλ επάνω σε στίχους του πρώιμου αναγεννησιακού ποιητή Κλεμάν Μαρό (1496-1544) με τίτλο «Στην Άννα, που μου πέταξε χιόνι» («D’Anne qui me jeta de la neige») και «Στην Άννα καθώς παίζει σπινέτο» («D’Anne jouant de l’espinette»). Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ακόμη την «Habanera vocalise» (χωρίς στίχους), το «Ιταλικό τραγούδι» («Chanson italienne»), καθώς και τον σύντομο Κύκλο Δύο εβραϊκά τραγούδια για φωνή και πιάνο. Ο Κύκλος αποτελείται από τα τραγούδια «Κaddish» και «Το αιώνιο αίνιγμα» («L’énigme éternelle»), που είναι εμπνευσμένα από βιβλικά και ιερά κείμενα στην αραμαϊκή και τη γίντις (γερμανοεβραϊκή) γλώσσα.

Ιδιοσυγκρασιακός, ανήσυχος και… αμετανόητα ιμπρεσιονιστικός, ο Κλωντ Ντεμπυσσύ (1862-1918) διαμόρφωσε το δικό του ιδιαίτερο στίγμα μέσα από ποικίλες επιρροές –μουσικές, λογοτεχνικές, ψυχολογικές, ακόμα και ταξιδιωτικές. Το πέρασμα από τον 19ο στον 20ό αιώνα τον βρίσκει στην ευνοϊκότερη και αποδοτικότερη φάση της ζωής του, καθώς το ταλέντο του γάλλου συνθέτη έχει αναγνωριστεί πλέον από τους ομότεχνούς του, μετά το τολμηρό Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός φαύνου, την ανατρεπτική του όπερα Πελλέας και Μελισσάνθη και τα περίφημα Νυκτερινά του. Ένα από τα μικρά αριστουργήματα που έγραψε εκείνη την εποχή είναι τα Τρία τραγούδια της Βιλιτώς (1894) πάνω σε ερωτικά ποιήματα του Πιερ Λουύς, τα οποία και επέλεξε να ερμηνεύσει στο ρεσιτάλ της στο Μέγαρο η Μαρίτα Παπαρίζου στις 11 Νοεμβρίου.

Η τελευταία ενότητα του ρεσιτάλ «Ο έρωτας στο γαλλικό τραγούδι» είναι αφιερωμένη στον Ανρί Ντυπάρκ (1848-1933), τον μεταρομαντικό γάλλο μουσουργό, ο οποίος σταμάτησε να γράφει μουσική σε ηλικία 37 ετών, όταν διαγνώστηκε ότι έπασχε από νευρασθένεια. Στα νεανικά του χρόνια υπήρξε ιδιαίτερα δημιουργικός, αλλά από την αρχική εργογραφία του διασώθηκαν μόνο 40 συνθέσεις, καθώς κατέστρεψε ο ίδιος πολλές από αυτές, κρίνοντάς τις ανάξιες λόγου και εκτέλεσης. Έγινε ευρέως γνωστός από τις Δεκαεπτά μελωδίες του σε στίχους γάλλων και γερμανών ποιητών. Ο επίλογος της βραδιάς ανήκει, λοιπόν, στα τραγούδια του Ντυπάρκ «Φυδιλή» («Phydilé» σε στίχους Λεκόντ ντε Λιλ), «Κάλεσμα σε ταξίδι» («L’invitation au voyage» σε ποίηση Σαρλ Μπωντλαίρ), «Η έπαυλη της Ροζαμούνδης» («Le manoir de Rosemonde» σε ποίηση Ρομπέρ ντε Μπονιέρ), «Θλιμμένο τραγούδι» («Chanson triste» σε ποίηση Ζαν Λαόρ) και «Το κύμα κι η καμπάνα» («La vague et la cloche» σε ποίηση Φρανσουά Κοππέ).

