Ο Καρλ Σμιτ στο βιβλίο του «Στεριά και θάλασσα» ρίχνει φως στην ίδια την ιστορία

Η θάλασσα, αυτή είναι η γεννήτρα των απανταχού πλασμάτων, είναι το στοιχείο εκείνο που φροντίζει την ύπαρξή μας χιλιετίες τώρα, είναι το σημείο αναφοράς των ανθρώπων που ζουν από το εμπόριο και το ψάρεμα, είναι η θάλασσα που υπερκαλύπτει την γη και μας προσφέρει τους καρπούς της. Δεν είναι απλά ένα από τα τέσσερα στοιχεία του κόσμου μας, είναι κάτι πολύ περισσότερο αφού από αυτήν ορίζεται η τύχη μας σε αυτόν τον πλανήτη και μέσα σε αυτήν ζουν και από αυτήν θρέφονται όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά χιλιάδες πλάσματα που την κατοικούν. Η θάλασσα δεν είναι δυστυχώς όπως την γνωρίζαμε στις αρχές του αιώνα ή και πιο πρόσφατα, είναι μια θάλασσα βαθιά τυραννισμένη από τις δραστηριότητες του ανθρώπου που την έχει πληγώσει θανάσιμα. Πόσα και πόσα είδη της βρίσκονται υπό εξαφάνιση εξαιτίας της εμφάνισης της μάστιγας που λέγεται πλαστικό και της υπεραλιείας.

Η θάλασσα δεν έπαψε σχεδόν ποτέ να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ανθρώπινης ύπαρξης

Ωστόσο, οι απειλές της θάλασσας είναι πολλές δυστυχώς και αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο το οποίο δεν είναι της παρούσης να εξεταστεί. Ο σημαντικός συγγραφέας και στοχαστής πραγματεύεται σε αυτό το σπουδαίο πόνημα, το οποίο όλοι αξίζει να μελετήσουν, την ιστορία της θάλασσας μέσα από την ιστορία των κατακτήσεων, των πολέμων, της αλλαγής του ανθρώπου από στεριανό σε θαλασσινό. Μας προσφέρει μία πολύ εποικοδομητική ματιά σε όσα ο άνθρωπος κατάφερε με την θάλασσα και σε όσα μυθικά και αρχέγονα κρύβει η θάλασσα αιώνες τώρα. Με την έλευση της τεχνολογίας και της βιομηχανικής επανάστασης, η θάλασσα έγινε λιγότερο αναγκαία αλλά δεν παύει ο προσανατολισμός και σήμερα να είναι προς εκείνην ως τον κύριο τροφοδότη. Από την θάλασσα άλλωστε ζουν τόσοι και τόσοι λαοί, σε αυτήν βασίζονται για την αύξηση του πλούτου τους.

Η βασική παρατήρηση του Καρλ Σμιτ είναι πως η νοοτροπία των ανθρώπων είναι μια κινούμενη θάλασσα από μόνη της. Ο άνθρωπος των αρχαίων χρόνων υπήρξε άμεσα συνδεδεμένος μαζί της και δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή του μακριά της καθώς όλη η εμπορική δραστηριότητα, απούσης κάποιας άλλης μεταφορικής διευκόλυνσης, υπήρξε σχεδόν αποκλειστικά λειτουργική μέσω των πολλών θαλάσσιων δρόμων. Σαν οι αποστάσεις θα έκαναν αιώνες πολλούς για να μειωθούν με άλλα μέσα, η θάλασσα αποτελούσε τον κινητήριο μοχλό για την επικοινωνία των ανθρώπων σε διαφορετικές μεριές του κόσμου. Άρα υπήρχε αυτός ο εμβληματικός δίαυλος και έμελλε η θάλασσα να θυμίζει πως ο άνθρωπος εξαρτάται από αυτήν για να επιζήσει.

