Ο Απόλλωνας εγκαταστάθηκε στο απόκρημνο κτίσμα των Σφαγείων, για να ξεκινήσει εκ νέου τον διάλογο με την Ιδέα ως το θεό μουσιγέτη της τέχνης.
Η σημασία της Ιδέας στην τέχνη ως αυθύπαρκτη άυλη οντότητα που προσδίδει τον χαρακτήρα του έργου τέχνης σε καθημερινά αντικείμενα, θεωρείται ότι ξεκινά με τον Μαρσέλ Ντυσάν τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Ο καλλιτέχνης δεν οφείλει να μιμείται τη φύση με το να λειτουργεί ως δεξιοτέχνης τεχνίτης που θα αποδώσει πιστά ένα υλικό αντίτυπο του Πλατωνικού κόσμου των Ιδεών. Ο καλλιτέχνης είναι ο γεννήτορας της Ιδέας η οποία δύναται να εκφραστεί με ποικίλους τρόπους, με ενέργειες που προϋποθέτουν μία γνωσιακή διαδικασία όπως πχ μία παρτίδα σκάκι αλλά και μέσα από την πλαστικότητα ευρεθέντων αντικειμένων που ξαφνικά μετατρέπονται σε σαμανικά, ποιητικά σύνεργα ενός νέου εκφραστικού λεξιλογίου, τα οποία με το να έχουν απολέσει τη χρηστική τους αξία, αποκτούν μία αλληγορική σημασία που διαρρηγνύει τη σχέση αιτίας-αιτιατού, και επιθυμούν να μας μιλήσουν για κόσμους πέρα από αισθητικές ή ωφελιμιστικές λογικές.
Ο Jeff Koons εκατό χρόνια μετά, έχοντας ως γεννήτορες τον Ντυσάν αλλά και τον Γουόρχολ, έρχεται να ολοκληρώσει την κοσμοθεωρία της αποκαθήλωσης του έργου από τη δεξιοτεχνική του διάσταση, και της αυτονόμησης του στην επιλογή του κατάλληλου μέσου που θα μπορεί να εκφέρει καλύτερα την εκάστοτε νοητική διαδικασία. Η σκέψη του Koons όταν ξεκινά να σκέφτεται την έκθεση στην Ύδρα αφορά την πρόσληψη της ιστορίας. Για τον Koons η αρχαία ελληνική ιστορία βρίθει από ready mades με τον ίδιο τρόπο που κάθε θρησκεία, πολιτική ή κοινωνική συνθήκη χρησιμοποιεί συγκεκριμένα αφηγήματα. Διαχειρίζεται τα αρχαϊκά σύμβολα ως ready mades με παρόμοιο τρόπο που δανείζεται παιδικά παιχνίδια, είδωλα του σταρ σύστεμ, ή ερωτικά στερεότυπα.
Τα αρχέτυπα μετατρέπονται σε σύμβολα τα οποία με τη σειρά τους μετατρέπονται σε ready mades, μόνο που πλέον ο βιομηχανικός τους χαρακτήρας είναι πρόδηλος γιατί η ύπαρξη τους είναι προκαθορισμένη και αφορά το συλλογικό ασυνείδητο κατά τον Jung. Η ιστορία του ανθρώπου μεταφράζεται σε εύληπτα αντικείμενα που δεν επιδιώκουν την αξιολόγηση τους σε καλή ή κακή τέχνη, υψηλή ή μπανάλ, αισθητικά άρτια ή όχι, ούτε εμπίπτουν σε κάποιο άλλο, συγκριτικό αξιακά δίπολο. Η παρουσία τους υφίσταται στο να σχηματοποιείται η αντίληψη που έχουμε για μία ενότητα εννοιών, λόγου χάριν όταν σκεπτόμαστε την παιδικότητα αυτή μορφώνεται σε ένα σκύλο-μπαλόνι γλυπτό από μπρούτζο, όταν συλλογιζόμαστε τον έρωτα τον αντικρίζουμε σε μία εδεμική περίπτυξη δύο καλλίπυγων ερωτικών όντων, όταν