Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας – Ζίγκμουντ Φρόιντ

Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μίνωας στη σειρά Φάροι Iδεών το πάντα επίκαιρο κείμενο του Ζίγκμουντ Φρόιντ, Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας σε μετάφραση του Γιώργου Σαγκριώτη και με πρόλογος του Ματθαίου Γιωσαφάτ. Γραμμένο το 1929, είναι από τα βιβλία που επηρέασαν και διαμόρφωσαν τη σύγχρονη σκέψη.

«Ο πολιτισμός αντιμετωπίζει την επικίνδυνη επιθετική τάση του ατόμου εξασθενίζοντάς την, αφοπλίζοντάς την, αναθέτοντας την επιτήρησή της σε μια αρχή στο εσωτερικό του, η οποία μοιάζει με κατοχική δύναμη σε μια κατακτημένη πόλη».

Το κύριο θέμα του βιβλίου είναι ο ασυμφιλίωτος ανταγωνισμός των απαιτήσεων των ενστίκτων και των περιορισμών που επιβάλλει ο πολιτισμός. […] Το βιβλίο είναι και θα παραμείνει επίκαιρο, γιατί κρατά μπροστά στον άνθρωπο έναν καθρέφτη μέσα στον οποίο μπορεί να δει όλα τα καλά και όλα τα κακά της ύπαρξής του κατά τη διάρκεια της μακραίωνης, μεγαλειώδους πορείας του προς τον πολιτισμό που δημιούργησε.

Από τον πρόλογο του Ματθαίου Γιωσαφάτ

Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ γεννήθηκε το 1856 στο Φράιμπεργκ της Μοραβίας – σημερινό Πρζίμπορ της Τσεχίας. Σπούδασε ιατρική στη Βιέννη, ειδικεύτηκε στη νευρολογία και ασχολήθηκε με τη μελέτη της υστερίας. Θεμελιωτής της ψυχανάλυσης, έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα. Στα τέλη του 1885 ο Φρόιντ έφυγε από τη Βιέννη, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στη νευροπαθολογία στο νοσοκομείο Σαλπετριέρ στο Παρίσι. Επέστρεψε στη Βιέννη το 1886 και παντρεύτηκε τη Μάρτα Μπέρναϊς. Το ζευγάρι απέκτησε έξι παιδιά. Ανάμεσά τους η Άννα Φρόιντ, η οποία όπως και ο πατέρας της διέπρεψε στον τομέα της ψυχανάλυσης.

Στα σημαντικότερα έργα του Φρόιντ περιλαμβάνονται: Μελέτες για την υστερία (1895), Η ερμηνευτική των ονείρων (εκδόθηκε το 1899 αλλά με χρονολογία 1900 για να τονιστεί ο κοσμοϊστορικός χαρακτήρας του έργου), Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής (1904), Τρεις συμβολές στη σεξουαλική θεωρία (1905), Τοτέμ και ταμπού (1913), Πέραν της αρχής της ηδονής (1920), Το μέλλον μιας αυταπάτης (1927).

Το βιβλίο Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας γράφτηκε αφού είχε αρχίσει η μάχη του Φρόιντ με τον καρκίνο και η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη. Σε αυτό το βαθύτατα απαισιόδοξο έργο ο Φρόιντ ισχυρίζεται ότι είναι αδύνατη η συμφιλίωση ανάμεσα στην ανθρώπινη φύση και τον πολιτισμό, διότι αντίτιμο για κάθε πολιτισμό, ακόμα και για τον πιο προηγμένο, είναι το αίσθημα ενοχής που δημιουργείται στον άνθρωπο από την ανάσχεση των ενστικτωδών ορμών και της έμφυτης επιθετικότητάς του. Ως αποτέλεσμα είναι αδύνατη η κατάκτηση της ευτυχίας. Δεν υπάρχει δυνατότητα κοινωνικής λύσης όσον αφορά τη δυσαρέσκεια του ατόμου μέσα στον κοινωνικό ιστό.

Όταν ο Χίτλερ εισέβαλε στην Αυστρία, ο Φρόιντ αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αγγλία. Το τελευταίο μεγάλο του έργο ήταν Ο άνθρωπος Μωυσής και η μονοθεϊστική θρησκεία (1939). Ήδη από το 1933, που οι ναζί βρέθηκαν στην εξουσία, τα βιβλία του Φρόιντ καίγονταν στην πυρά ως «προϊόντα εβραϊκής επιστήμης».

Ο Φρόιντ πέθανε στο Λονδίνο λίγες εβδομάδες μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 23 Σεπτεμβρίου 1939. Έκτοτε εμφανίστηκε πληθώρα φροϊδικών σχολών ψυχανάλυσης και, παρά τις αμφισβητήσεις και τις κριτικές που εκφράστηκαν για το έργο του γύρω από τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, την κοινωνία και τη θρησκεία, ο Φρόιντ παραμένει εμβληματική μορφή του ανθρώπινου πολιτισμού. Η επίδρασή του ξεπερνά τα όρια της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής και εκτείνεται σε πολλούς τομείς των επιστημών και των τεχνών.