Ο Μίκης Θεοδωράκης έδειξε στην πράξη ότι είναι ένας μεγάλος Κρητικός, ένας θαρραλέος μαχητής και πρωτοπόρος καλλιτέχνης, συνεπαρμενος από οράματα κοινωνικής αλλαγής και ελληνικής πολιτιστικής ανέλιξης.
Διαπαιδαγωγημένος Κρητικά, είχε μάθει από μικρός ν΄ αντιστέκεται, να εναντιώνεται κι όχι να υποτάσσεται.
Η εξέγερσή και η επανάσταση, η ανατροπή και η αντίσταση είναι στο αίμα του, από την Κρητική του ρίζα. Ως επαναστάτης έχει ακλόνητη πίστη στον σκοπό του. Μπαίνει στη φωτιά για να υπερασπιστεί τις αξίες και τις ιδέες του και είναι έτοιμος να υποστεί τις συνέπειες των πράξεων του.
Όταν η ιστορία τον χρειάζεται είναι εκεί και με το ντουφέκι και με τη λύρα στο χέρι. Ηγετικός, μαχητής της πρώτης γραμμής, δεν υποστηρίζει από απόσταση τον αγώνα των άλλων, δεν είναι των μετόπισθεν, δεν είναι ποτέ ένας παρατηρητής κι ένας κατήγορος της κοινωνικής και πολιτικής αδικίας, αλλά ένας μαχητής για την αλλαγή, πρώτα των συνειδήσεων και μετρά των καταστάσεων. Μ΄αυτή την έννοια δεν μοιάζει με κανένα άλλο συνθέτη στον κόσμο.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Και στην τέχνη σκέφτεται και ενεργεί με τον ίδιο τρόπο, όπως και στην ζωή. Ο στόχος του είναι μέσω της μουσικής του να αναδημιουργήσει την πραγματικότητα, για να την αλλάξει.
Ο Γιώργος Αγοραστάκης για τον Μίκη Θεοδωράκη
Απόσπασμα από το βιβλίο: από το οπισθόφυλλο και τον επίλογο του 1ου κεφαλαίου «Μίκης Θεοδωράκης: Μουσικός κι Επαναστάτης, Επαναστάτης Μουσικός»
Με το ντουφέκι και με τη λύρα
Ο Μίκης Θεοδωράκης έδειξε στην πράξη ότι είναι ένας μεγάλος Κρητικός, ένας θαρραλέος μαχητής και πρωτοπόρος καλλιτέχνης, συνεπαρμένος από οράματα κοινωνικής αλλαγής και ελληνικής πολιτιστικής ανέλιξης.
Διαπαιδαγωγημένος Κρητικά, είχε μάθει από μικρός ν’ αντιστέκεται, να εναντιώνεται κι όχι να υποτάσσεται. Να μάχεται και να μην υποχωρεί, να μένει κι όχι να φεύγει. Δεν υπέκυψε ποτέ, δεν δείλιασε, δεν κρύφτηκε, δεν πρόδωσε ποτέ το πιστεύω του και δεν συμβιβάστηκε.
Η εξέγερση και η επανάσταση, η ανατροπή και η αντίσταση είναι στο αίμα του, από την Κρητική του ρίζα. Ως επαναστάτης έχει ακλόνητη πίστη στον σκοπό του. Μπαίνει στη φωτιά για να υπερασπιστεί τις αξίες και τις ιδέες του και είναι έτοιμος να υποστεί τις συνέπειες των πράξεων του. Δεν κάθεται παράμερα όπως συνήθως πράττουν οι καλλιτέχνες, οι λογοτέχνες.
Του ταιριάζει η κρητική μαντινάδα από τον Ερωτόκριτο [253] που λέει:
Ήταν «εκείνο το πουλί που στη φωτιά σιμώνει
καίγεται, κι άθος γίνεται, και πάλιν ξανανιώνει»
Όταν η ιστορία τον χρειάζεται είναι εκεί και με το ντουφέκι και με τη λύρα στο χέρι. Ηγετικός, μαχητής της πρώτης γραμμής, δεν υποστηρίζει από απόσταση τον αγώνα των άλλων, δεν είναι των μετόπισθεν, δεν είναι ποτέ ένας παρατηρητής κι ένας κατήγορος της κοινωνικής και πολιτικής αδικίας, αλλά ένας μαχητής για την αλλαγή, πρώτα των συνειδήσεων και μετά των καταστάσεων. Μ’ αυτή την έννοια δεν μοιάζει με κανένα άλλο μεγάλο συνθέτη στον κόσμο.
