Ο Μεγάλος Δικτάτωρ, του Τσάρλυ Τσάπλιν

Στις 25 Δεκέμβρη του 1977, έφυγε από τη ζωή ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Τσάρλυ Τσάπλιν, ο γνωστός Σαρλό. Ο Τσάπλιν πρωταγωνίστησε σε πολλές ταινίες. Εκείνη όμως που σίγουρα ξεχώρισε και στην οποία σκηνοθέτης υπήρξε ο ίδιος, ήταν «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» (1940), η οποία σατίριζε το ναζισμό. Η ταινία γνώρισε μεγάλη επιτυχία, παρά την κριτική που δέχτηκε πως ήταν «πέραν του δέοντος» πολιτική.

Με αφορμή τα 36 χρόνια από το θάνατο του αξέχαστου Τσάρλυ Τσάπλιν, η New Star σας παρουσιάζει μια ανελέητη πολιτική σάτιρα για την άνοδο του Χίτλερ και του Ναζισμού και το διαχρονικότερο μανιφέστο ανθρωπισμού που έγινε ποτέ, στους κινηματογράφους TITANIA cinemax και ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ new star art cinema.

«Ο μεγάλος δικτάτωρ» The great dictator

ΗΠΑ – 1940 – 125’ – Ασπρόμαυρη

Credits

Σκηνοθεσία: Τσάρλι Τσάπλιν

Μοντάζ: Γουίλαρντ Νίκο

Φωτογραφία: Καρλ Στρους

Μουσική: Μέρεντιθ Ουίλσον

Καστ: Τσάρλι Τσάπλιν, Πολέτ Γκοντάρ, Τζακ Όκι, Μπίλι Γκίλμπερτ

Σύνοψη

Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένας εβραίος κουρέας (Τσάρλι Τσάπλιν) τραυματίζεται πολεμώντας για το φανταστικό έθνος της Τομανία και μένει χρόνια σε ένα νοσοκομείο βετεράνων. Όταν επιστρέφει σπίτι, πολλά έχουν αλλάξει: Ο Αντενόιντ Χίνκελ (επίσης, ο Τσάπλιν) έχει αποκτήσει απόλυτη δύναμη και έχει μετατρέψει την Τομανία σε μια αντισημιτική μηχανή πολέμου. Ενώ υπερασπίζεται το κουρείο του από μια επίθεση, ο κουρέας συναντά την όμορφη Χάνα (Πολέτ Γκοντάρ) και γίνεται ακούσια ο ήρωας του κινήματος αντίστασης που αναπτύσσεται στο γκέτο. Στο μεταξύ, ο Χίνκελ σχεδιάζει να κατακτήσει το γειτονικό έθνος του Ότσερλιχ και να γίνει Παγκόσμιος Αυτοκράτορας. Λόγω της ομοιότητάς τους, οι δυνάμεις της Τομανίας μπερδεύουν τον κουρέα με τον τυραννικό Χίνκελ, γεγονός που οδηγεί τον εβραίο κουρέα να απονείμει δικαιοσύνη απευθύνοντας στους πολίτες μία από τις πιο συγκινητικές ομιλίες που έχουν αποτυπωθεί σε φιλμ.

H ομιλία του Τσάρλι Τσάπλιν στην ταινία

«Ο μεγάλος δικτάτωρ»

“ Λυπάμαι, αλλά δεν θέλω να γίνω αυτοκράτορας. Δεν είναι δική μου υπόθεση. Δεν θέλω ούτε να βασιλέψω, ούτε να κατακτήσω κανέναν. Θα ήθελα να βοηθήσω όλο τον κόσμο, αν μπορούσα. Εβραίους, χριστιανούς, μαύρους, λευκούς. Ολοι επιθυμούμε την αλληλεγγύη, αυτή είναι η φύση των ανθρώπων. Να ζούμε με την ευτυχία των άλλων, και όχι με τη δυστυχία τους. Δεν θέλουμε ούτε να μισούμε, ούτε να περιφρονούμε.

Στον κόσμο αυτόν υπάρχει χώρος για τον καθένα. Η καλή Γη είναι πλούσια και μπορεί να παρέχει για όλους. Η ζωή μπορεί να είναι ελεύθερη κι ωραία, αλλά χάσαμε αυτό το μονοπάτι. Η πλεονεξία δηλητηρίασε τις ψυχές των ανθρώπων, ανύψωσε τους φραγμούς του μίσους, μας καταδίκασε στη δυστυχία και στη σφαγή. Ορίσαμε την ταχύτητα, αλλά κλειστήκαμε στον εαυτό μας. Η εκμηχάνιση προσφέρει αφθονία αλλά μας έχει αφήσει σε ένδεια. Η επιστήμη μας έκανε κυνικούς, η ευφυΐα μας, σκληρούς και άξεστους. Σκεφτόμαστε πολύ και αισθανόμαστε ελάχιστα.

