Ο ιπτάμενος Ολλανδός, Ρομαντική όπερα σε τρεις πράξεις του Ρίχαρντ Βάγκνερ, στο Ηρώδειο-Ματαίωση

Οι θεατές που έχουν αγοράσει εισιτήρια για την παράσταση, θα ενημερωθούν τηλεφωνικά από τα Ταμεία της ΕΛΣ και του Φεστιβάλ Αθηνών.

Η επιστροφή των χρημάτων θα ξεκινήσει από αύριο, Παρασκευή 14 Ιουνίου στα Εκδοτήρια του Φεστιβάλ Αθηνών (Πανεπιστημίου 39, Αθήνα) και τα ταμεία της ΕΛΣ (Θέατρο Ολύμπια, Ακαδημίας 59, Αθήνα), στις ώρες και ημέρες λειτουργίας των ταμείων.
Το Ωδείο Ηρώδου Αθηνών παρουσιάζει τη ρομαντική όπερα σε τρεις πράξεις του Ρίχαρντ Βάγκνερ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ 

Το Ωδείο Ηρώδου Αθηνών παρουσιάζει τη ρομαντική όπερα σε τρεις πράξεις του Ρίχαρντ Βάγκνερ στις 7, 9, 11, 13 Ιουνίου 2013.

Η προπώληση εισιτηρίων ξεκινά τη Δευτέρα 20 Μαΐου στα ταμεία του θεάτρου Ολύμπια, του Φεστιβάλ Αθηνών (Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου) & στο www.greekfestival.gr

Ο ιπτάμενος Ολλανδός, μια από τις πιο δημοφιλείς παγκοσμίως όπερες του Ρίχαρντ Βάγκνερ, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο Ηρώδειο σε σκηνοθεσία του διάσημου Έλληνα σκηνοθέτη της όπερας Γιάννη Κόκκου, μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού και με τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων μονωδών διεθνούς επιπέδου. Η όπερα ορόσημο του γερμανικού ρομαντισμού είναι η πρώτη καλοκαιρινή παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και σηματοδοτεί την πρώτη της συνεργασία με τον Γιάννη Κόκκο.

Η Εθνική Λυρική Σκηνή συμμετέχει στην επέτειο για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Ρίχαρντ Βάγκνερ με την παρουσίαση του Ιπτάμενου Ολλανδού, του έργου που σηματοδότησε τη στροφή του συνθέτη σε νέες αξίες. Στον πυρήνα της όπερας βρίσκεται το θέμα της λύτρωσης ενός άντρα, του θαλασσοδαρμένου, καταραμένου Ολλανδού μέσα από την αιώνια πίστη που του υπόσχεται μία γυναίκα, η νεαρή Ζέντα. Ο Ιπτάμενος Ολλανδός θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα της γερμανικής όπερας όπου συναρπαστική μουσική τρομακτικής δύναμης, σκιαγραφεί τη δύναμη της φύσης, η οποία κυριαρχεί στο έργο, αλλά και των υπερφυσικών δυνάμεων, οι οποίες τελικά εξουδετερώνονται μέσα από την αγάπη. Ο Βάγκνερ, ο οποίος αποτελεί μοναδική περίπτωση ανάμεσα στους συνθέτες του 19ου αιώνα και εμβληματική μορφή του γερμανικού ρομαντισμού, καθώς η δράση και το δημιουργικό έργο του επηρέασαν βαθύτατα τη σκέψη, τα γράμματα και την τέχνη της δικής του και μεταγενέστερων εποχών, έγραψε τον Ολλανδό μετά το περιπετειώδες ταξίδι του από τη Ρίγα στο Λονδίνο το καλοκαίρι του 1839.

Η υπόθεση αφορά έναν ναυτικό, τον Ολλανδό, ο οποίος κατά τη διάρκεια τρομερής θύελλας ορκίστηκε στο Διάβολο ότι θα περνούσε οπωσδήποτε από ένα ακρωτήρι, ακόμα κι αν χρειαζόταν να ταξιδεύει για πάντα. Ο Διάβολος τον άκουσε και για την υπεροψία του, τον καταδίκασε να περιπλανιέται αενάως στις θάλασσες με το πλοίο του, το οποίο πιάνει στεριά κάθε επτά χρόνια. Ο Ολλανδός να λυτρωθεί από την κατάρα της διαρκούς περιπλάνησης μόνο εάν μία γυναίκα του ορκιστεί αιώνια πίστη. Η γυναίκα αυτή αποδεικνύεται η Ζέντα, η οποία έμοιαζε να περίμενε τον Ολλανδό από πάντα. Όταν ο όρκος της αμφισβητείται, η Ζέντα αποδεικνύει ότι θα παραμείνει πιστή μέχρι τον θάνατο πέφτοντας στη θάλασσα.

Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, το έργο του οποίου παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια του 2013 σε όλα τα λυρικά θέατρα του κόσμου, οραματίστηκε μια τέχνη πέρα από την ψυχαγωγία, με διδακτικό περιεχόμενο, στα πρότυπα του αρχαίου ελληνικού δράματος. Η πρωτοποριακή δομή των κειμένων του όσο, κυρίως, οι μουσικές του καινοτομίες (αρμονία, προσωδία, χρήση εξαγγελτικών θεμάτων κ.λπ.) υποχρέωσαν τους συναδέλφους του να ξαναδούν το σύνολο της μουσικής τέχνης με διαφορετική οπτική. Σημαντικότερα έργα του είναι Ο ιπτάμενος Ολλανδός (1843), Τάνχωυζερ (1845/61), Λόενγκριν (1850), Τριστάνος και Ιζόλδη (1864), Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης (1867), Το Δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ (1876), Πάρσιφαλ (1882).

Ο Ιπτάμενος Ολλανδός είναι η πρώτη συνεργασία του Γιάννη Κόκκου με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Ο διεθνώς καταξιωμένος Έλληνας σκηνοθέτης της όπερας, με έδρα του το Παρίσι, δίνει μια πανανθρώπινη και διαχρονική διάσταση στον Ολλανδό, την ιστορία του οποίου θα παρακολουθήσουμε μέσα από τα μάτια της Ζέντας. Μέσα από τις έννοιες της ύβρεως, της λύτρωσης, του έρωτα, της αυτοκαταστροφής και του θανάτου, ο σκηνοθέτης επιχειρεί μια ανάγνωση υψηλής αισθητικής με ευθείες αναφορές στο αρχαίο ελληνικό δράμα. Ο Γιάννης Κόκκος έχει παρουσιάσει δουλειές του στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου από τη Σκάλα του Μιλάνου έως το Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου και από το Ρεάλ της Μαδρίτης έως την Όπερα της Βιέννης και το Μαριίνσκι, έχει συνεργαστεί με τους κορυφαίους μαέστρους (Αμπάντο, Μούτι, Γκάρντινερ, Μέτα κ.α.) ενώ έχει τιμηθεί με πληθώρα βραβείων για το έργο του.

Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής θα διευθύνει ένας από τους κορυφαίους Έλληνες αρχιμουσικούς, ο Λουκάς Καρυτινός, ο οποίος διηύθυνε το 1994 τον Ολλανδό στο θέατρο Ολύμπια. Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος.

Στο ρόλο του Ολλανδού ο περιζήτητος Γερμανός βαρύτονος Τόμας Γ. Μάγερ ο οποίος στην απόλυτη ακμή της καριέρας του το 2012 πρωταγωνίστησε στο βαγκνερικό Λόενγκριν στο φεστιβάλ του Μπάυροϊτ, ενώ έχει τραγουδήσει μεταξύ άλλων και στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, καθώς και σε Παρίσι, Βερολίνο, Μόναχο, Μιλάνο.

Στον ρόλο της Ζέντας η Ζαν – Μισέλ Σαρμπονέ, η οποία θεωρείται μια από τις κορυφαίες ερμηνεύτριες του Γερμανικού ρεπερτορίου με εμφανίσεις σε θέατρα από το Παρίσι έως το Βερολίνο και από Σάλτσμπουργκ έως το Εδιμβούργο, τη Μαδρίτη και το Ντάλλας. Η Σαρμπονέ έχει λάβει διθυραμβικές κριτικές για τις εμφανίσεις της σε όλο τον κόσμο: το Time Out του Λονδίνου έγραψε το 2012 ότι πρόκειται για «μια ερμηνεύτρια με φωνή και παρουσία πρώτης τάξεως» (Time Out London – Colin Anderson, 2012).

