Η όπερα “Ο Μικάδος” (1885) των Γκίλμπερτ και Σάλλιβαν ανεβαίνει σε συμπαραγωγή με την Ομάδα μουσικού θεάτρου Ραφή, μία από τις πιο δραστήριες ομάδες των τελευταίων ετών, σε μουσική διεύθυνση – ενορχήστρωση Μιχάλη Παπαπέτρου και σκηνοθεσία Ακύλλα Καραζήση. Από τις 21 Δεκεμβρίου και για οκτώ μόνο παραστάσεις, τα ερωτικά φλερτ στην Εναλλακτική Σκηνή κόβονται…σπαθί!
Η απόδοση του λιμπρέτου, παραγγελία για τη συμπαραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ και της ομάδας μουσικού θεάτρου Ραφή, ανήκει σε δύο διακεκριμένους μεταφραστές, τον Γιώργο Τσακνιά, που ανέλαβε την απόδοση των πεζών μέρων και την Κατερίνα Σχινά, που απέδωσε στα ελληνικά τα μελοποιημένα μέρη.
Οι δημιουργοί του Μικάδου, Ουίλλιαμ Σβενκ Γκίλμπερτ και Άρθουρ Σάλλιβαν, πρωτεργάτες της αγγλικής μουσικής κωμωδίας, εμπνέονται από την ατμοσφαιρική Άπω Ανατολή για να συνθέσουν μια κοφτερή σάτιρα των κοινωνικοπολιτικών ηθών του 19ου αιώνα. Η βία, η διαφθορά, ο λαϊκισμός, η υποκρισία και ο πουριτανισμός μπαίνουν στο στόχαστρο του δαιμόνιου καλλιτεχνικού διδύμου, που στηλιτεύει με χιούμορ και ελαφράδα τα κακώς κείμενα της εποχής τους.
Ο λιμπρετίστας Ουίλλιαμ Σβενκ Γκίλμπερτ φέρεται να εμπνεύστηκε το θέμα του έργου από ένα γιαπωνέζικο σπαθί που είδε αναρτημένο σε μια δημόσια βιβλιοθήκη. Την εποχή εκείνη, θίασοι από την Ιαπωνία έκαναν περιοδεία στο Λονδίνο, συμβάλλοντας στη διάδοση του εξεζητημένου οριενταλισμού που είχε ξετρελάνει το βρετανικό κοινό. Η τοποθέτηση της δράσης σε ένα απομακρυσμένο γεωγραφικό περιβάλλον διευκόλυνε τον έμπειρο συγγραφέα να μιλήσει άφοβα για ζητήματα που ταλάνιζαν την αγγλική κοινωνία της εποχής του: τα απανωτά πολιτικά σκάνδαλα, την κατάχρηση εξουσίας, το έλλειμμα δημοκρατίας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Επιπλέον, η συγκεκριμένη επιλογή τού επέτρεπε να στηλιτεύσει με χιούμορ και εκλεκτική ειρωνεία τον άκρατο πουριτανισμό της βικτωριανής περιόδου, ανοίγοντας το δρόμο για συγγραφείς όπως ο Όσκαρ Ουάιλντ και ο Μπέρναρντ Σω. Στη μαγική πολιτεία του Τιτιπού, όπου ο Μεγάλος Αυτοκράτορας (Μικάδος) είχε απαγορεύσει το κόρτε, οι ερωτύλοι ράφτες γίνονταν δήμιοι για να μην αποκεφαλίσουν…τον εαυτό τους, οι βουλευτές αυτοανακηρύσσονταν σε «άρχοντες των πάντων» και τα απαγορευμένα φλερτ ανθίζουν στις πιο απίθανες εκδοχές.
