Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του: έκθεση από το ΚΜΣΤ στη Μονή Λαζαριστών

Η έκθεση «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο. Έργα Ρωσικής Πρωτοπορίας από τη συλλοφή Κωστάκη του ΚΜΣΤ» στη Μονή Λαζαριστών, από τις 19 Μαΐου, θα ταξιδέψει τους επισκέπτες του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην ιστορία της τέχνης των αρχών του 20ου αιώνα στη Ρωσία με οδηγό σχέδια, πίνακες και αρχειακό υλικό από τη συλλογή Κωστάκη.  

Με αφορμή τα 100 χρόνια από την δημιουργία του «Μαύρου Τετραγώνου», του πιο εμβληματικού έργου της ρωσικής πρωτοπορίας, και την εμφάνιση του κινήματος του σουπρεματισμού, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης παρουσιάζει έργα και αρχειακό υλικό από την συλλογή Κωστάκη που αναφέρονται στην ιστορική «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10», στο κίνημα του σουπρεματισμού, στους συνοδοιπόρους του Καζιμίρ Μαλέβιτς καθώς και στον εκπαιδευτικό ρόλο του καλλιτέχνη. Έργα της συλλογής Κωστάκη του ΚΜΣΤ ταξίδεψαν σε διεθνείς εκθέσεις στο Μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ (19.10.2013 – 2.2.2014), την TATE Modern (15.07-26.10.2014) και την White Chapel Gallery (15.01-6.04.2015) στο Λονδίνο και με τον τρόπο αυτό το ΚΜΣΤ συμμετείχε σε αντίστοιχες επετειακές διοργανώσεις αφιερωμένες στον Μαλέβιτς.

Επιμέλεια: Μαρία Τσαντσάνογλου, Ιστορικός Τέχνης – Διευθύντρια το ΚΜΣΤ
Βοηθοί Επιμελητές ΚΜΣΤ: Δόμνα Γούναρη, Αγγελική Χαριστού –Επιμελήτριες ΚΜΣΤ

Η έκθεση «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο» εντάσσεται στο κεντρικό πρόγραμμα της 5ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, και θα πλαισιωθεί από παράλληλο πρόγραμμα ξεναγήσεων, μαθημάτων, εργαστηρίων και περφόρμανς.

Τη Δευτέρα 18 Μαΐου, 12:00-14:00, οι φίλοι του ΚΜΣΤ θα έχουν τη δυνατότητα να επισκεφθούν σε ένα ειδικό preview την έκθεση, με αφορμή τη φετινή Διεθνή Ημέρα Μουσείων.

Η ιστορική «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10» και ο Καζιμίρ Μαλέβιτς με αφορμή την έκθεση στο ΚΜΣΤ

Στις 19 Δεκεμβρίου του 1915 εγκαινιάστηκε στην Πετρούπολη η «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10», με διοργανωτή τον καλλιτέχνη Ιβάν Πούνι, στον εκθεσιακό χώρο της Ναντιέζντα Ντομπίτσινα, με διάρκεια έναν μήνα. H έκθεση είναι σημαντική στην ιστορία της τέχνης καθώς σε αυτήν ο Καζιμίρ Μαλέβιτς πρωτοπαρουσίασε σε δύο τοίχους το κίνημα του Σουπρεματισμού με πίνακες που αποτελούνταν από γεωμετρικές χρωματικές φόρμες και δήλωναν μια νέα αισθητική και φιλοσοφική προσέγγιση σχετικά με τον ρεαλισμό στην τέχνη, την αποτύπωση της αθέατης πλευράς της ζωής, την μη-αντικειμενικότητα, το σημείο μηδέν της ζωγραφικής καθώς και την υπεροχή της φόρμας και του χρώματος πάνω από κάθε άλλο συστατικό στοιχείο της ζωγραφικής. Στην γωνία ανάμεσα στους δύο τοίχους ο καλλιτέχνης τοποθέτησε, σαν θρησκευτική εικόνα, το «Μαύρο Τετράγωνο», έναν από τους πλέον πιο γνωστούς πίνακες (λάδι σε μουσαμά, 79,5 х 79,5 εκ., Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ, Μόσχα) που αποτελεί έκτοτε το πιο εμβληματικό έργο της περιόδου της ρωσικής πρωτοπορίας και ένα από τα σημαντικότερα έργα του μοντερνισμού.

Στη συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ φυλάσσεται μεγάλος αριθμός σχεδίων και πινάκων που σχετίζονται άμεσα με την «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10» και συγκεκριμένα προσχέδια έργων, ολοκληρωμένοι πίνακες που είχαν παρουσιαστεί στην έκθεση καθώς και πλούσιο αρχειακό υλικό, όπως ο τετρασέλιδος κατάλογος της έκθεσης, το ειδικό φυλλάδιο που εξέδωσε για τις ανάγκες της έκθεσης ο Βλαντίμιρ Τάτλιν, άρθρα εφημερίδων, επιστολές της Όλγας Ρόζανοβα και καρτ-ποστάλ της Λιουμπόβ Ποπόβα με αναφορές στην έκθεση, φωτογραφίες κ.ά. Ιδιαίτερη θέση στην έκθεση «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο» κατέχει το «Μαύρο Ορθογώνιο» του Μαλέβιτς από την συλλογή Κωστάκη, το οποίο αποκαλύπτει ίχνη άλλου προγενέστερου ζωγραφικού πίνακα, γεγονός που μας βοηθάει σήμερα να το χρονολογήσουμε ως ένα από τα πρώτα έργα σουπρεματιστικής ζωγραφικής.

