Το έργο έχει βάρος 1.200 kg και διαστάσεις 3,50 μ. ύψος και 3,80 μ. μήκος. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό το 1992, κατά την αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη στην Εθνική Πινακοθήκη. Η πρόθεση τοποθέτησής του στην Αθήνα προήλθε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Σε αυτό το πλαίσιο έγινε και η δωρεά του στον Δήμο Αθηναίων.
Η σχεδίαση του βάθρου, η συνολική διαμόρφωση του χώρου, αλλά και η επιλογή της θέσης, έγιναν από τον αρχιτέκτονα Παντελή Νικολακόπουλο, τακτικό συνεργάτη του Γιάννη Παππά. Η στατική μελέτη του σκελετού του βάθρου έγινε από τους μηχανικούς Χρήστο Γκολογιάννη και Γιάννη Παπαγεωργίου, ενώ η κατασκευή του από τους Μιχάλη Τεριακίδη και Στέφανο Διασυνό.
Η συντήρηση και ανάταξη του γύψινου πρωτοτύπου έγιναν από τους συντηρητές Βασίλη Μαρκάκη και Christine Hollinetz. Η χύτευση έγινε από τους εξαιρετικούς χαλκοχύτες Βασίλη και Νίκο Καπαρό. Η τοποθέτηση είναι προσφορά του Μουσείου Μπενάκη / Εργαστηρίου Γιάννη Παππά στην πόλη της Αθήνας.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΛΥΠΤΟΥ
Το έφιππο γλυπτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι αποτέλεσμα πολύχρονης μελέτης. Ξεκίνησε το 1941, στα χρόνια της Κατοχής, ως διέξοδος από το βαρύ κλίμα της εποχής και συγχρόνως ως ανάγκη αναφοράς του καλλιτέχνη στην παγκόσμια εμβέλεια του ελληνικού πολιτισμού. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια προσωπική, πνευματική και σιωπηλή αντίσταση μέσα από την τέχνη. Ο ίδιος είχε πολεμήσει στο ελληνο-ιταλικό μέτωπο, απ’ όπου επέστρεψε στην Αθήνα πεζός.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Τα μικρά γλυπτικά σκίτσα εκείνης της εποχής και η γενικότερη σπουδή του στο έφιππο αποτέλεσαν τη βάση για την περαιτέρω ενασχόλησή του με το θέμα κατά τη μεταπολεμική περίοδο, όταν προκηρύχθηκε ο δημόσιος διαγωνισμός για τον έφιππο ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Θεσσαλονίκη. Εκατοντάδες σχέδια αυτής της μελέτης φανερώνουν την έρευνα στα ιστορικά τεκμήρια της μορφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς και τη σπουδή της τυπολογίας, του σκελετού και του μυϊκού συστήματος του αλόγου, από τις αναπαραστάσεις της αρχαιότητας σε αυτές του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Τη σύνθεση καθόρισε η μελέτη εκ του φυσικού σε ιπποφορβεία και ιππικούς ομίλους.
Η κεφαλή που, κατά τον γλύπτη, θεωρήθηκε πιο κοντά στο πνεύμα του Αλεξάνδρου, ήταν η μαρμάρινη της Περγάμου που αποδίδεται στο Λύσιππο και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Για την απόδοση της ενδυμασίας, προηγήθηκε μελέτη του γλύπτη και συνεργασία με τον Αντώνη Φωκά, ενδυματολόγο του Εθνικού Θεάτρου. Στηρίχθηκε στο ψηφιδωτό «Ο Αλέξανδρος επιτίθεται εναντίον του Δαρείου» από την Οικία του Φαύνου στην Πομπηία.
Παρόλο που δεν κέρδισε τον διαγωνισμό της Θεσσαλονίκης, ο Παππάς ξεκίνησε για λογαριασμό του την κατασκευή του προπλάσματος στο γύψο. Η τελική μορφή της σύνθεσης μάλιστα προσομοιάζει αυτήν της πρώτης μελέτης του ‘41. Σε μέγεθος μεγαλύτερο του φυσικού, o Αλέξανδρος παρουσιάζεται σε νεαρή ηλικία, όπως τον οραματίστηκε ο δημιουργός του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΠΑΣ (1913-2005)
Ο Γιάννης Παππάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1913. Εγγονός του δημοτικιστή γιατρού Φώτη Φωτιάδη και γιος του χειρουργού και πολιτικού Αλέξανδρου Παππά, έλαβε αξιόλογη μόρφωση και ελληνική παιδεία. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.
Σπούδασε στην École des BeauxArts στο Παρίσι του Μεσοπολέμου, κοντά στον Jean Boucher. Πολέμησε στο ελληνο-ιταλικό μέτωπο το 1940, υπηρέτησε στο Βασιλικό Ναυτικό το 1945 και εγκαταστάθηκε στη συνέχεια στην Αλεξάνδρεια, έως το 1952. Εκλέχτηκε Καθηγητής της Γλυπτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών όταν επέστρεψε στην Αθήνα, , αντεπιστέλλον μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας το 1972 και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1980. Πέθανε στην Αθήνα το 2005.