O συνθέτης Άρθουρ Σάλλιβαν θεωρούσε τον Μικάδο ως το αριστούργημά του, με το οποίο πραγματοποίησε την πολυπόθητη σύζευξη ανάμεσα στην «ελαφριά» βρετανική οπερέτα και τη «σοβαρή» αγγλική όπερα, όπου το «χιούμορ, η σάτιρα, οι χαρακτήρες και η υψηλής ποιότητας μουσική συνυπάρχουν σε θαυμαστή ισορροπία».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μικάδος αποτέλεσε την απόλυτη πηγή έμπνευσης για τα μιούζικαλ των Τζωρτζ και Άιρα Γκέρσουιν στο Μπρόντγουαιη και το Χόλυγουντ. Ο ίδιος ο Τζωρτζ Γκέρσουιν θεωρούσε το δίδυμο Γκίλμπερτ και Σάλλιβαν πρότυπο του. Το έργο σημείωσε τεράστια επιτυχία ήδη από τον πρώτο χρόνο παρουσίασης του το 1885 (περίπου 150 θίασοι σε όλο τον κόσμο είχαν εντάξει τον Μικάδο στο ρεπερτόριό τους μέχρι το τέλος εκείνης της χρονιάς) και παραμένει ένα από τα δημοφιλέστερα έργα μουσικού θεάτρου όλων των εποχών.
Σημείωμα του σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση
Στο Λονδίνο του 188κάτι, ένας συγγραφέας που βρίσκεται σε κρίση επισκέπτεται, ύστερα από προτροπή της γυναίκας του, μια γιαπωνέζικη έκθεση που περιλαμβάνει μουσική, θέατρο, γαστρονομία. Ο Γκίλμπερτ, διότι γι’ αυτόν μιλάμε, γράφει ως τότε λιμπρέτα όπου καταλυτικό ρόλο παίζουν μάγοι και μαγικά φίλτρα. Η Άπω Ανατολή τού είναι άγνωστη. Τον βλέπουμε λοιπόν να παρακολουθεί Νο και Καμπούκι με μάτι ορθάνοιχτο και αντιλαμβανόμαστε πως εκείνη τη στιγμή γεννιέται στο μυαλό του μια ιδέα, ένα πρωτοφανές θέμα: Ο Μικάδος – όλα αυτά συμβαίνουν στην ταινία Η παράσταση μιας ζωής [Topsy-Turvy] του Μάικ Λη. Έχουμε λοιπόν το πρώτο χαρακτηριστικό του έργου από τη γέννησή του. Ο εξωτικός απωανατολίτικος σπόρος γονιμοποιείται στο βλέμμα του κοσμοπολίτη Εγγλέζου, ένα βροχερό λονδρέζικο απόγευμα.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό του έργου έχει σχέση με το θέμα του: ο Μικάδος (αυτοκράτορας) έχει απαγορεύσει οποιαδήποτε ερωτική προσέγγιση (φλερτ) εκτός γάμου, επί ποινή θανάτου. Το ότι κάποια στιγμή ο τελευταίος καταδικασθείς διορίζεται και δήμιος μπλοκάρει τη ρουτίνα των εκτελέσεων και δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα για την κωμωδία.
Ξεκινάω από το δεύτερο: οι συνειρμοί που γεννάει η παράλογη απαγόρευση και η απάνθρωπη τιμωρία θα έλεγα ότι δεν είναι γιαπωνέζικης αλλά κινέζικης και μάλιστα μαοϊκής απόχρωσης: το «Μεγάλο Άλμα Προς τα Εμπρός», η περίοδος της Πολιτιστικής Επανάστασης, και τα δύο «επιτεύγματα» της μαοϊκής περιόδου, με τον τραγικό παραλογισμό τους, ξεπερνούν την όποια μυθοπλαστική υπερβολή.
Ας μου επιτραπεί να επιστρέψω στο πρώτο χαρακτηριστικό: ένας Εγγλέζος του 19ου αιώνα γράφει μια κωμωδία αγγλοσαξονικού ύφους, με ιαπωνικό θέμα, σκηνικό και αισθητική. Φυσικά, η δράση τοποθετείται σε μια άχρονη, κλασική Ιαπωνία, φιλτραρισμένη από μια λογική αγγλοσαξονικά αποικιοκρατική. Ίσως, πριν από εξήντα χρόνια αυτό το κοκτέιλ να ήταν μυθοπλαστικά δραστικό. Σήμερα όμως; Λειτουργεί κάτι τέτοιο πέραν του φολκλόρ; Αντίθετα, η τοποθέτηση της κωμικής δράσης σ’ ένα αυταρχικό καθεστώς ομοιομορφίας και απαγορεύσεων οξύνει τον παραλογισμό και το αστείο του έργου. Άλλωστε το εγγλέζικο φλέγμα, η απωανατολίτικη βουβή υπερεκφραστικότητα, όπως και το ηχόχρωμα των ελληνικών του ’50, ’60 (Αυλωνίτης, Μακρής κλπ.), είναι όλα παραλλαγές του ίδιου clown – dieu. Από τα παραπάνω, που είναι σκέψεις πάνω στον Μικάδο, λείπει η υπέροχη μουσική του Σάλλιβαν. Αυτή όμως θα την ακούσετε στην παράσταση.