Περισσότερο κι απο τις μηχανές, χρειαζόμαστε την ανθρωπιά. Πιο πολύ από την επιδεξιότητα, χρειαζόμαστε την καλοσύνη και την ευγένεια. Χωρίς αυτές τις αρετές, η βία θα κυριαρχήσει στη ζωή και όλα θα χαθούν. Το αεροπλάνο και το ραδιόφωνο μας έφεραν πιο κοντά. Η ίδια η φύση αυτών των εφευρέσεων διαλαλεί την καλοσύνη των ανθρώπων. Διαλαλεί την παγκόσμια αδελφοσύνη, την ενότητα όλων μας.

Ακόμα κι αυτή τη στιγμή, η φωνή μου φτάνει στα αυτιά εκατομμυρίων ανθρώπων, απελπισμένων γυναικών, παιδιών, που είναι θύματα ενός συστήματος που ξέρει μόνο να βασανίζει και να φυλακίζει αθώους ανθρώπους. Σε αυτούς που με ακούνε, λέω: Μην απελπίζεστε. Η τωρινή μας δυστυχία δεν είναι παρά το πέρασμα της πλεονεξίας και της σκληρότητας εκείνων που φοβούνται την πρόοδο του ανθρώπου.

Το μίσος των ανθρώπων θα περάσει και οι δικτάτορες πεθαίνουν! Και η δύναμη που αφαίρεσαν από το λαό θα επιστρέψει σε αυτόν ξανά. Οσο οι άνθρωποι πεθαίνουν, η ελευθερία δεν θα αφανιστεί ποτέ!

Στρατιώτες! Μην υπακούτε στους αγροίκους, που σας περιφρονούν και σας σκλαβώνουν, που σας δυναστεύουν τις ζωές. Ανθρώπους που σας λένε τι να κάνετε, τι να σκεφτείτε και τι να νιώσετε! Που σας μεταμορφώνουν σε κοπάδι, σε κρέας για τα κανόνια. Μην υποχωρείτε μπροστά σε αυτά τα εκφυλισμένα όντα, στους εγκέφαλους και τις καρδιές των μηχανών! Δεν είστε ούτε μηχανές, ούτε κοπάδι, είστε άνθρωποι! Φέρετε την αγάπη της ανθρωπότητας μέσα στις καρδιές σας, δεν μισείτε! Μόνο όσοι στερήθηκαν την αγάπη μισούν! Οι στερημένοι και οι αφύσικοι!

Στρατιώτες! Μην αγωνίζεστε για τη σκλαβιά, αγωνιστείτε για την ελευθερία! Ο άγιος Λουκάς στο 17ο κεφάλαιο γράφει: «το βασίλειο του Θεού είναι μέσα στον άνθρωπο». Οχι σε έναν άνθρωπο, όχι σε μια ομάδα ανθρώπων, αλλά σε όλους τους ανθρώπους! Σε εσάς! Εσείς είστε ο λαός που έχει τη δύναμη, να δημιουργεί τις μηχανές, να δημιουργεί την ευτυχία! Εσείς ο λαός, έχετε τη δύναμη να δημιουργήσετε την ευτυχία, να εμπνεύσετε μια όμορφη κι ελεύθερη ζωή, να κάνετε αυτή τη ζωή μια υπέροχη περιπέτεια!

Στο όνομα της δημοκρατίας, ας χρησιμοποιήσουμε αυτή τη δύναμη, ας ενωθούμε! Ας αγωνιστούμε για ένα καινούργιο κόσμο, με ευκαιρίες και δουλειά για όλους, μέλλον για τους νέους, ασφάλεια για τους ηλικιωμένους.

Με αυτές τις υποσχέσεις, οι αγροίκοι πήραν την εξουσία. Αλλά είπαν ψέμματα! Δεν κράτησαν το λόγο τους! Ποτέ δεν θα το κάνουν! Οι δικτάτορες ελευθερώνουν τον εαυτό τους, αλλά υποδουλώνουν το λαό. Ο αγώνας μας είναι να κάνουμε πράξη αυτές τις υποσχέσεις! Να ελευθερώσουμε το λαό, να σπάσουμε τους εθνικούς φραγμούς, να καταργήσουμε την πλεονεξία, το μίσος και τη μισαλλοδοξία.

Ας αγωνιστούμε για ένα κόσμο δικαίου, όπου η επιστήμη και η πρόοδος θα φέρουν ευτυχία σε όλους! Στρατιώτες! Στο όνομα της δημοκρατίας, ας ενωθούμε!