Ο Φρανκ βαν Άκεν, διακεκριμένος Ολλανδός τενόρος ο οποίος πρόσφατα πρωταγωνίστησε στη Βαλκυρία της Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, , θα ερμηνεύσει το ρόλο του Έρικ, ενώ το καστ συμπληρώνουν στο ρόλο του Ντάλαντ ο διεθνής Έλληνας μπάσος Δημήτρης Καβράκος (στη δεύτερη διανομή ο Γκρέγκορυ Φρανκ), στο ρόλο της Μαίρης η Ελισάβετ Κλονόβσκαγια, ενώ τον Τιμονιέρη του Ντάλαντ θα ερμηνεύσει ο Αντώνης Κορωναίος. Στην δεύτερη διανομή τον ρόλο του Ολλανδού ερμηνεύει ο Τόμας Γκατσέλι, ο οποίος πρόσφατα ερμήνευσε τον ίδιο ρόλο στην όπερα του Πεκίνου και του Μόντρεαλ.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΚΚΟΥ

«Εάν από μακριά…»*

Πρώτη όπερα του Βάγκνερ, στην οποία όλα του τα μουσικά ευρήματα εμφανίζονται σε μορφή προσχεδίου ή ήδη ολοκληρωμένα, ο Ιπτάμενος Ολλανδός είναι έργο εμβληματικό του γερμανικού ρομαντισμού.

Μαινόμενα στοιχεία της φύσης, καταραμένες ψυχές, εμμονές του έρωτα και του θανάτου, αντιπαραθέσεις ανάμεσα στο κοινότοπο και στο όνειρο, υλισμός και πνευματικότητα˙ ο νεαρός μουσικός εξερευνά το πνεύμα της εποχής και τους προσωπικούς του δαίμονες.

Καθώς συνδέεται με ένα περιβάλλον αισθητικής και λογοτεχνίας, το οποίο εκτείνεται από την ποίηση του Χάινε, του Χαίλντερλιν ή του Κόλριτζ και φτάνει έως τα αφηγήματα του Χόφμαν, του Άρνιμ ή του Σέλλεϋ, ο Ιπτάμενος Ολλανδός ανακαλεί ένα φανταστικό κόσμο δονούμενο από τα ρίγη του παραλόγου, τα οποία ξυπνά το άγχος της βιομηχανικής ανάπτυξης, η οποία γεννιόταν στα μέσα του 19ου αιώνα…

Η προμηθεϊκή μορφή του Ολλανδού, ένοχη ύβρεως, είναι ένα φάντασμα το οποίο περιπλανιέται στις θάλασσες δίχως μνήμα, αναζητώντας τον απόλυτο έρωτα σε μία γυναίκα, η οποία θα του επιτρέψει να βρει την ειρήνη στο θάνατο. Είναι ο πρόδρομος όλων των μελλοντικών βαγκνερικών ηρώων, που, αποδιωγμένοι από θεούς ή ανθρώπους, αναζητούν τη λύτρωση την οποία μπορεί να τους προσφέρει ο έρωτας ή η συμπόνια των άλλων. Εκείνο το οποίο κάνει το φανταστικό αυτό χαρακτήρα σύγχρονο, είναι ότι αψηφά τη φυσική τάξη, γεγονός που τον συντρίβει, καταδικάζοντάς τον στη μοναξιά και την αυτοκαταστροφή.

Η ιστορία αυτή θα εκτυλιχθεί μέσα από τη ματιά της Ζέντας, νεαρής κοπέλας ταυτόχρονα και παιδιού, που διακατέχεται από εμμονή για μια προγονική μορφή, συναρπαστική και μοιραία, στην οποία έχει αφιερωθεί με έναν έρωτα νοσηρό, δίχως όρια.

Στη σκηνή, σε αυτό το ανοικτό θέατρο στη σκιά του Παρθενώνα, αυτή η μουσική που μοιάζει να έρχεται από τα έγκατα της γης, πρέπει να ηχήσει σαν ολοκλήρωση της βαθιάς επιθυμίας του Βάγκνερ να αναδειχτεί σε ποιητή μιας νέα μυθολογίας της σύγχρονης εποχής, της οποίας οι ρίζες χάνονται στη νύχτα του χρόνου. Ένθεν ο αμετακίνητος θαυμασμός του προς τον Αισχύλο.

Στη στενή σκηνή, η θάλασσα, με την κίνησή της παγωμένη, αποτελεί το θέατρο, όπου ζωντανοί και νεκροί συναπαντώνται στο ίδιο όνειρο.