Ο Γιάννης Παππάς υπήρξε πληθωρικός καλλιτέχνης: δεινός σχεδιαστής, γλύπτης και αυτοδίδακτος ζωγράφος. Η τέχνη του είναι ανθρωποκεντρική και ρεαλιστική, συμπυκνώνοντας επιρροές από την ευρωπαϊκή, αιγυπτιακή και ελληνική σπουδή του. Τα κείμενά του επίσης συγκροτούν ένα αξιόλογο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο, καταδεικνύοντας έναν πνευματικό άνθρωπο.
ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ / ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΠΑ
Ο χώρος που φιλοξενεί το εργαστήριο του Γιάννη Παππά βρίσκεται σε κτήριο που αποτελούσε την κατοικία της οικογένειας του μεγάλου Έλληνα δημιουργού έως τη δεκαετία του 1960. Το ακίνητο αυτό, μοναδικό δείγμα χώρου εργασίας ενός καλλιτέχνη αφοσιωμένου τόσο στη γλυπτική όσο και στη ζωγραφική, προσφέρθηκε στο Μουσείο Μπενάκη από το γιο του, Αλέκο Παππά. Βασικός στόχος της δωρεάς ήταν τα έργα του καλλιτέχνη να παραμείνουν συγκεντρωμένα στο φυσικό τους περιβάλλον.
To Εργαστήριο Γιάννη Παππά χτίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1930 επί της οδού Ανακρέοντος 38, σε ύψωμα της περιοχής Ζωγράφου. Σχεδιάστηκε από τον Πάνο Τσολάκη, πρωτίστως ως εργαστήριο γλυπτικής και δευτερευόντως ως κατοικία. Για τον λόγο αυτό συνδυάζει τις χρήσεις στη μορφολογία.
Έγινε μόνιμη κατοικία του γλύπτη, καλλιτεχνικό εργαστήριο, σπουδαστήριο, χώρος πειραματισμών και καινοτόμων προσπαθειών, όπως η λειτουργία του φούρνου αποκέρωσης, όταν δεν υπήρχε η δυνατότητα της λειτουργίας χυτηρίου στη Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
Όταν ο Γιάννης Παππάς αποφάσισε τη δωρεά των έργων του στο Μουσείο Μπενάκη, η οικογένειά του ακολούθως συναίνεσε στη δωρεά και του Εργαστηρίου, προκειμένου τα έργα, δηλαδή το πνεύμα και η ψυχή του καλλιτέχνη, να βρίσκονται στο φυσικό τους χώρο. Έτσι λοιπόν σήμερα αποτελεί ένα μοναδικό μουσείο –παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη– που αναπαράγει την ιστορία του Γιάννη Παππά και αναδεικνύει την πολύπλευρη καλλιτεχνική έκφρασή του.
Το Εργαστήριο παραμένει ίσως η μόνη προπολεμική οικοδομή στο λόφο. Ο χώρος, το κτήριο, τα έργα, το αρχείο, τα συγγράμματα του καλλιτέχνη συγκροτούν την παρουσία του in absentia και συμβάλλουν όχι μόνο στη διατήρηση της μνήμης, αλλά στην άμεση και συγχρόνως έμμεση μαθητεία στην ελληνική τέχνη.
Στο πλαίσιο αυτό γίνονται εκπαιδευτικά προγράμματα, ώστε μαθητές να εξοικειωθούν με την τέχνη και την τεχνική της γλυπτικής. Πραγματοποιούνται οργανωμένες ξεναγήσεις στο ευρύ αλλά και στο ειδικό κοινό, όπως το φοιτητικό. Σε συνεργασία με ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα εκπονούνται εργασίες τεκμηρίωσης και συντήρησης με σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους και τη χρήση νέων τεχνολογιών, όπως η τρισδιάστατη απεικόνιση και η ανάταξη έργων σε ψηφιακό περιβάλλον. Με τους τρόπους αυτούς και πέρα από ειδικά μαθήματα και παρουσιάσεις σπουδαστικών εργασιών, ο χώρος ανακτά τον «εργαστηριακό» του χαρακτήρα και εναγκαλίζεται την καινοτομία.
Το Εργαστήριο Γιάννη Παππά λειτουργεί κάθε Τρίτη, Παρασκευή και Κυριακή 09:00-14:00 με ελεύθερη είσοδο.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Μουσείο Μπενάκη / Εργαστήριο Γιάννη Παππά, Αθήνα, Μέγας Αλέξανδρος. Τελικό πρόπλασμα έφιππου ανδριάντα σε 7 τεμάχια. Γύψος, μολύβι και πλαστελίνη