Ο Σταύρος Ξαρχάκος επίτιμος Διδάκτορας του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας

Η τελετή έλαβε χώρα στο Αμφιθέατρο Σπύρος Αρσένης του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, στην Κοζάνη, και πλαισιώθηκε από ένα πλούσιο μουσικό πρόγραμμα, με τη συμμετοχή του Μουσικού Σχολείου Σιάτιστας και του Μουσικού Σχολείου Πτολεμαΐδας.

Λίγα λόγια για τον Σταύρο Ξαρχάκο

Ο Σταύρος Ξαρχάκος γεννηµένος στο κέντρο της Αθήνας στις 14 Μαρτίου του 1939 και ρίζες στη Βαθειά Λακωνίας της ορεινής Μάνης, είναι ο µικρότερος ηλικιακά σηµαντικότερος σύγχρονος Έλληνας συνθέτης, µε βαθιά επίδραση στην ελληνική µουσική του παρελθόντος, αλλά κυρίως του παρόντος.

Άρχισε τις σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών το 1958 µε τους Μενέλαο Παλλάντιο και Κώστα Κυδωνιάτη. Το 1961άρχισε ιδιαίτερα µαθήµατα αρµονίας µε τον Γ. Παπαϊωάννου και το 1964 διεύθυνση ορχήστρας µε τον Λεωνίδα Ζώρα. Το 1968 συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι µε τη Nandia Boulanger και το 1977 στη Νέα Υόρκη, στο Juilliard School of Music, µε τον David Diamond. Από το 1979 µέχρι το 1981 µαθήτευσε στην ανάλυση έργου για διεύθυνση ορχήστρας µε τον Leonard Bernstein.

Έχει συνθέσει µουσική για αρχαία τραγωδία, δράµατα και διεθνή µπαλέτα. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 στράφηκε στην κλασική µουσική, µελετώντας την τεχνική της (αρµονία, σύνθεση, διεύθυνση ορχήστρας). Οι γνώσεις του στη λόγια µουσική δεν τον αποµακρύνουν από τον αρχικό στόχο του που είναι η σύνθεση στην έντεχνη λαϊκή µουσική. Στην αρχή της σταδιοδροµίας του γράφει µουσική κυρίως για το θέατρο και τον κινηµατογράφο και έτσι καθιερώνεται αρχικά ως συνθέτης κινηµατογραφικής και θεατρικής µουσικής, ενώ έχει γράψει µουσική για πάνω από 15 τηλεοπτικές παραγωγές.

Το διαβατήριό του στην κινηµατογραφική µουσική ( πάνω από 21 ταινίες), ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις, που το 1962 του πρότειναν να γράψει µουσική για την ταινία του Ντίνου ∆ηµόπουλου «Το ταξίδι», ο Μάνος αρνήθηκε αλλά αντιπρότεινε στον Φίνο τον Σταύρο Ξαρχάκο ως νεαρό ταλαντούχο συνθέτη. Την επόµενη χρονιά έκανε τη µουσική για τη «Λόλα» και έπειτα ακολούθησαν «Τα κόκκινα φανάρια» του Βασίλη Γεωργιάδη, «Άπονη ζωή», «Φτωχολογιά» που τα ερµήνευσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης «Παράπονο» (ερµηνεία από Τζένη Καρέζη).

Τα τραγούδια αυτά έγιναν πολύ σύντοµα πολύ µεγάλες επιτυχίες και ήταν τα πρώτα τραγούδια που ηχογράφησαν ο Σταύρος Ξαρχάκος ως συνθέτης, όπως κι ο Λευτέρης Παπαδόπουλος ως στιχουργό που τους καθιέρωσαν σχεδόν ταυτόχρονα στο πάνθεον των µεγάλων δηµιουργών. Με τον τίτλο «Κόκκινα Φανάρια» κυκλοφορεί και ο πρώτος του µεγάλος δίσκος που εµπλουτίζεται µε τις επιτυχίες «Σαββατόβραδο στην Καισαριανή» και ερµηνευτή τον Μπιθικώτση, «Βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι» µε ερµηνεία από την Βίκη Μοσχολιού ( όλα σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου).

Όταν από το 1965 και µετά ο µεγάλος στιχουργός και ποιητής Νίκος Γκάτσος συνεργάστηκε µε τον Σταύρο Ξαρχάκο, αποτέλεσε άλλη µια συνεργασία πολύ γόνιµη σε µεγάλες και διαχρονικές επιτυχίες: «Άσπρη Μέρα», «Μάτια Βουρκωµένα», πάλι µε την µεγάλη ερµηνεία του Μπιθικώτση, «Στου Όθωνα τα χρόνια (Ένα µεσηµέρι)», «Με τι καρδιά τον κόσµο ν’ αρνηθώ» (ερµηνευτής ο Σταµάτης Κόκοτας) και πολλά άλλα. Η συνεργασία Ξαρχάκου και Γκάτσου συνεχίστηκε και την δεκαετία του ’70.