Τα σύννεφα, ο ωκεανός, η οργή των στοιχείων της φύσης τρέχουν πάνω στον κάθετο τοίχο του ωδείου σαν ηχώ του μεγάλου εκδικητικού χάους, απειλητική ανάμνηση της μοίρας που βάρυνε κάποτε ένα ναυτικό, ο οποίος δεν πίστευε παρά στην ανθρώπινη θέληση…

Γιάννης Κόκκος

Απρίλιος 2013

* «Wenn aus der Ferne», ποίημα του Φρήντριχ Χαίλντερλιν [1770-1843]

Ρίχαρντ Βάγκνερ [1813-1883]

Ο ιπτάμενος Ολλανδός

Ρομαντική όπερα σε τρεις πράξεις

Ποιητικό κείμενο του συνθέτη βασισμένο στη σατιρική νουβέλα του Χάινριχ Χάινε Από τα απομνημονεύματα του κυρίου Σναμπελεβόπσκι [1833]

Ο Ιπτάμενος Ολλανδός με μια ματιά

Ο συνθέτης / Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ γεννήθηκε στη Λειψία το 1813 την ίδια χρονιά με τον Τζουζέππε Βέρντι. Πέθανε στην Βενετία το 1883. Σημαντικότερα έργα του Ο ιπτάμενος Ολλανδός (1843), Τάνχωυζερ (1845/61), Λόενγκριν (1850), Τριστάνος και Ιζόλδη (1864), Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης (1867), Το Δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ (1876), Πάρσιφαλ (1882).

Το έργο /  Ρομαντική όπερα σε τρεις πράξεις, ο Ιπτάμενος Ολλανδός βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του ίδιου του συνθέτη. Σημαντικά στοιχεία αντλούνται από τη σατιρική νουβέλα του Χάινριχ Χάινε Από τα απομνημονεύματα του κυρίου Σναμπελεβόπσκι [1833] ενώ αποφασιστικής σημασίας υπήρξε η εμπειρία του Βάγκνερ κατά τη διάρκεια περιπετειώδους ταξιδιού με πλοίο από τη Ρίγα στο Λονδίνο, το καλοκαίρι του 1839.

Πρεμιέρες / Ο Ιπτάμενος Ολλανδός πρωτοπαρουσιάστηκε στη Δρέσδη, στο Βασιλικό Θέατρο της Αυλής της Σαξονίας, στις 2 Ιανουαρίου 1843.

Στο δραματολόγιο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, η οποία ιδρύθηκε το 1939/40 η όπερα προστέθηκε στις 3 Μαΐου 1952, οπότε παρουσιάστηκε στο Θέατρο Ολύμπια σε ελληνική μετάφραση του Μανώλη Καλομοίρη, μουσική διεύθυνση του Λεωνίδα Ζώρα και σκηνοθεσία του Ρενάτο Μόρντο. Τους κεντρικούς ρόλους απέδιδαν ο Δημήτρης Ευστρατίου (Ολλανδός), η Ναυσικά Γαλανού-Βουτυρά (Ζέντα), ο Αντώνης Δελένδας (Έρικ) και ο Πέτρος Χοΐδάς (Ντάλαντ).

Σύνοψη

Α’ Πράξη / Στα παράλια της Νορβηγίας. Επιστρέφοντας στον τόπο του, ο καπετάνιος Ντάλαντ αναζητά προστασία σε ένα λιμάνι προκειμένου να αποφύγει την τρομερή καταιγίδα. Αφήνει τον Τιμονιέρη να φυλά στο κατάστρωμα και αποσύρεται με τους ναύτες. Ο Τιμονιέρης αποκοιμάται και δεν αντιλαμβάνεται ότι ένα πλοίο–φάντασμα αράζει πλάι στο δικό του. Καθώς το αόρατο πλήρωμα μαζεύει τα πανιά, ένας χλωμός άντρας κατεβαίνει στη στεριά. Είναι ο Ολλανδός: Κάποτε, κατά τη διάρκεια τρομερής θύελλας, θέλησε να περάσει με το πλοίο του από ένα ακρωτήρι και ορκίστηκε στο Διάβολο ότι θα το πετύχαινε ακόμα και αν χρειαζόταν να πλέει συνέχεια. Ο Διάβολος τον άκουσε και για την υπεροψία του τον καταδίκασε να περιπλανιέται στις θάλασσες μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία. Μόνον κάθε επτά χρόνια επιτρέπεται να πατήσει το πόδι του στη στεριά. Αν τότε βρει γυναίκα, η οποία θα του ορκιστεί αιώνια πίστη, θα ελευθερωθεί από την κατάρα.

Επιστρέφοντας στο κατάστρωμα ο Ντάλαντ συναντά τον ξένο, ο οποίος ακούγοντας ότι ο Ντάλαντ έχει μία κόρη ανύπαντρη, τη ζητά σε γάμο προσφέροντας ως αντάλλαγμα ένα σεντούκι γεμάτο θησαυρούς. Ο Ντάλαντ ενθουσιάζεται και δέχεται. Φυσά νότιος άνεμος και τα δύο πλοία ξεκινούν για την πατρίδα του Ντάλαντ.