Και στην Τέχνη σκέφτεται και ενεργεί με τον ίδιο τρόπο, όπως και στην ζωή. Ο στόχος του είναι μέσω της μουσικής του να αναδημιουργήσει την πραγματικότητα, για να την αλλάξει. Δεν αρκείται να γράψει τραγούδια και μουσική, αλλά επιχειρεί να αλλάξει την ελληνική μουσική και τα καταφέρνει.
Ως μαρξιστής φαίνεται να έχει ασπασθεί την ενδέκατη αρχή του Μαρξ για τον Φόιερμπαχ (Ludwig von Feuerbach). Δεν προσπαθεί μόνο να εκφράσει και να ερμηνεύσει τον κόσμο, αλλά και να τον αλλάξει.
Γι’ αυτό και οι ιδιότητες που προσδίδει στον εαυτό του, του Επαναστάτη και του Μουσικού, είναι αλληλένδετες και ισοδύναμες.
Απόσπασμα από την Εισαγωγή
Το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα κείμενα, τα οποία υπογράψουν τρεις διαφορετικοί συγγραφείς με κοινό τους στοιχείο τη μελέτη του Θεοδωράκη από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Τα δύο πρώτα ανήκουν στον Γιώργο Αγοραστάκη, Πρόεδρο του Παγκρητίου Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη και έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες μελετητές του έργου του. Στο πρώτο από αυτά, με τίτλο «Ο Κρητικός Μίκης Θεοδωράκης», ο Αγοραστάκης παρουσιάζει τη γενεαλογία του Μίκη, την διαπαιδαγώγησή του, την σχέση του με την Κρήτη και με την Κρητική Μουσική, αποδεικνύοντας ότι η κρητική ταυτότητα του Συνθέτη δημιουργήθηκε και σμιλεύτηκε από τα μικράτα του και είναι ισχυρή στη προσωπικότητα και το έργο του. «Η «άνω Κρήτη» -γράφει- είναι η «έσω φωνή» του Θεοδωράκη, που δουλεύει μέσα του ως «κατηγορηματική προσταγή», που τον ωθεί στο κοινωνικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό, κι εθνικό πεδίο και του υπαγορεύει το αγωνιστικό «χρέος»…»
Το δεύτερο είναι μια μελέτη πάνω στο πλέον εμβληματικό έργο του νεοελληνικού πολιτισμού, με παγκόσμια απήχηση, στον «Ζορμπά» και τα διαφορετικά πρόσωπα που αυτός παρουσιάζει ως φυσική παρουσία, ως ήρωας του Καζαντζάκη, ως κινηματογραφικός ήρωας και τέλος ως «ο Μουσικός Ζορμπάς του Μίκη Θεοδωράκη» εκεί όπου ο ήρωας μετατρέπεται από τον Συνθέτη στον Φορέα ενός Κρητικού κι Ελληνικού ύμνου στη χαρά της ζωής.
Το τρίτο κείμενο ανήκει στην Τατιάνα Παπαγεωργίου. Η Παπαγεωργίου, Διδάκτωρ Μουσικολογίας με ερευνητικό θέμα τη Μουσική του Θεοδωράκη, έχοντας στο ενεργητικό της αρκετές Συναυλίες στις οποίες είναι σολίστ στο πιάνο και ο Μίκης διευθύνει την ορχήστρα, με τη μουσικολογική της ανάλυση «Κρήτη & Ελληνικότητα στο Μουσικό Έργο του Μίκη Θεοδωράκη», αναδεικνύει την ελληνική μουσική παράδοση, την ελληνική αισθητική, την Κρητική μουσική, που βρίσκονται πίσω από τις νότες των Μουσικών Δημιουργιών του, δίνοντάς τους το δικό τους ιδιαίτερο χρώμα.
«Ο Θεοδωράκης-γράφει η Παπαγεωργίου- πρωτίστως στοχεύει να ανακαλύψει, να αποκωδικοποιήσει και στη συνέχεια να μεταλαμπαδεύσει τα «συστατικά» του ελληνικού πνεύματος και της ελληνικής ψυχής, όπως διατηρήθηκαν σε αυτή την κληρονομιά από γενιά σε γενιά μέσα στους αιώνες…» θεωρώντας ότι «η μουσική αποτελεί ένα ισχυρό διαχρονικό μέσο για την προώθηση και την διαχρονική επιβίωση του πνεύματος του ελληνικού πολιτισμού.»