Η Ομάδα μουσικού θέατρου Ραφή με μια ματιά
Η ομάδα Ραφή ιδρύθηκε το 2012 από τις λυρικές τραγουδίστριες Αναστασία Κότσαλη και Λητώ Μεσσήνη και τον μαέστρο Μιχάλη Παπαπέτρου. Συνεργάζεται με σημαντικούς πολιτιστικούς θεσμούς της Αθήνας (Εθνική Λυρική Σκηνή, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Θέατρο της Οδού Κυκλάδων-Λευτέρης Βογιατζής, Θέατρο Πόρτα κ.ά.), συμπράττοντας με σκηνοθέτες όπως ο Ακύλλας Καραζήσης, Αλέξανδρος Ευκλείδης, Ζωή Χατζηαντωνίου, Θέμελης Γλυνάτσης, Πάρις Μέξης, Μάρω Μαρμαρινού κ.ά.
Τα τελευταία χρόνια διοργανώνει τους κύκλους μουσικής δωματίου He thought he saw an elephant, επιχειρώντας να εξερευνήσει και να αναδείξει τη σχέση λογοτεχνίας και λυρικού τραγουδιού, προσκαλώντας δημιουργούς όπως η Άλκη Ζέη, ο Αχιλλέας Κυριακίδης, ο Δημοσθένης Παπαμάρκος, ο Δημήτρης Καλοκύρης κ.ά. Σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες Λήμνου και Τήνου πραγματοποιεί εκπαιδευτικά εργαστήρια για παιδιά δημοτικού, με άξονα τα έργα Ελλήνων και ξένων συνθετών όπως οι Μωρίς Ραβέλ, Π. Ι. Τσαικόφσκι και Γιάννης Κωνσταντινίδης.
Συντελεστές:
Ο μικάδος
Γκίλμπερτ και Σάλλιβαν
Κωμική όπερα
Μουσική διεύθυνση-ενορχήστρωση: Μιχάλης Παπαπέτρου
Σκηνοθεσία: Ακύλλας Καραζήσης
Απόδοση-διασκευή: Γιώργος Τσακνιάς
Απόδοση στίχων: Κατερίνα Σχινά
Σκηνικά-κοστούμια: Αλεξία Θεοδωράκη
Κίνηση: Χαρά Κότσαλη
Φωτισμοί: Γιάννης Δρακουλαράκος
Μικάδος: Μάριος Σαραντίδης
Νάνκι-Που: Θάνος Λέκκας
Κο-Κο: Δημήτρης Ναλμπάντης
Που-Μπα: Νίκος Σπανάτης
Κατίσα: Αναστασία Κότσαλη
Γιαμ-Γιαμ: Λητώ Μεσσήνη
Πίτι-Σινγκ: Λυδία Αγγελοπούλου
Πιπ-Μπο: Βαρβάρα Μπιζά
Μουσικοί: Διονύσης Βερβιτσιώτης (βιολί), Γκουίντο ντε Φλάβις (σαξόφωνο), Γιώργος Κρίμπερης (τρομπόνι), Χάρης Παζαρούλης (κοντραμπάσο), Κώστας Σερεμέτης (κρουστά), Βαγγέλης Στεφανόπουλος (πιάνο/πλήκτρα)
Νέα Παραγωγή / Συμπαραγωγή με την Ομάδα μουσικού θεάτρου Ραφή
Φωτογραφίες: ©Δ. Σακαλάκης
