Το έτος 2021 σηματοδοτεί 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Την περίοδο που ένα μεγάλο μέρος από τα μόνιμα εκθέματα του 19ου αιώνα, από τον 3ο όροφο του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, θα μεταφερθούν στην Πειραιώς 138 για την επετειακή έκθεση «1821 Πριν και Μετά», μια έκθεση με έργα σύγχρονης τέχνης θα «καταλάβει» τους χώρους των μόνιμων συλλογών που θα βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο. Τα κενά από τα έργα που έφυγαν, οι προθήκες, τα ίχνη των αντικειμένων και η ίδια η απουσία τους θα αποτελέσουν το συγκείμενο μιας έκθεσης γύρω από την έννοια της χειρωνακτικής πρακτικής (craft), του σχεδιασμού, του DIY. Οι 36 καλλιτέχνες παρουσιάζουν έργα, πολλά από τα οποία φτιάχτηκαν ειδικά για την έκθεση, μέσα σε αυτόν τον γεμάτο νοηματοδοτήσεις χώρο προτείνοντας μια διαφορετική εκδοχή της αναπαράστασης της ιστορίας αλλά και μια διαφορετική χρήση των μουσειακών συνθηκών θέασης του έργου τέχνης. H έκθεση στήθηκε τις τελευταίες εβδομάδες του Μαρτίου και είναι έτοιμη να υποδεχτεί το κοινό μόλις ανοίξουν και πάλι τα Μουσεία.
Εν τω μεταξύ, μια διαδικτυακή προεπισκόπηση στις 11 Μαρτίου 2021 θα μας αποκαλύψει τα στάδια εγκατάστασης της έκθεσης στη θέση των μόνιμων εκθεμάτων του 3ου ορόφου του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού. Σε αυτό το βίντεο, που θα προβληθεί ζωντανά, παρουσιάζονται πλάνα από το making-of της έκθεσης καθώς και συζήτηση των επιμελητών σχετικά με τον Ροβινσώνα Κρούσο ως “σχεδιαστή σε συνθήκες κρίσης”, με τη μεθοδολογία της επιμέλειας, με τους καλλιτέχνες που προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν, με το τί σημαίνει μια τέτοια έκθεση στις συνθήκες που βιώνουμε σήμερα.
Ο Κωστής Βελώνης και η Πολύνα Κοσμαδάκη επιμελητές της έκθεσης «O κύριος Ροβινσώνας Κρούσος έμεινε σπίτι. Περιπέτειες σχεδιασμού σε συνθήκες κρίσης» συζητούν για το σκεπτικό και μας δείχνουν τα στάδια εγκατάστασης της έκθεσης στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού πολιτισμού.
Η συνεργασία των επιμελητών, η πρόσκληση των καλλιτεχνών και η επιλογή των έργων είχε ξεκινήσει προτού ξεσπάσει η κρίση που επέφερε η πανδημία. Ωστόσο, το γεγονός ότι η προετοιμασία της συνέπεσε με την πρωτόγνωρη συνθήκη «οικιακής απομόνωσης» την οποία υφίστανται οι κοινωνίες υπό την απειλή του ιού Covid-19, αποτέλεσε μία επείγουσα προέκταση των προβληματισμών έργων και επιμέλειας. Μέσα από την αναγκαιότητα να ξανασκεφτούμε τον σχεδιασμό ως αναγκαιότητα σε συνθήκες κρίσης επιχειρήσαμε εδώ να αναζητήσουμε απαντήσεις σε σημερινά αδιέξοδα του πεδίου των τεχνών: τι κάνουν οι καλλιτέχνες όταν είναι κλειστοί οι χώροι του πολιτισμού, πού συμπίπτει η μοναχική δουλειά στο εργαστήριο με τον επαναπροσδιορισμό του οικιακού χώρου όπου συμπυκνώνονται πλέον όλες οι καθημερινές δραστηριότητες, ποιες στρατηγικές θα εξασφαλίσουν διεξόδους από αυτές τις συνθήκες και θα μας επιστρέψουν να σχεδιάσουμε την επόμενη μέρα;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η έκθεση προσεγγίζει το ζήτημα της «χειρωνακτικής πρακτικής ως δύναμη», ως δυνατότητα δράσης για τη σχεδιαστική κατανόηση και την καλλιτεχνική αυτονομία. Στο επίκεντρο αυτής της αφήγησης βρίσκεται η έρευνα γύρω από τον Ροβινσώνα Κρούσο ως κατασκευαστή (maker). Η έκθεση αναφέρεται στο παράδειγμα του ήρωα του Daniel Defoe, ο οποίος – ενώ βρέθηκε αρχικά σε αδιέξοδο – επιβεβαιώνει την αξία του όταν αναγκάζεται, υπό συνθήκες κρίσης, να δραστηριοποιηθεί και να καταπιαστεί με πρωτόγνωρα ζητήματα που απαιτούν την επινόηση και την εύρεση λύσεων. Αντλώντας έμπνευση από την κληρονομιά του πρωτοποριακού κινήματος Arts and Crafts και από στοχαστές όπως ο William Morris και ο John Ruskin, ιδιαίτερα από τον τρόπο που αντιλήφθηκαν μία επιστροφή στη χειρωνακτική πρακτική (craft) ως μέσο αντίδρασης ενάντια στις κοινωνικές συνέπειες της Bιομηχανικής Eπανάστασης, προτείνουμε μια προσέγγιση της χειρωναξίας ως διαδικασίας με έμφαση στις οικονομικές, φυλετικές και ταξικές της συμπαραδηλώσεις.
