Ο Μοσκώβ-Σελήμ, του Γεώργιου Βιζυηνού στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση

«Καλά λοιπόν το λέγουν πως δύο άνθρωποι μπορεί να είναι τόσο ξένοι μεταξύ τους, και όμως οι ψυχές τους να είναι αδέλφια!»

Ένα από τα πιο σπουδαία διηγήματα του Γεώργιου Βιζυηνού, «Ο Μοσκώβ-Σελήμ», ένα έργο-ύμνος στον άνθρωπο και τη φιλία, ανεβαίνει στην Εφηβική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Ξανθόπουλου, από τις 12 Νοεμβρίου 2016.

«Ο Μοσκώβ-Σελήμ» είναι η ανάγκη της αποδοχής, η μοναξιά ενός ανθρώπου που η κοινωνία τον θεωρεί «τρελό», η ιστορία ενός αντιήρωα, που αντίστοιχες βρίσκουμε στις σελίδες της «ένδοξης» ιστορίας κάθε λαού. Οι ηθοποιοί της παράστασης μοιράζονται την αφήγηση, τα σώματα και οι φωνές γίνονται ένα, δίνοντας υπόσταση σε αυτό το υπέροχο κείμενο.

Το διήγημα, με φόντο τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους του ύστερου 18ου αιώνα, αφηγείται την ιστορία ενός Τούρκου στρατιώτη, ο οποίος, μετά την απόρριψη από τον πατέρα του, επιζητεί την επιβεβαίωση και τη δικαίωσή του στα πεδία των μαχών. Όταν, μετά από χρόνια, βρίσκεται αιχμάλωτος στη Ρωσία, θα έρθει αντιμέτωπος με μία «αποκάλυψη». Η ανάγκη του για τρυφερότητα και δικαιοσύνη βρίσκει ανταπόκριση, ανέλπιστα, στον αιώνιο εχθρό. Η καρδιά του ελαφραίνει όταν μοιράζεται την ιστορία του με έναν Έλληνα στρατιώτη που επιθυμεί να τον ακούσει. «Φοβούμαι μήπως οι φανατικοί της ιδικής μου φυλής ονειδίσωσιν ένα Έλληνα συγγραφέα, διότι δεν απέκρυψε την αρετή σου, ή δεν υποκατέστησεν εν τη αφηγήσει σου έναν χριστιανικό ήρωα. Αλλά μη σε μέλη. Εξετίμησα εν σοι ουχί τον άσπονδο εχθρόν του Έθνους μου, αλλ’ απλώς τον άνθρωπον. Δια τούτο μη σε μέλη. Θα γράψω την ιστορίαν σου». Με αυτά τα λόγια αρχίζει ο Βιζυηνός να αφηγείται σε γλώσσα που πάλλεται από ρυθμό και δύναμη την ιστορία του τούρκου Μοσκώβ-Σελήμ. Ο Μοσκώβ-Σελήμ είναι ένας Τούρκος που θα ήθελε να είναι Ρώσος, ένας μοναχικός άνθρωπος που όλοι αποφεύγουν και ειρωνεύονται, μέχρι που γνωρίζει έναν έλληνα στρατιώτη ο οποίος βλέπει στα μάτια του Σελήμ «πένθος της καρδίας». Και αποφασίζει να διηγηθεί την απίστευτη ζωή του και να μας χαρίσει ένα έργο υψηλής ψυχογραφικής ανάλυσης, βαθιά αντιπολεμικό, ένα κείμενο για την αγωνία της ταυτότητας και τις συνεχείς διαψεύσεις, ένα διήγημα που αναδεικνύει τον πλούτο και την περιπέτεια της γλώσσας μας.