Το 1974 έτος της Μεταπολίτευσης, αποδείχθηκε ή πλέον παραγωγική χρονιά για τον σπουδαίο συνθέτη, καθώς παρουσίασε µαζεµένους πέντε καινούργιους δίσκους και µάλιστα από τους σηµαντικότερους της καριέρας του! “Το Μεγάλο µας Τσίρκο”, “Συλλογή”, Χωρίς Λόγια” και “Νυν και Αεί» και «Κόκκινα Τριαντάφυλλα για Μένα», στο οποίο συνέθεσε ένα µουσικό έργο µε µεγάλη έµπνευση και εντυπωσιακές ρυθµικές και µελωδικές στιγµές είτε στη φόρµα του κλασικού τραγουδιού είτε σε φόρµα οργανική.

Αρκετά τραγούδια ερµηνεύονται από χορωδία. Ξεχωρίζει το αριστουργηµατικό οµώνυµο τραγούδι, από τα κορυφαία που έγραψε ποτέ ο Σταύρος Ξαρχάκος, το οποίο ανέδειξε ιδιαίτερα στη δεύτερη εκτέλεσή του η µοναδική ερµηνεία της ∆ήµητρας Γαλάνη. Ο Βασίλης Τενίδης αποδίδει υπέροχα µε την κιθάρα του διάφορες παραλλαγές των βασικών θεµάτων του έργου, ενώ σε µια παραλλαγή του οµότιτλου τραγουδιού ακούγεται ο σπουδαίος ηθοποιός του κλασικού θεάτρου Σπύρος Κωνσταντόπουλος, αλλά και του Νίκου Ξυλούρη, ο οποίος απέδωσε σε δεύτερη εκτέλεση κάποια από τα τραγούδια αυτού του έργου µε τρόπο ασύγκριτο.

Όλοι τους αριστουργηµατικοί δίσκοι, µε µεγάλα τραγούδια που ερµήνευσε µεταξύ άλλων και ο Νίκος Ξυλούρης «Γεια σου χαρά σου Βενετιά», «Έβαλε ο Θεός σηµάδι», «Παραµύθι παραµύθι», έστω κι αν δε γνώρισαν όλοι την ίδια ευρεία αποδοχή από το κοινό. Ο κύκλος τραγουδιών µε το γενικό τίτλο “Νυν και Αεί”, είναι ένας από τους κορυφαίους του. Ένα σφριγηλό έργο µε εξαιρετική µουσική έµπνευση, αριστουργηµατικούς και πολυσήµαντους στίχους από τον Νίκο Γκάτσο, υποδειγµατικές ερµηνείες από τη Βίκυ Μοσχολιού και τον Νίκο ∆ηµητράτο, αλλά και µια λεπτοδουλεµένη ενορχήστρωση µε λόγιες αποχρώσεις που αναδεικνύει διαυγέστατα τις υπέροχες µελωδίες των τραγουδιών.

Οι δυνατοί στίχοι ποιητικών αξιώσεων του Νίκου Γκάτσου φορτίζουν δυναµικά την έµπνευση του συνθέτη σε κάθε τραγούδι και αφυπνίζουν συνειδήσεις. Αν θα θέλαµε να σταθούµε µόνο σε κάποιες ακρώρειες, θα ξεχωρίζαµε τα τραγούδια “Στον κάτω δρόµο”, “Ο µαύρος ήλιος”, “Ανώνυµον” και, πάνω απ’ όλα, το σπαρακτικό adagio “Μεγάλη Παρασκευή”. Κάθε πλευρά του δίσκου κλείνει µ’ έναν λυτρωτικό επίλογο που παιανίζει το λαµπρό χορό της καινούργιας µέρας που ανατέλλει (“Ήρθε ο καιρός”, “Εµείς που µείναµε”). Ανάµεσα στους πάνω από 50 δίσκους που κυκλοφορούν ξεχωρίζουν και « Η Συµφωνία της Γιάλτας και της πικρής αγάπης», «Ο ∆είπνος ο Μυστικός», « Το Κατά Μάρκον», «Θεµιστοκλέους 43» και «Ελλάς χωρίς ερείπια», και το βραβευµένο έργο «Το Ρεµπέτικο» ( 1983) που ήταν και µουσική για την οµότιτλη ταινία σε σκηνοθεσία του Κώστα Φέρη, ενώ σπουδαία θεωρείται και η ενορχηστρωτική του δουλειά “Ερηµιά” του Μίκη Θεοδωράκη και του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Από τα έργα του της λόγιας µουσικής περιλαµβάνονται συνθέσεις για συµφωνική ορχήστρα, και διάφορες Σουίτες µπαλέτων: “Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα” (1971), “Κυρά-Παναγιά” (συµφωνικό ποίηµα, 1969), “Ένδοψις” (για βαρύτονο και ορχήστρα, σε ποίηση Γ. Σεφέρη, 1979), “Ελλήσποντος” (συµφωνικό ποίηµα, 1984), «14 τραγούδια για κλασική κιθάρα», “Αναµνήσεις” (σουίτα για ορχήστρα, 1982), και “Lanto por Ignacio Sanchez Mejias” (“Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας”, λυρικό δράµα σε ποίηση του Φ. Γκ. Λόρκα, 1997), “Επισκέπτης” (µονόπρακτη όπερα δωµατίου πάνω στο οµώνυµο θεατρικό έργο του Eric-Emmanuel Schmitt, 2000) κ.α.