Χάννα, με ακούς; Όπου κι αν είσαι σήκωσε τα μάτια σου, Χάννα. Τα σύννεφα διαλύονται, ο ήλιος διαπερνά! Βγαίνουμε από το σκοτάδι μέσα στο φως! Μπαίνουμε σε έναν νέο κόσμο, έναν καλύτερο κόσμο, όπου οι άνθρωποι θα ανυψωθούν πάνω από το μίσος, την πλεονεξία και την αγριότητά τους. Σήκωσε τα μάτια σου, Χάννα! Η ψυχή του ανθρώπου έχει φτερά και μαθαίνει επιτέλους να ανυψώνεται! Πετάει προς το ουράνιο τόξο, προς την ελπίδα, προς το μέλλον. Το λαμπρό, το ένδοξο μέλλον, που ανήκει σε εσένα, σε εμένα, σε όλους μας!

Σήκωσε τα μάτια, Χάννα! Κοίτα ψηλά! ”

«O Μεγάλος δικτάτωρ» (1940) είναι η πρώτη ομιλούσα και ηχητική ταινία του Τσάπλιν, δεκατρία χρόνια μετά την εισαγωγή του ήχου στις ταινίες. Είναι μια ανελέητη πολιτική σάτιρα για την άνοδο του Χίτλερ και του ναζισμού. Η ταινία απαγορεύτηκε από τους Χίτλερ, Μουσολίνι και Φράνκο, ενώ ήταν υποψήφια για 5 Όσκαρ. Η σκηνή που ο Τσάπλιν χορεύει μπαλέτο με την υδρόγειο θεωρείται σήμερα μια από τις σημαντικότερες στιγμές της κινηματογραφικής ιστορίας ενώ η ομιλία του κεντρικού ήρωα στο τέλος της ταινίας, όπου ο δημιουργός έμμεσα εκφράζει το όραμα του για την ανθρωπότητα, επίσης μνημονεύεται για το ανθρωπιστικό της μήνυμα. Ο Τσάπλιν είχε την ιδέα για τη δημιουργία της ταινίας όταν ένας φίλος του επισήμανε τη φυσική ομοιότητά του με τον Χίτλερ.

Όταν έμαθε για την εθνικιστική και ρατσιστική πολιτική του, εκμεταλλεύτηκε την ομοιότητά τους ως πηγή έμπνευσης για να του «επιτεθεί». Άρχισε να νιώθει όλο και πιο άβολα μιμούμενος τον Χίτλερ, όσο μάθαινε για τις εξελίξεις στην Ευρώπη. Η παραγωγή της ταινίας ξεκίνησε το 1937, όταν ακόμα δεν υπήρχαν πολλοί που πίστευαν πως ο ναζισμός συνιστούσε απειλή, ενώ το φιλμ κυκλοφόρησε το 1940, λίγο πριν η Αμερική μπει στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Όταν κυκλοφόρησε η ταινία, ο Χίτλερ απαγόρευσε την προβολή της σε όλες τις κατεχόμενες χώρες. Περίεργος όμως ο ίδιος για το φιλμ, παρήγγειλε μια κόπια μέσω Πορτογαλίας. «Θα έδινα τα πάντα για να μάθω τι σκέφτηκε για την ταινία», δήλωνε ο Τσάπλιν. Αργότερα σημείωνε πως αν γνώριζε την αληθινή διάσταση της ναζιστικής θηριωδίας «δε θα μπορούσε να αστειευτεί με τη φονική της παράνοια». Στις 15 Οκτωβρίου του 1940 έγινε η πρεμιέρα της ταινίας. 

Μια διαφορετική προσέγγιση στον «Μεγάλο δικτάτορα» του Τσάρλι Τσάπλιν

από τον κριτικό Αντρέ Μπαζέν

“Η επιτυχία του Σαρλό (του Αλητάκου) είχε πολλούς μιμητές. Κυρίως εφήμερους, αλλά κι έναν που η δημοτικότητά του δεν σταματούσε να αυξάνει από το 1932 και μετά. Αυτός δεν ήταν άλλος από τον Αδόλφο Χίτλερ, που σκόπιμα ή άθελά του έκλεψε τον τσαπλινικό μύστακα! Τι κάνει ο Σαρλό; Σκοπεύει να το ξανακερδίσει πίσω. Αλλά πώς, καθώς με τον καιρό το μουστάκι α λα Σαρλό έχει καταντήσει μουστάκι α λα Χίτλερ. Έτσι λοιπόν γίνεται Χίνκελ. Στην ουσία ένας συμπυκνωμένος Χίτλερ. Μας παρουσιάζει μια μαριονέτα, ένα νευρόσπαστο αλλά από το μουστάκι, το χρώμα των μαλλιών, το