Malevich Kazimir / Μαλέβιτς Καζιμίρ

Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς είναι ένας από τους πλέον πολυδιάστατους και ριζοσπαστικούς καλλιτέχνες της πρωτοπορίας που στη δημιουργική του πορεία πέρασε από τον ιμπρεσιονισμό και τον συμβολισμό των αρχών του 20ου αιώνα, συνδέθηκε στη συνέχεια με τον κυβοφουτουρισμό και επηρεάστηκε από την «υπέρλογη γλώσσα» των Ρώσων φουτουριστών, την γλώσσα που έχει αποκτήσει δικό της πρωτογενές νόημα με βάση όχι τη γνώση αλλά την αίσθηση και την εμπειρία, για να αναπτύξει, τέλος, την δική του θεωρία περί μη-αντικειμενικής ζωγραφικής που της έδωσε το όνομα «σουπρεματισμός».

Ο Καζιμίρ Σεβερίνοβιτς Μαλέβιτς γεννήθηκε στο Κίεβο το 1878 και πέθανε στο Λένινγκραντ το 1935. Υπήρξε κορυφαία φυσιογνωμία της ρωσικής πρωτοπορίας, με πλούσια εικαστική παραγωγή και εκτενές θεωρητικό έργο. Παρακολούθησε τα πρώτα του μαθήματα στη Σχολή Σχεδίου του Κιέβου (1895-1896) και το 1904 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, όπου γνωρίζεται με τον ζωγράφο Ιβάν Κλιούν. Από το 1907 παρουσιάζει έργα του σε εκθέσεις της “Ένωσης Καλλιτεχνών της Μόσχας”, ενώ από το 1910 συμμετέχει συστηματικά σε εκθέσεις της πρωτοπορίας, όπως είναι ο “Βαλές Καρό” (1910), η “Ουρά Γαϊδάρου” (1912), ο “Στόχος” (1913). Το 1913 συνεργάστηκε με τον Μιχαήλ Ματιούσιν και τον Αλεξέι Κρουτσόνιχ για την παραγωγή της φουτουριστικής όπερας “Νίκη επί του Ήλιου”, για την οποία σχεδίασε τα σκηνικά και κοστούμια. Έπειτα από μια περίοδο πειραματισμών πάνω στις αρχές του Κυβοφουτουρισμού και του Υπέρλογου Ρεαλισμού, καθώς επίσης και με τη δημιουργία μιας μικρής σειράς έργων που χαρακτηρίστικαν ως αλογιστικά, ο Μαλέβιτς παρουσιάζει για πρώτη φορά σουπρεματιστικά έργα στην “Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση Ζωγραφικής: 0,10” (Πετρούπολη, 1915-1916), εισηγούμενος ένα νέο ρεύμα στη ζωγραφική, το οποίο υποστηρίζει θεωρητικά με το δοκίμιό του “Από τον Κυβισμό και τον Φουτουρισμό στον Σουπρεματισμό: Ο Νέος Χρωματικός Ρεαλισμός”. Μαζί με καλλιτέχνες όπως η Λιουμπόβ Ποπόβα, ο Ιβάν Κλιούν, η Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, η Όλγα Ροζανόβα κ.ά. οργάνωσε την ομάδα “Σουπρέμους” (1916-1917) και δημιούργησαν το ομώνυμο περιοδικό, που ωστόσο δεν εκδόθηκε. Το 1918 διορίζεται καθηγητής στα ΣΒΟΜΑΣ και το 1919 ξεκινά να διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Βιτέμπσκ, όπου αντικατέστησε τον διευθυντή Μαρκ Σαγκάλ έπειτα από σύγκρουση μεταξύ τους σε φιλοσοφικό επίπεδο. Στο Βιτέμπσκ οργανώνει την ομάδα “Ούνοβις” (Επιβεβαιωτές της Νέας Τέχνης) με σκοπό την προώθηση του Σουπρεματισμού σε θεωρία και πρακτική, ενώ σύντομα ιδρύονται παραρτήματα της ομάδας και σε άλλες πόλεις. Το 1919-1920 πραγματοποιεί ατομική έκθεση με τον τίτλο “Κ.Σ. Μαλέβιτς. Το μονοπάτι από τον Ιμπρεσσιονισμό στον Σουπρεματισμό” στη Μόσχα. Το 1922 εγκαθίσταται με την ομάδα του στην Πετρούπολη και διευθύνει το Φορμαλιστικό – Τεχνικό Τμήμα του ΙΝΧΟΥΚ. Στο διάστημα αυτό δημιουργεί και τα σουπρεματιστικά αρχιτεκτονικά μοντέλα του, ενώ συγγράφει και εκδίδει τις θεωρητικές του πραγματείες περί Σουπρεματισμού. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 η ζωγραφική του στρέφεται σε ρεαλιστική κατεύθυνση και χαρακτηρίζεται μετα-σουπρεματιστική.

Η 5η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης είναι η τελευταία διοργάνωση του τριμερούς σπονδυλωτού προγράμματος που ξεκίνησε το 2011 και υλοποιείται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Μακεδονία-Θράκη 2007-2013 του ΕΣΠΑ που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και την Ελλάδα. Η οργάνωση είναι του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και πραγματοποιείται με τη συμμετοχή και συνεργασία της «Κίνησης των 5 Μουσείων Θεσσαλονίκης» και άλλων πολιτιστικών και εκπαιδευτικών φορέων, ινστιτούτων και ιδρυμάτων της πόλης και τη στήριξη του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Έργο: ΚΑΖΙΜΙΡ ΜΑΛΕΒΙΤΣ – ΜΑΥΡΟ ΟΡΘΟΓΩΝΙΟ – ΚΜΣΤ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΩΣΤΑΚΗ