«Τα βιβλία που έχουμε ανάγκη είναι εκείνα που πέφτουν σαν το τσεκούρι στην παγωμένη θάλασσα της ψυχής μας» είχε πει ο εμβληματικός και σπουδαίος Κάφκα. Η αναφορά στον Κάφκα δεν είναι διόλου τυχαία καθώς η συγγραφέας Άννα Καβάν άλλαξε το όνομά της για να αποτίσει φόρο τιμής στον Κάφκα. Όπως αναφέρει στο επίμετρο η Kate Zambreno η Έλεν Φέργκιουσον άλλαξε το όνομά της σε Καβάν, παίρνοντας το όνομα μιας από τις ηρωίδες της, ώστε τα βιβλία της να τοποθετηθούν στο ράφι της βιβλιοθήκης, όταν έρθει η ώρα τους, λίγο πριν από τον Κάφκα, τον οποίο και θεωρούσε ως τη βασική της επιρροή στη γραφή. Ο κόσμος της Καβάν είναι το ίδιο εκκεντρικός και αλλόκοτος με του Κάφκα, είναι ένας κόσμος ασύμβατος και βαθιά ρευστός, παρουσιάζοντας εμμέσως πλην σαφώς τη δική της προσωπική άστατη ψυχολογία.
Ένα μυθιστόρημα σχεδόν προφητικό από μια συγγραφέα βαθιά ανήσυχη και κλονισμένη
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από την ανακάλυψη πολύτιμων βιβλίων που για κάποιον αόριστο ή ανεξήγητο λόγο δεν βρήκαν στο σωστό χρόνο την κατάλληλη θέση τους μέσα στο λογοτεχνικό στερέωμα ή δεν είχαν την πρέπουσα προβολή κατά την πρώτη κυκλοφορία τους – στη γλώσσα τους ή στη μετάφρασή τους – και άρα κάπου λησμονήθηκαν. Το βιβλίο της Καβάν μεταφράζεται πρώτη φορά στα ελληνικά και αυτό είναι πολύ σημαντικό εκδοτικό γεγονός. Μπορεί η Καβάν να λησμονήθηκε για κάποιο διάστημα, να όμως που πάντα έρχεται η στιγμή όπου κάποιος πεφωτισμένος εκδότης θα βρεθεί με την επίμονη σκαπάνη του – είναι αρκετοί αυτοί ευτυχώς – να φέρει στην επιφάνεια βιβλία που ξεχωρίζουν και αξίζει να μνημονευτούν.
Το κείμενο της Καβάν είναι εμποτισμένο με ένα βλέμμα στο μέλλον, σε μια κατάσταση όπου η παγκόσμια ειρήνη τίθεται υπό αμφισβήτηση και απειλή. Γραμμένο έναν χρόνο πριν τον θάνατό της, το έργο μοιάζει να αφουγκράζεται την ανασφάλεια του κόσμου σε μια περίοδο όπου ο Ψυχρός πόλεμος βρίσκεται στο ζενίθ του και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και Σοβιετικής ένωσης, δεν προμηνύουν κάτι θετικό. Είναι χαρακτηριστικό πως οι περιγραφές της Καβάν για ένα σχεδόν πολεμικό και συγκρουσιακό μέτωπο από το οποίο κινδυνεύει ο κόσμος κρούουν τον περίφημο κώδωνα κινδύνου. Πραγματικές ή όχι αυτές οι συγκυρίες το βέβαιο είναι πως το βιβλίο ακροβατεί μεταξύ ψυχολογικού μυθιστορήματος στα όρια του μεταφυσικού από τη μία, ενώ από την άλλη θυμίζει πολύ επιστημονική φαντασία.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Οι ακραίες καταστάσεις πανικού, το πλαίσιο που αγγίζει το υπερβατικό και η μετέωρη δίνη των γεγονότων που λίγο απέχουν από το δυστοπικό, όλα συνηγορούν προς αυτό. Διαβάζουμε στο επίμετρο τα λόγια της Zambreno, η οποία και επισημαίνει: «Για την Καβάν, ο κόσμος είχε πάψει πλέον να στηρίζεται στη λογική, κι έτσι το τελευταίο και πιο διάσημο μυθιστόρημά της εκφράζει τον τρόμο της γι’ αυτή τη μεταμόρφωση. Όντας γενικά μια ψυχοσεξουαλική ιστορία περιπέτειας, ο Πάγος αποτελεί συνάμα μια φανταστική εξιστόρηση των περιπλανήσεων της Καβάν ανά τον κόσμο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου». Συμπεραίνει κανείς πως τόσο η συνολική κατάσταση του κόσμου τότε όσο και η προσωπική της μάχη είναι δύο στοιχεία που την οδηγούν στην γραφή ως μέθοδο λύτρωσης και παράλληλα στην αφήγηση ενός κόσμου σε παρακμή και αποδόμηση, καθρέφτης του δικού της κόσμου.