θυμό, τη σκληρότητα, την παραφροσύνη του αναγνωρίζουμε τον Χίτλερ. Ο Τσάπλιν κλέβει όλη την περσόνα του δικτάτορα και ως κύριος της ύπαρξης Χίτλερ, τον μηδενίζει.Όλα αυτά για ένα μουστάκι; Κι όμως, θα ήταν αδύνατον να δημιουργηθεί ο Δικτάτορας αν είχαμε έναν Χίτλερ αγένιο ή αν ψαλίδιζε το μουστάκι του α λα Κλαρκ Γκέιμπλ. Στην περίπτωση αυτή, όλη η τέχνη του Τσάπλιν δεν θα είχε κατορθώσει τίποτα, μιας κι ένας Τσάπλιν χωρίς μουστάκι θα έπαυε να είναι ο Σαρλό. Αλλά κι ο Χίνκελ είναι περισσότερο γέννημα του Χίτλερ από όσο του Τσάπλιν. Η περίπτωση Χίνκελ, όμως, στηρίζεται στις μαγικές ιδιότητες που έχει αυτό το τριχωτό καλαμπούρι. 
Ούτε το ταλέντο του μίμου, ούτε η ίδια η μεγαλοφυία του Τσάπλιν ήσαν αυτά που τον εξουσιοδότησαν να γυρίσει το Δικτάτορα. Τίποτ’ απ’ όλα αυτά, μόνο το μουστάκι. Ο Σαρλό περίμενε την κατάλληλη στιγμή και ήξερε πώς να πάρει πίσω το έχει του.”

Βιογραφικό

Τσάρλι Τσάπλιν

Ο Σερ Τσαρλς Σπένσερ Τσάπλιν ο νεότερος (Charles Spencer Chaplin Jr,16 Απριλίου 1889 – 25 Δεκεμβρίου 1977), γνωστότερος με το υποκοριστικό Τσάρλι και, στην Ελλάδα κυρίως, με το προσωνύμιο “Σαρλό”, υπήρξε Άγγλος ηθοποιός και σκηνοθέτης, που μεγαλούργησε στις πρώτες δεκαετίες του Χόλυγουντ. Είναι χρονικά η πρώτη παγκόσμια αναγνωρίσιμη φιγούρα τηςκινηματογραφικής τέχνης, κυρίως μέσω του χαρακτήρα Σαρλό που ενσάρκωνε στις πρώτες ταινίες του.

Στο διάστημα 1912 – 1918 αξιοποίησε το ταλέντο του σε πολλές μικρές κωμωδίες του βωβού κινηματογράφου, δημιουργώντας τον τύπο του Σαρλό. Ο ίδιος όχι μόνο πρωταγωνιστούσε αλλά ήταν επίσης ο σεναριογράφος, σκηνοθέτης και συνθέτης της μουσικής των ταινιών του. Η παγκόσμια καταξίωση ήρθε μέσα από τις μεγάλου μήκους ταινίες του, όπως οι Μοντέρνοι Καιροί, Ο Μεγάλος Δικτάτωρ Τα Φώτα της Πόλης, Ο κύριος Βερντού και άλλες, που τον κατέταξαν ανάμεσα στους σημαντικότερους δημιουργούς της έβδομης τέχνης.

Το 1952, στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου και της Μαύρης Λίστας, έπεσε σε δυσμένεια λόγω των αριστερών πολιτικών φρονημάτων του. Ενώ ταξίδευε προς το Λονδίνο, έμαθε την απόφαση του αμερικανικού Υπουργείου Δικαιοσύνης να άρει τη βίζα του και επομένως το δικαίωμα επιστροφής. Μετά από αυτό το γεγονός παρέμεινε οριστικά στην Ευρώπη και πιο συγκεκριμένα στο Βεβέ της Ελβετίας όπου πέθανε στις 25 Δεκεμβρίου του 1977. Στο διάστημα αυτό ταξίδεψε στην Αμερική μόνο μια φορά, το 1972, προκειμένου να παραλάβει το ειδικόΤιμητικό Όσκαρ για τη συνεισφορά του στην έβδομη τέχνη, κερδίζοντας το μεγαλύτερο σε διάρκεια χειροκρότημα της ιστορίας των βραβείων. Το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου τον έχει κατατάξει δέκατο στη λίστα με τους 25 μεγαλύτερους σταρ όλων των εποχών.

Ενδεικτική φιλμογραφία

Ο μετανάστης, 1917

Το Χαμίνι(The Kid), 1921

Μια Γυναίκα από το Παρίσι(A Woman of Paris), 1923

Ο Χρυσοθήρας(The Gold Rush), 1925

Το Τσίρκο(The Circus), 1928

Τα Φώτα της Πόλης(City Lights), 1931

Μοντέρνοι Καιροί(Modern Times), 1936

Ο μεγάλος Δικτάτωρ(The Great Dictator), 1940

Ο κύριος Βερντού(Monsieur Verdoux), 1947

Τα Φώτα της Ράμπας (Limelight), 1952

Ένας βασιλιάς στη Νέα Υόρκη A King in New York), 1957