«Ο Μοσκώβ-Σελήμ» είναι το τελευταίο διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού, το οποίο έγραψε έγκλειστος στο ψυχιατρείο. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Εστία, το 1895, εν αγνοία του συγγραφέα του.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Δημήτρης Ξανθόπουλος
Σκηνικά & Κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου
Κίνηση: Χαρά Κότσαλη
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Μουσική: Αλέξης Καλοφωλιάς
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαντώ Γιαννίκου
Βοηθός σκηνογράφου/ενδυματολόγου: Δάφνη Παπαϊωάννου
Κατασκευή σκηνικού: Περσεφόνη Νικολακοπούλου
Νίνα Ιωαννίδου (FLERIA)
Φιλολογικός σύμβουλος/σύμβουλος δραματουργίας: Ιωάννης-Ιόλαος Μανιάτης

Ερμηνεύουν: Νικολίτσα Ντρίζη, Αγγελική Παπαθεμελή, Κώστας Σεβδαλής, Γιώργος Φριντζήλας
Παραγωγή: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση

Σημείωμα του σκηνοθέτη

Ο Μοσκώβ-Σελήμ (Η ιστορία ενός στρατιώτη)

-Ήτον μια συνεννόησης των ψυχών μας τω είπον. Κι εγώ δεν ημπόρεσα να ησυχάσω πριν επανέλθω να σε ιδώ, λέει ο αφηγητής
 -Αλήθεια; αναφώνησε ο Μοσκώβ-Σελήμ μετά παιδικής χαράς. Καλά λοιπόν το λέγουν πως δύο άνθρωποι μπορεί να είναι τόσο ξένοι μεταξύ τους, και όμως οι ψυχές τους να είναι αδέλφια!

O Μοσκώβ-Σελήμ, μετά από 25 χρόνια πολέμου με τους μισητούς Ρώσους, ζει απομονωμένος από τον κόσμο, που τον θεωρεί τρελό. Το μόνο που επιθυμεί πια, είναι να φύγει μαζί τους πίσω στη Ρωσία. Η ανάγκη του όμως να μοιραστεί την ιστορία του με κάποιον που θα τον καταλάβει είναι βαθιά. Αυτή άλλωστε είναι και η λειτουργία που καθιστά τη θεατρική πράξη ζωντανή και ικανή να αφορά τόσο τους δημιουργούς της, όσο και τους θεατές της. Οι ηθοποιοί μεταφέρουν την ιστορία αυτού του παράδοξου Τούρκου στρατιώτη, κάνοντάς τη δική τους, κοινή τους ιστορία. Τα σώματα, οι φωνές τους, γίνονται ένα σώμα, μια φωνή που αντηχεί αυτό το υπέροχο αντιπολεμικό κείμενο, αυτή την ωδή στον άνθρωπο.

Ο Βιζυηνός όμως δεν μένει μόνο σε αυτό. «Ο Μοσκώβ-Σελήμ» είναι ένα διήγημα που μιλά για την επιθυμία ενός παιδιού να αγαπηθεί, να γίνει αποδεκτό από τον πατέρα του, για τη στρεβλή έννοια της αγάπης που μπορεί να διακατέχει μια οικογένεια, για το πώς αυτό που φαίνεται δεν είναι πάντα αυτό που είναι… Για την αρετή του ανθρώπου που δεν γνωρίζει σύνορα, φύλο, χρώμα ή εθνικότητα.

Μέσω της υπέροχης γλώσσας του Βιζυηνού, αναγνωρίζουμε το ταξίδι, την περιπέτεια της γλώσσας μας. Τον ήχο του τόπου μας. Σε μια εποχή που χρειάζεται να πατήσουμε ξανά γερά στα πόδια μας, ας προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε ξανά το παρελθόν μας. Κι αυτό καθιστά αναγκαίο να φτάσει αυτός ο λόγος ζωντανός στο κοινό, ιδίως στους εφήβους που θα παρακολουθήσουν την παράστασή μας. Να μην είναι ένα μουσειακό κείμενο που είναι υποχρεωμένοι να διδαχτούν στη σχολική τους ύλη. Ο πλούτος, άλλωστε, της γλώσσας του Βιζυηνού δεν είναι παρά πλούτος συναισθημάτων…

Δημήτρης Ξανθόπουλος   

Διαβάστε περισσότερα

«”Ο Μοσκώβ-Σελήμ” είναι ένα μεγάλο, αληθινά ανθρώπινο αριστούργημα, που ενώ το διάβαζα με μετατόπιζε από τη θέση μου για να τονίζω μέσα μου ολοένα: Αλλά τούτο είν’ ένας Ντοστογιέφκσι στις καλύτερες σελίδες του, ένας Ντοστογιέφκσι – Έλληνας.» – Άγγελος Σικελιανός

«Ο Βιζυηνός εκδηλώνει σε κάθε σελίδα την ικανότητά του να κατανοεί το πολυσύνθετο κι αντιφατικό βάθος των ανθρώπων, να ψυχολογεί, να εμψυχώνει, να δονίζει και να κινεί τα πρόσωπά του, να παρακολουθεί και να ξεδιπλώνει βαθμιαία την εξέλιξη και τις πτυχές των χαρακτήρων.» – Άλκης Θρύλος

«Ως ο Παπαδιαμάντης είναι ειδυλλιακός και ηθογραφικότατος, ως ο Καρκαβίτσας ηρωικός και πράξεων ιστορητής μετεχουσών επικού μεγαλείου, ο Βιζυηνός είναι δραματικός, και είναι ζωγράφος χαρακτήρων.» – Κωστής Παλαμάς

Ο Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896) γεννήθηκε στη Βιζύη της Θράκης και το πραγματικό του όνομα ήταν Γεώργιος Μιχαηλίδης. Έχασε τον πατέρα του όταν ήταν ακόμα παιδί και έζησε στην Κωνσταντινούπολη και την Κύπρο. Το 1873 γνώρισε τον τραπεζίτη και εθνικό ευεργέτη Γεώργιο Ζαρίφη, ο οποίος τον έθεσε για πολλά χρόνια υπό την προστασία του. Είναι από τους λίγους συγγραφείς του 19ου αιώνα που συνδυάζουν σημαντικές σπουδές, επιστημονικό έργο και λογοτεχνική δημιουργία. Είναι επίσης από τους πλέον πολυταξιδεμένους συγγραφείς, αφού από το 1875 έως το 1884 έζησε σε πόλεις της Γερμανίας, καθώς επίσης στο Παρίσι και στο Λονδίνο. Το 1884 πέθανε ο Ζαρίφης και ο Βιζυηνός κλήθηκε να βιοποριστεί μόνος του. Εργάστηκε ως καθηγητής στη μέση εκπαίδευση και από το 1890 ως καθηγητής ρυθμικής και δραματολογίας στο Ωδείο Αθηνών. Εκεί γνώρισε τη μαθήτριά του, Μπετίνα Φραβασίλη, την οποία ερωτεύτηκε. Ο ατυχής έρωτάς του, σε συνδυασμό με ψυχικά τραύματα του παρελθόντος, είχαν ως συνέπεια τον εγκλεισμό του στο Δρομοκαΐτειο, όπου πέθανε το 1896. Στο λογοτεχνικό έργο του Βιζυηνού συναντώνται πτυχές της φαναριώτικης παράδοσης με στοιχεία ηθογραφίας και ψυχογραφικής διείσδυσης, καθώς επίσης επιδράσεις από τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα της εποχής. Το είδος στο οποίο διέπρεψε ήταν το διήγημα. Στα πιο σημαντικά του διηγήματα συγκαταλέγονται: «Το αμάρτημα της μητρός μου» (1883), «Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου» (1883), «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον» (1884) και «Ο Μοσκώβ-Σελήμ» (1895).

Στον τάφο του Βιζυηνού είναι χαραγμένοι οι εξής στίχοι του, που διάλεξε ο Κωστής Παλαμάς: «Κι’ αντηχούνε στη μαύρη σιγή / τα πικρά, τα πικρά μου τραγούδια».