Β’ Πράξη / Τα κορίτσια γνέθουν στην κατοικία του Ντάλαντ. Ανάμεσά τους είναι η Ζέντα, η κόρη του, η οποία δεν μπορεί να ξεκολλήσει το βλέμμα της από το πορτρέτο του Ολλανδού, που κρέμεται στον τοίχο. Παρακούγοντας την παραμάνα της, τραγουδά στις άλλες κοπέλες την ιστορία του μυθικού ναυτικού, ο οποίος προκάλεσε τον Σατανά κι εκείνος τον τιμώρησε. Θα ήθελε να είναι εκείνη, η οποία θα τον έσωνε με την πίστη της.

Στο σπίτι μπαίνει ο Έρικ, ένας νεαρός κυνηγός. Τα κορίτσια φεύγουν και ο Έρικ, ο οποίος άκουσε όσα έλεγε η Ζέντα και είναι ερωτευμένος μαζί της, την προειδοποιεί. Της μιλά για το όνειρό του, στο οποίο ο Ντάλαντ επιστρέφει σπίτι με έναν ξένο άνδρα, ο οποίος την παίρνει μαζί του στη θάλασσα. Εκείνη ακούει με ενθουσιασμό, εκείνος είναι απελπισμένος.

Πράγματι, φτάνει ο Ντάλαντ με τον ξένο. Σαν μαγεμένοι, η Ζέντα και ο Ολλανδός κοιτιούνται. Η παρουσία του ενθουσιασμένου πατέρα περνά απαρατήρητη, η κοπέλα δεν δίνει καμία σημασία στα λόγια του. Η Ζέντα ορκίζεται αιώνια πίστη στον Ολλανδό.

Γ’ Πράξη / Αργότερα, το ίδιο βράδυ, κοπέλες φέρνουν φαγητό και ποτά στους άνδρες του Ντάλαντ. Προσκαλούν επίσης το πλήρωμα του ξένου καραβιού, αλλά μάταια. Καθώς οι κοπέλες επιστρέφουν απογοητευμένες, φαντάσματα εμφανίζονται στο κατάστρωμα του ξένου πλοίου και οι άνδρες του Ντάλαντ απομακρύνονται φοβισμένοι.

Φτάνει η Ζέντα. Την ακολουθεί ο Έρικ, ο οποίος τής προσάπτει ότι τον εγκατέλειψε, καθώς στο παρελθόν τον αγαπούσε και του είχε ορκιστεί πίστη. Ακούγοντας τα λόγια αυτά, απελπισμένος ο Ολλανδός ξεσπά, καθώς πιστεύει ότι έχει πλέον χαθεί για πάντα. Καλεί τους άνδρες του, μιλά στη Ζέντα για την κατάρα που τον καταδιώκει και αποκαλύπτει στον τρομαγμένο Ντάλαντ την πραγματική του ταυτότητα. Όμως, καθώς είναι έτοιμος να αναχωρήσει και πάλι, η Ζέντα δηλώνει πως θα του παραμείνει πιστή μέχρι το θάνατο και το αποδεικνύει πέφτοντας στη θάλασσα. Η θυσία της επιφέρει την σωτηρία του Ολλανδού, το πλοίο φάντασμα χάνεται.

Ρίχαρντ Βάγκνερ [1813-1883], Ο ιπτάμενος Ολλανδός

Richard Wagner, Der fliegende Holländer

Συντελεστές:

Μουσική διεύθυνση: Λουκάς Καρυτινός

Σκηνοθεσία – Σκηνικά – Κοστούμια: Γιάννης Κόκκος

Δραματουργία: Αν Μπλανκάρ

Βιντεοσκηνογραφία: Ερίκ Ντυραντώ

Φωτισμοί: Μίχαελ Μπάουερ

Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

ΔΙΑΝΟΜΗ:

Ντάλαντ: Δημήτρης Καβράκος (7, 11/6) –  Γκρέγκορυ Φρανκ (9, 13/6)

Ζέντα: Ζαν – Μισέλ Σαρμπονέ

Έρικ: Φρανκ βαν Άκεν

Μαίρη: Ελισάβετ Κλονόβσκαγια

Τιμονιέρης του Ντάλαντ: Αντώνης Κορωναίος

Ολλανδός: Τόμας Γ. Μάγερ (7, 11/6) – Τόμας Γκατσέλι (9, 13/6)