Ο Κόσμος της Αποκάλυψης, Δύο συναντήσεις στο Λονδίνο: Ένα βιβλίο με δύο διαλέξεις του Αντρέι Ταρκόφσκι

Το 1984, το St. James Festival διοργανώνει μία αναδρομική παρουσίαση των ταινιών του Αντρέι Ταρκόφσκι. Ο ίδιος, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων προς τιμήν του, δίνει δύο διαλέξεις στο Λονδίνο και δράττεται της ευκαιρίας να απευθυνθεί στο δυτικό κοινό. Διαυγής, ετοιμόλογος, κατατοπιστικός, ανυποχώρητος και ενίοτε αιχμηρός, σε αυτές τις δύο «συναντήσεις» ο Ταρκόφσκι μιλάει ανοιχτά για τον σκοπό του κινηματογράφου και της τέχνης και προβαίνει σε μια ενδελεχή, αποκαλυπτική ανασκόπηση της κοσμοθεωρίας, του καλλιτεχνικού αισθητηρίου και των φιλοδοξιών του, απαντώντας δίχως περιστροφές στα ερωτήματα των ακροατών.

Όλα όσα χαρακτηρίζουν τη σκέψη του Αντρέι Ταρκόφσκι και στην πορεία των ετών καθόρισαν τη στάση, τη δράση και τον κινηματογράφο του βρίσκονται εδώ ― δια στόματος του ιδίου.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Το μόνο που θέλω να πω περιορίζεται στο ότι για να είσαι ελεύθερος, επιβάλλεται απλά να είσαι. Δεν χρειάζεται να ζητάς την άδεια κανενός, διότι οι ελεύθεροι άνθρωποι δεν εποφθαλμιούν τίποτα από τη ζωή πέρα από μια καλή συμφωνία για λογαριασμό τους. Επιφορτίζουν με τεράστια πίεση τους εαυτούς τους, όμως όχι όσους βρίσκονται τριγύρω τους. Ας μην σχηματίσετε λάθος εντύπωση· μιλάω για την εσωτερική ελευθερία, με την πλέον ηθική έννοια του όρου. Σε κάθε περίπτωση, μιλάω για εκείνη την ελευθερία που διαχρονικά την εμπιστεύονται σε ανθρώπους που θυσίασαν τους εαυτούς τους στην περίοδο και στην κοινωνία όπου ζουν.

Οι καλλιτέχνες παλαιότερα ήτανε πιο ελεύθεροι να επιλέξουνε έναν δρόμο πνευματικό. Κάτω από τη σημερινή δημοκρατία της χώρας μας, συχνά αναγκάζονται να εργαστούν για να κερδίσουνε τα στοιχειώδη. Σαφέστατα, όπως δήλωσε ο Αντρέ Μπρετόν στο «Σουρεαλιστικό Μανιφέστο» του, το ζήτημα της τροφής και των αποδοχών δεν εξηγεί τον λόγο που οι καλλιτέχνες μετατρέπονται σε πόρνες. Όπως και να έχει, για τη μοίρα τους ευθύνονται οι επιλογές τους. Το πρόβλημα, πάντως, εξακολουθεί να υφίσταται· τα αποτελέσματα, πασιφανή.

Κατά τη γνώμη μου, επαναλαμβάνω, το πρόβλημα της σημερινής κατάστασης της τέχνης εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από τους ίδιους. Δεν θα έπρεπε να περιμένουμε ανταμοιβή ή ευημερία εάν επιθυμούμε να παραμείνουμε καλλιτέχνες.

Το πιο φρικτό για όποιον αισθάνεται ότι βρίσκεται σε ένα συγκεκριμένο πνευματικό επίπεδο, είναι να το χάσει. Το εν λόγω ζήτημα πραγματεύεται ο «Άμλετ». Για να μην αποσπαστεί από τη ζωή και διαρραγεί η υλική του σύνδεση με τον κόσμο, ο Δανός πρίγκιπας όφειλε να υποβιβαστεί στο επίπεδο των αχρείων που ζούσανε τριγύρω του, στην Ελσινόρη. Η τραγωδία δεν έγκειται στο ότι πεθαίνει, αφού ο θάνατος σηματοδοτεί διαφυγή από τη μοίρα του, αλλά στο ότι, αν και άνθρωπος πνευματικός, γίνεται δολοφόνος. Πρόκειται για μία τραγωδία του πνεύματος. Διαφέρει από την αρχαία.

Δεν ήρθα εδώ με σκοπό να εμφανιστώ σαν προφήτης της πνευματικότητας, ειδικά ενώπιον ενός ακροατηρίου με ενδεχομένως υψηλότερη από τη δική μου. Αποζήτησα να εστιάσω στο θέμα, χωρίς το οποίο η τέχνη δεν υπήρξε και δεν θα μπορούσε να υπάρξει ποτέ. Στην εποχή μας διαπιστώνουμε πως ό,τι αποκαλούμε τέχνη ελάχιστα λογίζεται ως τέτοια και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο φανταζόμαστε. Αισθάνθηκα χρέος μου να το υπενθυμίσω. Ειδάλλως, σύντομα θα αρχίσουμε να τρεφόμαστε με πράγματα που ουδόλως προορίζονταν για να καταναλωθούν, έστω και απλώς από αηδία.