Τέλος, το τέταρτο κείμενο γράφει ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της σύγχρονης Ελλάδας, με τεράστιο έργο στον Τομέα της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας, ο Καθηγητής Ερατοσθένης Καψωμένος. Ο Καψωμένος ερευνά, και καταγράφει μέσα από όλα τα είδη κειμένων που έχει συγγράφει ο Μίκης, τα πολιτικά, τα μουσικά, τα πολιτιστικά και τα λογοτεχνικά, τις αξίες που συνιστούν τη νεοελληνική πολιτισμική παράδοση, διαπιστώνοντας ότι ο Θεοδωράκης τις κουβαλά μέσα του, κι έτσι γίνεται «κυριολεκτικά μια ζωντανή συνείδηση της Ρωμιοσύνης».
Οι αρχές και οι αξίες τα πρότυπα που συγκροτούν την κρητική και την ελληνική ταυτότητα πραγματώνονται από τον Μίκη Θεοδωράκη, τόσο στο έργο του, όσο και στη ζωή του. Και όπως γράφει και πάλι ο Καψωμένος, «με αυτά τα πρότυπα και με αυτές τις αξίες το έργο του Μίκη Θεοδωράκη κέρδισε την παγκόσμια αποδοχή. Ο Μίκης έγινε οικουμενικός με το μόνο τρόπο που μπορεί κανείς να το πετύχει: υλοποιώντας στη ζωή και στην τέχνη του, με τρόπο αυθεντικό, τις αρχές και τις αξίες που συνιστούν την τοπική και εθνική ταυτότητα και ιδιοσυστασία.»
Ο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ & Η ΚΡΗΤΗ – ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: ΜΟΥΣΙΚΟΣ & ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ, ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΣ του Γιώργου Αγοραστάκη
Ο Κρητικός Μίκης Θεοδωράκης
Η γενεαλογία του Μίκη (Μιχάλη) Θεοδωράκη
Η διαπαιδαγώγηση-τα πατροπαράδοτα
Πρώτη φορά στην Κρήτη
Η Κρητική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη
Με το ντουφέκι και με τη λύρα
Ο ΜΟΥΣΙΚΟΣ «ΖΟΡΜΠΑΣ» ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ: ΕΝΑΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ του Γιώργου Αγοραστάκη
Οι μεταμορφώσεις του Ζορμπά- Τα διαφορετικά του πρόσωπα Ο αληθινός, Γιώργης Ζορμπάς
Ο μυθιστορηματικός Αλέξης Ζορμπάς του Νίκου Καζαντζάκη
Ο κινηματογραφικός Ζορμπάς του Μιχάλη Κακογιάννη
Ο μουσικός Ζορμπάς του Μίκη Θεοδωράκη
Ο Ζορμπάς από τη μεγάλη οθόνη στη σκηνή
Ο συμφωνικός Ζορμπάς: ένας δοξαστικός ύμνος της Κρήτης
Η πρόσληψη του «Ζορμπά» από το διεθνές κοινό- Οι μεταμορφώσεις του μουσικού Ζορμπά
Με δύο νότες
Ο Ζορμπάς: Η μουσική της χαράς της ζωής
ΚΡΗΤΗ & ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ της Τατιάνας Παπαγεωργίου
Ιστορικό κι αισθητικό πλαίσιο της δημιουργίας του Θεοδωράκη:
Η σχέση της τέχνης με το πολιτισμικό περιβάλλον
Η ελληνικότητα κατά τον Θεοδωράκη
Στιλιστική προσέγγιση της ελληνικότητας από τον Θεοδωράκη Η Ελληνική μουσική παράδοση
μέσα στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη
Χορευτικοί ρυθμοί και Κρήτη στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη
ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ του Ερατοσθένη Καψωμένου
Εισαγωγή
Η πολιτική ως το πέρασμα από το ΕΓΩ στο ΕΜΕΙΣ
Οι αντικειμενικές δυνατότητες για ένα κίνημα
πολιτιστικής επανάστασης και κοινωνικής απελευθέρωσης
Η σχέση της έντεχνης μουσικής με το λαϊκό τραγούδι
Βαδίζοντας «στους δρόμους του Αρχάγγελου»