θαυμάζουμε τη ματαιότητα της διασημότητας την εντοπίζουμε στο θλιμμένο πρόσωπο ενός pop star και του εξωτικού του pet, κι όταν έχουμε ανάγκη να πάμε πίσω στο χρόνο για να αποτίσουμε φόρο τιμής στην αρχαιότητα, ο Koons οπτικοποιεί την εικόνα που έχουμε μέσα από εμβληματικά γλυπτά αλλά και γραπτές και προφορικές αφηγήσεις, ανοίγοντας το δικό του σπήλαιο του καλλιτέχνη όπου η αρχαιότητα εμφανίζεται σαν απενοχοποιημένο θεματικό πάρκο θαυμάτων.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο επισκέπτης στα Σφαγεία, αφού τον έχει πρώτα υποδεχθεί ένας βωμός με τις θυσιαστικές ντανταϊστικές προσφορές των Ντυσανικών αρχέτυπων του Ουρητηρίου, του Τροχού (υποδηλώνοντας ίσως μία πατροκτονία;) αλλά και μία σειρά από ρολόγια τύπου ρόλεξ που υπογραμμίζουν την επίπλαστη πολυτιμότητα του χρόνου, εισερχόμενος στο χώρο των σφαγείων αντικρίζει στο κέντρο της εγκατάστασης, το γλυπτό Απόλλων με Κιθάρα. Ο Απόλλωνας είναι ορθός σε ηδυπαθή στάση κρατώντας το δώρο του Ερμή, την αρχαία λύρα, την προέλευση της σημερινής κιθάρας. Το πολύχρωμο 3D print γλυπτό έχει ύψος πάνω από 2,3 μέτρα. Δίπλα του περιελίσσεται, ωθούμενος από την τελευταία animatronic ψηφιακή τεχνολογία, ο φύλακας του Μαντείου των Δελφών Πύθωνας, λίγο πριν φονευθεί από το νεαρό θεό με τη βοήθεια του Ήφαιστου που κατασκεύασε τη φαρέτρα με τα χρυσά βέλη, και η οποία βρίσκεται στα αριστερά του. Γύρω από η φαρέτρα, το ευμέγεθες κίτρινο φίδι χαρακτηρίζεται από εξαιρετική φυσικότητα καθώς είναι κατασκευασμένο από λεία ρητίνη και κινείται αργά προς τον θεατή αιφνιδιάζοντας τον. Ο Απόλλωνας φέρει αρσενικά γεννητικά όργανα, όμως τα χαρακτηριστικά του είναι gender fluid και φορά στους γοφούς πολύχρωμη εσθήτα και σανδάλια. Οι έντονες μπορντό και τιρκουάζ αποχρώσεις του ρούχου, όπως και η μπεζ απόχρωση της σάρκας και τα χρυσά μαλλιά της θεότητας, προσομοιάζουν τα αληθινά, κορεσμένα χρώματα των αγαλμάτων της αρχαιότητας, θυμίζοντας τα έργα που παρουσιάστηκαν στην έκθεση Αρχαϊκά Χρώματα στο Μουσείο Ακρόπολης που βασίστηκε σε μακροχρόνιες έρευνες και φασματοσκοπικές αναλύσεις στα αρχαία μαρμάρινα έργα, όπου το χρώμα λειτουργούσε όχι ως στοιχείο απλής διακόσμησης αλλά ως διάμεσο στη δημιουργία χαρακτήρων και αφηγήσεων. Την ίδια στιγμή η ηλιοκαμένη, γυαλιστερή επιδερμίδα του θεού της μουσικής, αποτελεί ένα homage στην αιώνια νεότητα θυμίζοντας παιδικές κούκλες όπως ο σύντροφος της Barbie, Ken, και αναφέρεται στη μελαγχολική διάθεση που αναδύουν τα φαινομενικά ελαφρά γλυπτά του καλλιτέχνη, όταν επιχειρούν να αδράξουν τα φευγαλέα αστραφτερά σπαράγματα της Νιότης και της Αθωότητας.