Η Virginia Woolf αναρωτιόταν ήδη από το 1932 για τη μεγαλοφυΐα του Ροβινσώνα Κρούσου ως τεχνίτη, που μετατρέπει το κοινότοπο σε ποιητικό μέσα από τις ταπεινές δραστηριότητες της πρακτικής του ενασχόλησης με το φύτεμα των σπόρων, το ψήσιμο του πηλού, το χτίσιμο της καλύβας, την κατασκευή του κανό κ.ά.
Εν ολίγοις, το ναυάγιο στο νησί σε όλες τις διαφορετικές αναγνώσεις του Ροβινσώνα προσφέρει κάποια γνώση, ένα είδος πραγματολογικού στοχασμού, μέσα από την επινοητικότητα της χειρωνακτικής πρακτικής. Το μυθιστόρημα του Daniel Defoe, το οποίο εκδόθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα (1719), εγκωμιάστηκε από διανοούμενους ενώ είχε παράλληλα και καθοριστική επίδραση στο αναγνωστικό κοινό ανεξάρτητα από την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και την κοινωνική τάξη. Στα ελληνικά μεταφράζεται ήδη από το 1792 στη Βιέννη, αρκετά χρόνια μετά την έκδοση του πρωτότυπου ενώ από το 1842 και για πολλά χρόνια χρησιμοποιείται στην Ελλάδα ως ανάγνωσμα στο δημοτικό, σε διαφορετικές μεταφράσεις.
Η έκθεση συνδέει μία ευρωπαϊκή και πιο συγκεκριμένα βρετανική λογοτεχνική παράδοση με ένα ιστορικό μουσείο ελληνικού πολιτισμού, του οποίου η αποστολή είναι πολύ στενά συνδεδεμένη με τη διερεύνηση του αντίκτυπου και της δύναμης της χειρωνακτικής τέχνης (craft). Σε αυτό το πλαίσιο, η γεωγραφική μετάθεση της Καραϊβικής Θάλασσας στη Μεσόγειο διεκδικεί επίσης, με αφορμή τις ελληνικές «Ροβινσωνιάδες», μια ετερότητα.
Η κριτική δυναμική της χειροτεχνίας που σχετίζεται με την αναζήτηση αυθεντικότητας και την απόρριψη της μαζικής παραγωγής, γίνεται εδώ μέσο αλλά και στρατηγική πρακτική για τον επαναπροσδιορισμό των ιεραρχήσεων σε όλα τα στάδια της σύλληψης, της εκτέλεσης και της παραγωγής του σχεδιασμού. Ενεργοποιώντας εκφραστικά μέσα από όλο το φάσμα της δημιουργικότητας ερμηνευτικές έννοιες όπως η εργασία, η παραγωγή, η επιτέλεση, η λειτουργικότητα καθώς και τις πρακτικές της επιδιόρθωσης και του bricolage, η έκθεση θα διερευνήσει τη σχέση μεταξύ αυτονομίας της τέχνης και «ετερονομίας» της καθημερινής ζωής.
Η παρουσίαση έργων από την «ελληνική εικαστική σκηνή» με αφορμή το μυθιστόρημα του Ροβινσώνα Κρούσου προτείνει ταυτόχρονα τη χαρτογράφηση μίας κατεύθυνσης της εγχώριας σύγχρονης τέχνης της τελευταίας δεκαετίας, μέσα από έργα καλλιτεχνών που ενδιαφέρονται για τον σχεδιασμό, την υλικότητα και τον κατασκευαστικό χαρακτήρα του έργου.
Έκθεση: O κύριος Ροβινσώνας Κρούσος έμεινε σπίτι. Περιπέτειες σχεδιασμού σε συνθήκες κρίσης.
Επιμέλεια: Κωστής Βελώνης-Πολύνα Κοσμαδάκη
Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, 3ος όροφος, αίθουσες 33-36
Το Μουσείο Μπενάκη, ακολουθώντας την ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού, καθώς και τα μέτρα που εφαρμόζονται για τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας, παραμένει προς το παρόν κλειστό για το κοινό.
Η μετάδοση της εκδήλωσης θα γίνει στη σελίδα του Μουσείου Μπενάκη στο facebook* και στο
Youtube.
*Δεν είναι απαραίτητο κάποιος να διαθέτει προφίλ στο facebook για να παρακολουθήσει την εκδήλωση.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Γιάννης Βαρελάς, Prospero Dolls, 2021, μεταλλικός σκελετός, πανιά, πλαστελίνη, σκοινιά, μάσκες. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί The Breeder.