Η ψυχολογική κατάσταση της ίδιας της Καβάν είναι σαφώς κρίσιμη καθώς η ίδια έχει εισέλθει και εξέλθει ψυχιατρικών κλινικών ουκ ολίγες φορές και άρα βρίσκεται σε μια κατάσταση κρίσης που εκδηλώνεται με διάφορα επεισόδια. Η δε χρήση ναρκωτικών ουσιών, από τις οποίες αδυνατεί να απεξαρτηθεί – ενδεχομένως είναι ένα μέσο φυγής για εκείνην – συντείνουν στην όλο και πιο ανώμαλη επαφή της με την πραγματικότητα. Ο πρωταγωνιστής της Καβάν – ο εχθρός των ουσιών προσωποποιημένος άραγε – είναι ένας άνθρωπος εξαιρετικά εμμονικός με την ηρωίδα της, της υπόσχεται την σωτηρία της ενώ την γνωρίζει ελάχιστα και μάλιστα δεν διστάζει να αναζητά επίμονα να την εντοπίσει ώστε να την σώσει. Η Καβάν με την αγάπη της για τον Κάφκα μοιάζει σε αυτό το σημείο της αφήγησης να θέλει να τρέψει την ηρωίδα της σε φυγή για να γλιτώσει από την χειραγώγηση του άντρα που την καταδιώκει.
Στη Μεταμόρφωση, ο Κάφκα προσπαθεί να ξεφύγει από τα νύχια του εξουσιαστικού και πολύ αυταρχικού πατέρα του, που τον θεωρεί ένα τίποτα και τον βασανίζει λεκτικά και σωματικά. «Ο Κάφκα ανήκει σ’ εκείνους τους ανθρώπους που πέρασαν τη ζωή τους μέσα στην αμφιβολία και τη μοναξιά και που συχνά θεωρούσαν την ίδια τους την ύπαρξη, την πίστη τους και τα πνευματικά τους στηρίγματα βαθιά προβληματικά» είχε πει κάποτε ο Έρμαν Έσσε για τον Κάφκα, κάτι που φαίνεται να ισχύει και στην περίπτωση της Καβάν. Η ζωή της είναι προβληματική και περνάει μια μοναχική ζωή ακόμα και όταν δεν είναι μόνη. Η Καβάν νιώθει εξαντλημένη, εξουθενωμένη ψυχικά και συλλαμβάνει μια ιστορία που έχει στοιχεία υπερβολής και απόγνωσης, σαν να ζει μια τραγωδία δίχως τέλος.
Στο κύκνειο συγγραφικό της άσμα λοιπόν, η Καβάν προβάλλει όλα όσα την απασχολούν και εγκιβωτίζει όλες τις αγωνίες και τους τριγμούς που συμβαίνουν μέσα της, σαν σε παραλήρημα. Η Καβάν μοιάζει να βρίσκεται ήδη σε μια άλλη σφαίρα, σαν να έχει ήδη αποχωρήσει νοητικά και παραμένει μόνον ο σωματικός της θάνατος. Πρόκειται πραγματικά για ένα κορυφαίο βιβλίο και το γράφει ενώ η ίδια αναρωτιέται: «Είναι δυνατόν να ζω ακόμη σ’ έναν κόσμο όπου ο ήλιος λάμπει και τα λουλούδια ανθίζουν την άνοιξη; Νόμιζα πώς με είχαν εξορίσει απ’ όλα αυτά εδώ και πολύ καιρό». Ο πάγος μοιάζει να είναι ένα στοιχείο αλληγορικό, μια αόρατη απειλή που σε λίγο θα την κατατροπώσει μαζί και όλον τον κόσμο. Ο συναισθηματικός της κόσμος έχει κυριευτεί από την απαισιοδοξία και την απελπισία για το τέλος που πλησιάζει – έπασχε από κατάθλιψη και αυτοκτονικές τάσεις, είχε κάνει απόπειρα τρεις φορές – ενώ την ίδια στιγμή βρίσκεται στην απόλυτη κορύφωση της δημιουργίας.
Αποσπάσματα από το βιβλίο:
“Η κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο χειροτέρευε. Δεν φαινόταν στον ορίζοντα κάποιο σημάδι αναχαίτισης του ολέθρου, και η αδυσώπητη εξάπλωσή του είχε επιφέρει μια γενικότερη πτώση στο ηθικό των ανθρώπων”.
“Ολόκληρος ο κόσμος όδευε προς τον θάνατο. Ήδη ο πάγος είχε θάψει εκατομμύρια ͘ όσοι είχαν επιζήσει προσπαθούσαν να ξεχαστούν πολεμώντας και βολοδέρνοντας από μέρος σε μέρος…”.
Διαβάστε επίσης:
Άννα Καβάν – Πάγος: Το αριστούργημα της καινοτόμου συγγραφέως για πρώτη φορά στα ελληνικά