Έχει ενδιαφέρον ότι η έκθεση του Jeff Koons συμπίπτει χρονικά με τη μεγάλη έκθεση “Chroma: Ancient Sculpture in Color” στο Metropolitan Museum που θα παρουσιάζεται στη Νέα Υόρκη ως τον ερχόμενο Μάρτιο. Είναι πλέον κοινή γνώση ότι η λευκότητα, όπως και η λατρεία του θραύσματος, αποτελούν κομμάτι της Ρομαντικής παράδοσης ως συνέχεια της Γερμανικής σχολής του ύστερου νεοκλασικού ιδεαλισμού που πρέσβευαν φιλέλληνες λόγιοι όπως ο Winckelmann, ο οποίος μιλούσε με πάθος για την ‘αριστοκρατική απλότητα και το ήσυχο μεγαλείο’ της λευκόχρους αρχαιοελληνικής γλυπτικής, ή όταν ο Elgin οραματιζόταν την ‘αποκατάσταση’ των γλυπτών του Παρθενώνα με απαύγασμα τη χημική τους λεύκανση από το Βρετανικό Μουσείο. Ακόμα και Μοντερνιστές όπως ο Le Corbusier απεχθάνονταν το χρώμα στη γλυπτική. Αντιλαμβανόμαστε πλέον την τεράστια και σοβαρότατη αυτή επιστημονική παρανόηση, όταν το λευκό μάρμαρο, το οποίο είχε απολέσει το χρώμα του από τη φυσική φθορά, άρχισε να θεωρείται ως το σωστό, άσπιλο δείγμα ενός ανώτερου Δυτικού πολιτισμού μέσα από μία πρώιμη alt-right ιδεολογία, που αφορούσε όχι μόνο την τέχνη αλλά και την ανθρωπογεωγραφία του Ελληνικού και Ρωμαϊκού κόσμου, και η οποία αργότερα εργαλειοποιήθηκε από ανελεύθερα καθεστώτα μέσα από Άρεια αφηγήματα. Τα τελευταία χρόνια η σύγχρονη μη επεμβατική τεχνολογία στην ανίχνευση του χρώματος φέρνει στο φως εξαιρετικές λεπτομέρειες στο τι είδους χρώματα και πως εφαρμόζονταν στην τέχνη του παρελθόντος.
Το επιχείρημα λοιπόν ότι το χρώμα είναι δείγμα κακού γούστου – kitsch (μία λέξη επίσης γερμανικής προέλευσης), καταρρίπτεται, καθώς η θεωρία αυτή αντιπαραβάλλεται με την συμπεριληπτική ουσία της pop art, της οποίας ο Jeff Koons είναι ο πιο εμβληματικός επίγονος της. Κοινωνιολογικά, η διαδικασία της pop σκέψης από τη σύλληψη ως την τελεσφορία της εμπίπτει στην επαναδιαπραγμάτευση του παρελθόντος, όχι ως κάτι θέσφατου αλλά ως πηγή θαυμαστών νεωτερισμών από τη νεότευκτη Αμερικανική κουλτούρα, κάτι που απέχει αρκετά από την παλαιότερη εξιδανικευτική Καντιανή Ευρωπαϊκή φιλοσοφική σκέψη. Ο Απόλλωνας του Κουνς αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της εξέλιξης στην πρόσληψη του μύθου.
Ο Jeff Koons με τη συνολική εγκατάσταση της Ύδρας, επιχειρεί να αναδημιουργήσει το ambiance μιας εποχής όπου η τέχνη συνυπήρχε μέσα στο ανθρώπινο περιβάλλον χωρίς αισθητικές ανασφάλειες και κατηγοριοποιήσεις, όχι ως μουσειακό δείγμα αλλά σαν βιωματική καθημερινή παρουσία και απόλαυση. Ο καλλιτέχνης δοκιμάζει να τηλεμεταφέρει τους θεατές πίσω στο χρόνο, σε ένα γοητευτικό και φιλικό άχρονο τόπο, που καλωσορίζει τους επισκέπτες από το μέλλον με αβρότητα και κομψότητα, επαναμαγεύοντας τα Σφαγεία με το trompe l’oleil του έναστρου ουρανού, τα διακοσμητικά pilasters, τα ψηφιδωτά δάπεδα, και τις βινύλ τοιχογραφίες της βίλας από το Boscoreale της Πομπηίας, τους φέγγει με κεριά, τους φιλεύει ψητό ψωμί και ευωδία φασκόμηλου, ενώ ηχούν αρμονικές fusion μουσικές από αρχαιοελληνική λύρα και pop στίχους. Σκοπός η πλήρης διαχρονική συναισθησία. Αυτή η υπερβατική εμπειρία δεν έχει νόημα να κριθεί με όρους σύγχρονου decorum για τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπάρχει κάτι τέτοιο σήμερα. Ο Koons έχει τη δεξιοτεχνική ικανότητα να αναδημιουργεί το παρελθόν με το αρχικό του decorum και να μας το παρουσιάζει στο σήμερα ως ready-made, γιατί έτσι θα μπορέσουμε να το αντιληφθούμε στην ολότητα του ως διαπολιτισμική κληρονομιά.