Από το 1995 είχε την καλλιτεχνική διεύθυνση της «Κρατικής Ορχήστρας Ελληνικής Μουσικής (Κ.Ο.Ε.Μ.) -που ίδρυσε το Υπουργείο Πολιτισµού- το µοναδικό κρατικό ορχηστρικό σύνολο στην Ελλάδα, που περικλείει στο ρεπερτόριό του αποκλειστικά την ελληνική µουσική παράδοση στο σύνολό της από τη δηµοτική και τη βυζαντινή ως τη λαϊκή και τη σύγχρονη µουσική, µε την οποία έκανε άπειρες επιτυχηµένες συναυλίες διαφόρων µουσικών ειδών σε όλο τον κόσµο. Κάποια έργα της Ορχήστρας που παρουσιάστηκαν ανά την Ελλάδα είναι τα “Τσιτσάνη ∆ιάλογοι”, “Τα τραγούδια της πατρίδας µου”, “Αριστοφάνους έξοδος”, “Ωδή – πορείας Εγκώµιον”. “Επιτάφιος» και “Η τέχνη της µουσικής επένδυσης”. Η ευρύτητα του εξειδικευµένου αυτού ρεπερτορίου πιστοποιεί την ιστορική συνέχεια της ελληνικής µουσικής, τον απέραντο πλούτο της, καθώς και την καίριας σηµασίας θέση της Ελλάδας στο µουσικό σταυροδρόµι Ανατολής και ∆ύσης.

Παράλληλα, µε την Κ.Ο.Ε.Μ. έχει κυκλοφορήσει µια σειρά από cd, τα οποία έγιναν ιδιαίτερα αγαπητά στο ευρύ κοινό, όπως το “Αφιέρωµα στον Νίκο Γκάτσο” και το “Επιτάφιος κατά Σταύρο Ξαρχάκο”. Στο έργο του «7 Ελεγείες και Σάτιρες» που εκδίδεται τον Ιούνιο του 2017, «το πολιτικό σήµα που ο συνθέτης διατυπώνει στο συνοδευτικό σηµείωµα του στο δίσκο (εκδόσεις «Μικρή Άρκτος») αλλά και διατρέχει ως θεµατική τους στίχους των επτά αυτών τραγουδιών, είναι και ευκρινές και σηµαντικό”, ενώ « η επιλογή του να ερµηνεύσει ο ίδιος αυτά τα τραγούδια, δίνοντάς τους τη σηµασία του ντοκουµέντου, τα καθιστά ιδιαίτερα».

Στην πολιτική του καριέρα, διετέλεσε: ∆ηµοτικός Σύµβουλος στο ∆ήµο Αθηναίων και Αντιδήµαρχος Πολιτιστικών Θεµάτων, Βουλευτής Α’ Αθηνών και Ευρωβουλευτής από το 1999 έως το 2004.

Έχει βραβευτεί πολλές φορές σε κινηµατογραφικά και µουσικά φεστιβάλ, όπως το ∆ιεθνές Κινηµατογραφικό Φεστιβάλ Κινηµατογράφου.

Τον Μάιο του 1994 ανακηρύχθηκε ∆ιδάκτωρ Καλών Τεχνών του Πανεπιστηµίου Adelphi της Νέας Υόρκης. Είναι νυµφευµένος µε την τραγουδίστρια κ. Ηρώ Σαΐα και έχουνε δύο παιδιά δίδυµα ένα αγόρι και ένα κορίτσι.

(Από την πρόσκληση της εκδήλωσης)

Δείτε την τελετή της αναγόρευσης:

Φωτογραφία: Σταυρός Ξαρχάκος – Ηρώδειο – ©Ευαγγελία Θωμάκου (VaGGiNet)