Η σταδιοδρομία της μετζοσοπράνο Μαρίτας Παπαρίζου…

… άρχισε μετά τη χορήγηση της υποτροφίας «Αλεξάνδρα Τριάντη» του ΟΜΜΑ, χάρη στην οποία τελειοποίησε την τεχνική της στο τραγούδι μελετώντας στην Ιταλία με τον Ρομπέρτο Κοβιέλλο και στο Παρίσι με τη Ζανίν Ράις. Έκανε το ντεμπούτο της στη Γένοβα, στην όπερα Αριάδνη στη Νάξο του Νικόλα Πόρπορα με το ρόλο του Όναρο. Στη συνέχεια, επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στον Ροσσίνι (Αρσάκης, Ιζολιέ, Ιζαμπέλλα, Τανκρέντι). Έχει εμφανιστεί σε λυρικά θέατρα της Γαλλίας και της Ισπανίας. Έχει επίσης τραγουδήσει στην Όπερα του Μόντε Κάρλο. Σημαντική στιγμή για την καριέρα της υπήρξε η συμμετοχή της ως Κίρκης στην πρώτη παγκόσμια αναβίωση της όπερας Τηλέμαχος του Γκλουκ, η οποία αργότερα ανέβηκε και στο Ηρώδειο. Συνεργάζεται συχνά με την Εθνική Λυρική Σκηνή, όπου έχει ενσαρκώσει δημοφιλείς ηρωίδες του οπερατικού ρεπερτορίου για μέτζο και μέτζο κολορατούρα. Η Ένωση Ελλήνων Κριτικών Θεάτρου και Μουσικής έχει απονείμει στην Μαρίτα Παπαρίζου βραβείο για την ερμηνεία της στην Κάρμεν και έπαινο για τον προσωπικό της δίσκο Vivaldi ma non solo με τον μαέστρο Κλάουντιο Σιμόνε, μια ηχογράφηση που απέσπασε τα εγκωμιαστικά σχόλια του διεθνούς μουσικού Τύπου. Οι δισκογραφικές καταθέσεις της περιλαμβάνουν συνεργασίες με γνωστές εταιρείες σε έργα Πόρπορα και Χαίντελ.

Ο πιανίστας Δημήτρης Γιάκας…

… που είναι ένας από τους πλέον έμπειρους μουσικούς εκγυμναστές στη χώρα μας, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Πήρε δίπλωμα πιάνου από το Εθνικό Ωδείο το 1977 και συνέχισε τις σπουδές του στην École normale supérieure του Παρισιού (πιάνο, μουσική δωματίου και μουσική προετοιμασία όπερας), όπου μελέτησε συνοδεία τραγουδιού υπό την καθοδήγηση του Ντάλτον Μπόλντουιν. Από το 1982 έως το 1991 εργάσθηκε ως μουσικός εκγυμναστής στην Εθνική Όπερα του Παρισιού, όπου προσλήφθηκε κατόπιν διαγωνισμού, περίοδο κατά την οποία εμφανίστηκε ως accompagnateur σε διάφορες πόλεις και φεστιβάλ της Γαλλίας. Επίσης, εργάστηκε ως υπεύθυνος μουσικής προετοιμασίας στην Εθνική Όπερα της Λυόν, ύστερα από πρόσκληση του τότε Καλλιτεχνικού Διευθυντή της Κεντ Ναγκάνο. Το 1990 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, οπότε άρχισε να συνεργάζεται τακτικά με την ΕΛΣ και το ΜΜΑ. Αρκετές παγκόσμιες πρεμιέρες λυρικών έργων συγχρόνων ελλήνων συνθετών έχουν παρουσιασθεί σε δική του μουσική διδασκαλία («Μήδεια» του Μίκη Θεοδωράκη-1991,«Η επιστροφή της Ελένης» του Θάνου Μικρούτσικου-1993, «Βάκχες» του Αργύρη Κουνάδη-1996, κ.ά.). Ο Δημήτρης Γιάκας συνοδεύει συχνά έλληνες και ξένους καλλιτέχνες σε ρεσιτάλ και συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ακόμη, έχει διδάξει μουσική προετοιμασία όπερας σε ειδικό σεμινάριο για πιανίστες που διοργάνωσε η Όπερα Δωματίου Θεσσαλονίκης (1996).