Η έκθεση περιλαμβάνει κι άλλα νέα έργα, όπως ένα ζευγάρι μπρούτζινα αθλητικά παπούτσια Nike-τη σύγχρονη περιζήτητη προσφορά στο θεό, και τα στριφογυριστά μόμπιλε “Plato’s Solid Forms Wind Spinners” ως αναφορά στα 5 πλατωνικά στερεά που αντιστοιχούν στα 5 στοιχεία της φύσης αλλά και στις 5 επιστήμες που εξαγνίζουν το πνεύμα. Στη μικρή εξωτερική βεράντα που αγναντεύει το Αιγαίο, ο Koons τοποθετεί το “Gazing Ball Tripod”, επιστρέφοντας στο αγαπημένο μοτίβο της αιωρούμενης σφαίρας, η οποία, από γλυπτικό στοιχείο σε καμβάδες όπου οικειοποιείται πίνακες των Old Masters με το να τοποθετεί ‘ματάκια πόρτας’ στα επίμαχα σημεία της αφήγησης διαρρηγνύοντας την επιφανειακή ανάγνωσή τους, μετεξελίχθηκε σε τρισδιάστατο αντικείμενο. Αυτή η κρυστάλλινη/μεταλλική μπάλα σε τρίποδα-βωμό που λειτουργεί δομικά και μεταφυσικά μαζί, εδώ αυτονομείται για πρώτη φορά ως εξωτερικός πυλώνας της εγκατάστασης, την οποία αντικρίζουμε βγαίνοντας από το δωμάτιο του Απόλλωνα, σαν να αιωρείται πάνω από το Μεγάλο Γαλάζιο ως ένα σιβυλλικό κάτοπτρο του βάθους του εαυτού μας, τοποθετώντας μας σαν αναπόσπαστο κομμάτι της μακράς πορείας της Ιστορίας της Τέχνης.
Γιατί αυτό είμαστε. Και αυτή είναι η πιο συγκινητική στιγμή που μπορεί να βιώσει ο θεατής της εγκατάστασης έχοντας ήδη φιλοξενηθεί στην έπαυλη του Χρόνου. Όπως ταυτόχρονα είμαστε και η επιγραφή στο γείσο της πόρτας, η εφήμερη Γνώθι Σεαυτόν selfie που θα επιχειρήσουμε να αποκομίσουμε από αυτή τη στιγμιαία αντανάκλαση, νιώθοντας ότι για εκείνο το δευτερόλεπτο, αυτή η στιλπνή σφαίρα είναι κατάδική μας, ότι εμείς είμαστε το έργο. Και ο Koons γνωρίζει πολύ καλά πως να δημιουργεί την στιγμιαία ψευδαίσθηση της εγγύτητας της ευτυχίας, την έσχατη ενατένιση εαυτού ως τελετουργία κοινωνίας, κάτι που καθιστά το έργο του ένα αληθινά σύγχρονο κλασικό αριστούργημα που αφορά τη σημαντικότητα του καθενός μέσα στο σύμπαν.
Πάνω από το Σφαγείο, το “Apollo Wind Spinner”, ένας μπρούτζινος ήλιος 9,1 μέτρων με περιστρεφόμενες ακτίνες και αινιγματικό χαμόγελο, υποδέχεται τους ταξιδιώτες δια ξηράς και θαλάσσης. Στο ναό της σύγχρονης τέχνης, ο Ήλιος αυτός οριοθετεί ένα προσκύνημα. Ένα προσκύνημα στην Ιδέα πριν μετουσιωθεί σε Ύλη. Αλλά και ένα ανάθημα στην αξία της διαχρονικής φιλίας, εν προκειμένω του καλλιτέχνη με τον συλλέκτη Δάκη Ιωάννου, όπως ανέφερε ο πρώτος στην ομιλία του στη συζήτηση που προηγήθηκε των εγκαινίων, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Κυρίως όμως λειτουργεί ως ένας συνειδητός φόρος τιμής στη δύναμη της τέχνης να φωτίζει δρόμους και να σηκώνει ανεμοθύελλες, αμβλύνοντας τα όρια με την ίδια τη Ζωή.