Είναι αξιοσημείωτη η πληθώρα εκδόσεων των βιβλίων του Γιόζεφ Ροτ στα ελληνικά τα τελευταία χρόνια, μια παραγωγή βιβλίων που αποδεικνύει πόσο σημαντικό έργο άφησε πίσω του αυτός ο επιφανής και τόσο ιδιαίτερος συγγραφέας. Γιορτάζονται φέτος 130 χρόνια από την γέννησή του και 85 χρόνια από τον θάνατό του το 1939. Και όμως η γραφή του και οι αφηγήσεις του παραμένουν αναλλοίωτες και ζωντανές στο σήμερα, σε μια περίοδο που μοιάζει ο κόσμος να ξαναζεί την σκοτεινή εκείνη περίοδο του μεσοπολέμου για την οποία άλλωστε γράφει ο Ροτ. Ειδικά η Ευρώπη περνάει χαλεπούς καιρούς και διαβάζοντας ξανά και ξανά τα βιβλία του Ροτ, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πόσο τραγικά επίκαιρος ήταν και είναι. Αυτό συμβαίνει διότι ο κόσμος και οι άνθρωποι δεν αλλάζουν, ακόμα και αν οι εποχές αλλάζουν με ραγδαίο ρυθμό.
Ένας συγγραφέας που αφουγκράζεται τον άνθρωπο του καιρού του και τον σκιαγραφεί
Άλλο ένα από τα διηγήματά του έρχεται στο φως χάρη στις εκδόσεις Άγρα, ένα διήγημα που μοιάζει να γεννιέται μέσα από δύο λογοτεχνικές στιγμές, μέσα από ένα πάντρεμα Τσέχοφ – στο οπισθόφυλλο αναφέρεται το πόσο εφάμιλλο είναι με την Κυρία με το σκυλάκι – και Ντίκενς μιας και η αρχή της ιστορίας μοιάζει πολύ με τον Σηματωρό του μεγαλύτερου παραμυθά όλων των εποχών. Ο Ντίκενς στον σηματωρό και σε κατάσταση ψυχολογικά κρίσιμη χτίζει μια ιστορία φαντασμάτων στοιχειωμένος ο ίδιος από αυτά που βίωσε όντας ο ίδιος επιβάτης σε ένα από τα τρένα που τον πηγαινο-έφερναν μεταξύ Λονδίνου και Γκαντ’ς Χιλλ και ζώντας από πρώτο χέρι το θλιβερό ατύχημα που κόστισε τη ζωή σε δέκα ανθρώπους. Δεν γνωρίζουμε αν ο Ροτ πέρασε ο ίδιος μια αντίστοιχη ιστορία που τον οδήγησε να γράψει κάτι παρόμοιο, ωστόσο έχει ενδιαφέρον πως και ο δικός του ήρωας είναι ένας άνθρωπος των τραίνων. Ξεφεύγει όμως γρήγορα από μια ιστορία που μυρίζει μόνο θάνατο καθώς το ντύνει με ένα έντονο ερωτικό άρωμα και εκεί είναι η ομοιότητά του με τον Τσέχοφ.
Είναι και ο Ροτ ένας ιμπρεσιονιστής συγγραφέας, ζει μέσα στην κοινωνία και παρατηρεί από κοντά τα όσα συμβαίνουν. Πιστός στην ανάδειξη των αδυναμιών των ανθρώπινων σχέσεων καθώς και των συναισθημάτων που εκπορεύονται από αυτές, ο Γιόζεφ Ροτ σε όλα του τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα καθώς και τις νουβέλες του, μας παρουσιάζει έναν ανθρώπινο χάρτη μέσα στον οποίο ενυπάρχουν έρωτας, πάθη, τρωτά σημεία και μάλιστα σε ένα περιβάλλον άστατο. Όπως και ο επιστήθιος φίλος του, ο Στέφαν Τσβάιχ, έτσι και εκείνος, στα καφέ που συχνάζουν και στους περιπάτους τους αφουγκράζονται τον παλμό της κοινωνίας και μας χαρίζουν μέσα από το λογοτεχνικό τους έργο πρόσωπα και εικόνες που έχουν ομοιότητες πολλές με εμάς, σχεδόν εκατό χρόνια αργότερα.
Τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στις ιστορίες του, όπως και σε αυτήν εδώ άλλωστε, είναι πρόσωπα καθημερινά, της διπλανής πόρτας, πρόσωπα που κυκλοφορούν ανάμεσά μας και σήμερα και στα οποία δεν δίνουμε τόση σημασία και μάλλον τα προσπερνάμε δίχως προσοχή. Και όμως συγγραφείς όπως ο Ροτ στέκονται να τα παρατηρούν, να καταγράφουν τις ιστορίες τους, τις στιγμές τους και πολλές φορές να εντάσσουν και στοιχεία προσωπικά τους, ως ένα είδος επικαλυμμένης αυτοβιογραφίας. Είναι πρόσωπα και φυσιογνωμίες της βιοπάλης που όμως χάνονται στο πλήθος και κάποιος αξίζει να αφηγηθεί την ιστορία τους. Το πρόσωπο του Σταθμάρχη και η ιστορία αγάπης που χτίζεται είναι στο επίκεντρο της προσοχής του Ροτ αλλά δεν θα πρέπει ο αναγνώστης να θαμπωθεί και να παρασυρθεί από την αίσια κατάληξη της ιστορίας, η ευτυχία είναι μάλλον προσωρινή και εικονική. Η ιστορική και πολιτική πραγματικότητα παραείναι δραματική και κρίσιμη για να έχει ξεφύγει από τον συννεφιασμένο ουρανό που έχει καλύψει την ψυχή του και άρα την γραφή του.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η Νομπελίστρια συγγραφέας Ναντίν Γκόρντιμερ στο επίμετρο αυτής της εξαιρετικής έκδοσης γράφει σχετικά με τον Ροτ υμνώντας τον τρόπο προσέγγισης του λόγου: «Αυτό που βλέπει ο Γιόζεφ Ροτ, αυτό που αναδημιουργεί και αποστάζει για εμάς είναι η μοναδική ουσία της δύναμης που έχει ο λόγος. Την οποία πασχίζουμε να πραγματώσουμε και να εκπληρώσουμε όλοι όσοι γράφουμε, αν και σπάνια το πετυχαίνουμε στον απόλυτο βαθμό που το κατορθώνει εκείνος». Και αυτά τα λόγια προέρχονται από μια συγγραφέα που άφησε το στίγμα της στον εικοστό αιώνα αλλά το μέγεθος του συγγραφικού μεγαλείου του Ροτ είναι τέτοιο που πραγματικά όλοι υποκλίνονται στον “ένδοξο κανόνα” του. Ο Ροτ ξεδιπλώνει το κουβάρι των συλλογισμών του περί της ζωής, περί των θεμάτων που απασχολούσαν, που απασχολούν και θα απασχολούν τον κοινό άνθρωπο, εκείνον που πορεύεται στη ζωή μέρα τη μέρα και όμως είναι σκιά του εαυτού του και μέρος ενός ουδέτερου κοινωνικού συνόλου, πολλές φορές σε κατάσταση αδυναμίας να επηρεάσει τις εξελίξεις που τρέχουν.
Ο Γιόζεφ Ροτ μιλάει για τον έρωτα σαν ποτάμι που ρέει και παρασέρνει στο διάβα του κάθε τι που βρίσκει, έτσι παρασέρνεται και ο ήρωάς του χωρίς να υπολογίζει τίποτα πέφτοντας στην αγκαλιά της αγαπημένης του που τελικά τον δέχεται, μια απρόσμενη εξέλιξη που γίνεται όμως πραγματικότητα. Είναι όμως όλα τα όνειρα τόσο αληθινά όπως θα τα είχαμε πλάσει ιδανικά στην φαντασία μας ή κρύβουν παγίδες όταν έρθει η ώρα να τα βιώσουμε στην ίδια τη ζωή; Γιατί για τον σταθμάρχη το να έχει αγαπηθεί από μια τέτοια γυναίκα ήταν άπιαστο όνειρο. Θα μπορούσε να αντέξει άραγε μια ανατροπή της ευτυχίας του, θα μπορούσε να αντέξει μια δυσάρεστη έκπληξη στο απόγειο της ευδαιμονίας του;
Ο Ροτ δίνει μοναδικά τις απαντήσεις καθώς αποδεικνύεται περίτρανα για άλλη μια φορά πως είναι ένας τεχνίτης του λόγου και της γλώσσας, ένας δεξιοτέχνης της αφήγησης και μάλιστα λόγω και της ιδιότητας του ως δημοσιογράφου ορμά με δεινότητα απέναντι στις λέξεις και χτίζει ιστορίες που συναρπάζουν και αγκαλιάζουν τον αναγνώστη. Ο Ροτ όπως και να έχει θα συνεχίσει να προκαλεί και να μας προβληματίζει, σαν ένας καθρέφτης που συνεχίζει να υπάρχει και τον οποίο οφείλουμε ως άνθρωποι να αντικρίσουμε.
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Ο σταθμάρχης Φαλλμεράυερ σπάνια είχε την ευκαιρία να δει καλά το πρόσωπο κάποιου από τους επιβάτες που πήγαιναν στον Νότο. Και ο “Νότος” δεν ήταν απλός γεωγραφικός όρος για τον σταθμάρχη. Ο “Νότος” ήταν η θάλασσα, μια θάλασσα από ήλιο, ελευθερία και ευτυχία»
Διαβάστε επίσης:
Γιόζεφ Ροτ – Ο σταθμάρχης Φαλλμεράυερ: Ένα βιβλίο για έναν υπάλληλο και έναν έρωτα εν καιρώ πολέμου