Ο Σμιτ μας εξηγεί πολύ εύστοχα, με λόγο εκδημοκρατισμένο και με τρόπο που είναι σε όλους κατανοητός, για αυτό και είναι σπουδαίος, πως ο 19ος αιώνας ουσιαστικά έβαλε ένα φρένο σε αυτή την επαφή με την θάλασσα καθώς η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε τον τρόπο μεταφοράς αλλά και νοοτροπίας των ανθρώπων. Έμοιαζαν να είναι εστιασμένοι τόσο πολύ στην τεχνολογία που άφησαν πίσω τους παραδοσιακές μεθόδους που χρησιμοποιούνταν για αιώνες και χιλιετίες. Ο άνθρωπος της Αρχαίας Ελλάδας για παράδειγμα, επικοινωνούσε δια θαλάσσης με τον άνθρωπο της Αρχαίας Αιγύπτου ενώ το μοναδικό ίσως διάλειμμα υπήρξε ο μεσαίωνας τότε που δεν είχε ανακαλυφθεί η Αμερική ως ήπειρος ενώ είχε μεταφερθεί για πολλούς και διάφορους λόγους το εμπόριο και οι δραστηριότητες πιο πολύ στην στεριά.

Η ανάγκη των ανθρώπων και η δίψα τους να επιβεβαιώσουν τους πρώτους εξερευνητές για την ύπαρξη ζωής πέρα από τα ευρωπαϊκά σύνορα καθώς και η λαχτάρα, ίσως και η απληστία, να επεκτείνουν την εμπορική τους δραστηριότητα και να ανοίξουν πανιά για να ανακαλύψουν νέα μέρη που θα τους εξασφαλίσουν ηγεμονία οδήγησαν σε οργανωμένες εξορμήσεις προς το άγνωστο κυριολεκτικά με βάρκα, γαλέρα στην περίπτωση αυτή, την ελπίδα. Η ελπίδα αυτή μπορεί να μην ευοδώθηκε για τους πρώιμους εξερευνητές, ωστόσο απέφερε κέρδη στον Χριστόφορο Κολόμβο και στο βασίλειο που τον όρισε να οργανώσει το ταξίδι αυτό και να το φέρει εις πέρας. Όλα αυτά βέβαια αποτέλεσαν την αρχή του τέλους για αυτόχθονες πληθυσμούς που κατασφαγιάστηκαν ή στην καλύτερη των περιπτώσεων έγιναν σκλάβοι στο όνομα του εκχριστιανισμού και του κραταιού ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού. Γηγενείς πληθυσμοί δυστυχώς εξολοθρεύτηκαν και δεν αφέθηκαν να ζουν στη φύση όπως γνώριζαν.

Ο ίδιος ο συγγραφέας εξάλλου επισημαίνει ως προς το σημείο αυτό τα εξής χαρακτηριστικά: “Στις αρχές κάθε μεγάλης περιόδου, υπάρχει μια μεγάλη κατάληψη γης. Κάθε σημαντική μεταβολή και μετατόπιση της εικόνας της γης είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με παγκόσμιες πολιτικές αλλαγές και επομένως με μια νέα κατάληψη και διανομή της γης”. Αυτή είναι λοιπόν η νέα κατάσταση που διαμορφώνεται εφεξής και η θάλασσα θα γίνει πλέον εκείνο το πεδίο δράσης, ένα πεδίο πολεμικό μέχρι και σήμερα και όχι απαραίτητα φιλίας όπως θα ελπίζαμε. Το όνειρο πλέον είναι αυτή η θάλασσα να παραμείνει όσο είναι δυνατόν ως έχει για να μπορούμε να απολαμβάνουμε τα τόσα οφέλη της, δεν μένει παρά σε εμάς τους ανθρώπους να το διασφαλίσουμε μέσα από συγκεκριμένες πολιτικές.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

“…η ναυμαχία γίνεται με το σκεπτικό ότι πρέπει να πληγούν το εμπόριο και η οικονομία του εχθρού”

“… η μετάβαση του από το ατμόπλοιο στο σύγχρονο πολεμικό πλοίο ήταν εξίσου σημαντική με τη μετάβαση από τη γαλέρα στο ιστιοφόρο. Η σχέση του ανθρώπου με το στοιχείο της θάλασσας άλλαξε και πάλι εκ βάθρων”

Διαβάστε επίσης:

Στεριά και θάλασσα: Το βιβλίο του Καρλ Σμιτ από τις εκδόσεις Σμίλη