Η Στέγη, ήδη από την πρώτη χρονιά λειτουργίας της, χάραξε μια πολιτική υποστήριξης και ανάπτυξης του εφηβικού θεάτρου στη χώρα μας. Συνεργάστηκε με την πρωτοπόρο στο εφηβικό θέατρο ομάδα Grasshopper Youth και την ιδρύτρια και καλλιτεχνική υπεύθυνή της, τη σκηνοθέτρια και παιδοψυχίατρο Σοφία Βγενοπούλου. Η Στέγη και η ομάδα Grasshopper Youth καθιέρωσαν το Φεστιβάλ Εφηβικού Θεάτρου, αλλά και την ανάθεση έργων για εφήβους σε καταξιωμένους Έλληνες συγγραφείς. Το πρώτο εφηβικό έργο που ανέβηκε ήταν το Στην οθόνη φως του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη (2011-12). Ακολούθησαν τα Ελεύθερα ύδατα του Γιάννη Τσίρου (2012-13) και Το τρένο του Λένου Χρηστίδη (2013-14). Το 2014-15, η πρόταση της Στέγης για την Εφηβική Σκηνή ήταν μια παράσταση «θεάτρου της επινόησης», το Όχι αθώος πια, σε σκηνοθεσία της Γεωργίας Μαυραγάνη, ενώ το 2015-16 ο Δημήτρης Καραντζάς σκηνοθέτησε για την Εφηβική Σκηνή της Στέγης Τα κύματα της Βιρτζίνια Γουλφ. Ο Δημήτρης Ξανθόπουλος, που σκηνοθετεί φέτος τον Μοσκώβ-Σελήμ, έχει συνεργαστεί ξανά με τη Στέγη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Εφηβικού Θεάτρου και έχει παρουσιάσει επίσης με την ομάδα Pequod Το διπλό βιβλίο του Δημήτρη Χατζή (2012).

Ο Δημήτρης Ξανθόπουλος γεννήθηκε το 1975. Αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Θεατρικού Οργανισμού Μορφές στο θέατρο Εμπρός το 2000 και συμμετείχε ως ηθοποιός σε θεατρικές παραστάσεις και σε ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους. Ως ηθοποιός έχει συνεργαστεί με τα θέατρα Εμπρός (Το ημερολόγιο της άμμου), Σφενδόνη (Ο καλός άνθρωπος του Σε Τσουάν), Της οδού Κεφαλληνίας (Λάσπη), Παλλάς (Το τρίτο στεφάνι) Κ.Θ.Β.Ε, ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Κοζάνης,κ.α. Έχει λάβει μέρος σε ταινίες μεγάλου μήκους, ενδεικτικά: Το Χάνι, Ώρες κοινής ησυχίας, Η ψυχή στο στόμα, Χρυσόσκονη, Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη, και στις μικρού μήκους Απόσταση, Η καλύτερη νύφη κ.α. Με την ομάδα Pequod, της οποίας υπήρξε συνιδρυτής, έχει σκηνοθετήσει τις παραστάσεις Ο Γλάρος του Άντον Τσέχοφ, Υπόθεση εργασίας για το Φεστιβάλ Αθηνών 2011 και συσκηνοθέτησε με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας τις παραστάσεις Από το φίφτυ-φίφτυ στον έρωτα του Δημήτρη Χατζή, Το Διπλό Βιβλίο του Δημήτρη Χατζή και Οι δυό μας τώρα του Χ. Αγγελάκου. Το 2014 σκηνοθέτησε την παράσταση Ηλέκτρα του Σοφοκλή και τα τελευταία τρία χρόνια συνεργάζεται με το φεστιβάλ εφηβικού θεάτρου (Στέγη Ιδρύματος Ωνάση). Η παράσταση Το Διπλό βιβλίο σε συμπαραγωγή  της ομάδας Pequod και της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, την οποία συσκηνοθέτησε και έπαιξε, έχει παρουσιαστεί στο Παρίσι (Theatre de la Ville) και στη Μασσαλία (Villa Mediterranee). Για τη σκηνοθεσία της παράστασης Ο Γλάρος είχε προταθεί για βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη στα βραβεία θεάτρου «Κάρολος Κουν» το 2010.