Ο θάνατος του Αστρίτη και άλλες ιστορίες: Κριτική βιβλίου του Δημήτρη Κανελλόπουλου

Αντίδραση «στη φθορά των ήχων, των λέξεων, των εικόνων καθώς και στην απώλεια ανθρώπων, πραγμάτων και καταστάσεων στο πέρασμα του χρόνου» επιχειρεί ο Δημήτρης Κανελλόπουλος με τη συλλογή διηγημάτων του με τον γενικό τίτλο «Ο θάνατος του Αστρίτη και άλλες ιστορίες». Ο ποιητής και εκδότης του περιοδικού «Οροπέδιο» στην πρώτη του πεζογραφική δουλειά αγωνιά για την τύχη της μνήμης και χωρίς να απεκδύεται την ποιητική του ιδιότητα γράφει για τη σκληρότητα ενός κόσμου, αυτού της ελληνικής επαρχίας, ανασταίνει τις ψυχές των ανθρώπων του παρελθόντος και φέρνει στο φως τα ζοφερά τους ένστικτα αλλά και το φως  μιας καθάριας απλότητας που καθόριζε ή περιόριζε τις πράξεις τους.

Όπως και στα ποιήματά του έτσι και στα διηγήματά του ο Κανελλόπουλος αυτό που κατορθώνει είναι να ανασύρει από τη λήθη ιστορίες από μια εποχή που έχει φύγει ανεπιστρεπτί. Και αυτό το κάνει χωρίς διάθεση νοσταλγίας ή κανενός είδους προσπάθεια εξωραϊσμού αλλά με τη βαθιά συναίσθηση ότι η ανάσυρση αυτών των ιστοριών θα δώσει πνοή και φωνή στους ήρωες του παρελθόντος, θα φέρει στο φως την παρθενικότητα ενός κόσμου που μπορεί να ήταν κατασκευασμένος μέσα στο συντηρητικό κοινωνικό σκότος των παθών του και τις δεισιδαιμονίες, διέθετε ωστόσο μια άκρως γοητευτική απλότητα, ενδεχομένως ολότελα χαμένη στις μέρες μας, προσδιοριστική όμως της ταυτότητάς του.

Σε όλα  τα διηγήματα ο κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο στηρίζεται η αφήγηση δεν είναι μόνο η ελληνική ύπαιθρος και οι κοινωνικές διαστάσεις των νοοτροπιών που εξέθρεψε αλλά ο ανθρώπινος παράγοντας και η διάτορη πάλη του ανάμεσα στο καλό και στο κακό. Η γεμάτη ένταση εναγώνια προσπάθεια του ανθρώπου να ξεπεράσει τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα της εποχής του και η αστείρευτη ανάγκη να ξεφύγει από τα σκοτάδια των περιχαρακωμένων συνειδήσεων της επαρχίας, αποδεχόμενος την ιδιαιτερότητά της και τα λάθη της.

Διαβάζοντας κανείς τα δέκα αυτά διηγήματα του Κανελλόπουλου αυτό που επίσης διακρίνει να αναφαίνεται είναι η εμπιστοσύνη του συγγραφέα στη δικαιοσύνη της φύσης και του πολιτισμού που έχει διαμορφώσει. Η συνείδηση ότι κουβαλάμε τον γενέθλιο τόπο μας όπου και αν βρεθούμε και μέσα από αυτόν, από τις εμπειρίες που μας χάρισε, από τον τρόπο που μάθαμε να μιλάμε σ’ αυτόν μπορούμε να δούμε τον κόσμο στον οποίο βρεθήκαμε και ανάλογα να λειτουργήσουμε μέσα σ’ αυτόν και να τον κρίνουμε.

Έτσι λοιπόν τα διηγήματα είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας επιστρέφει στους τόπους της καταγωγής του, στη επαρχιακή ζωή του παρελθόντος και φωτίζει τη ζωή των απλών ανθρώπων. Επικεντρώνεται στη δράση τους και αναδεικνύει τις λεπταίσθητες ισορροπίες των επιλογών τους. Η φτώχια, η μετανάστευση, η φυγή, η επιβίωση, ο τρόπος που προσπαθούν να ξεπεράσουν κοινωνικούς αποκλεισμούς και ιστορικές συγκυρίες είναι η αφορμή για να σκύψει ο συγγραφέας επάνω στους ήρωές του. Να αφουγκραστεί τις ενδόμυχες σκέψεις τους.

Πρόκειται για ανθρώπους που ζουν σε τόπους σκληρούς. Μεγαλώνουν, ερωτεύονται, πάσχουν, τσακώνονται, ψεύδονται, σκοτώνουν, αποχωρούν ή πεθαίνουν «ευχαριστημένοι που έκαναν αυτό που έπρεπε πάνω στη γη». Οι εμπειρίες τους και οι επιλογές τους τους έχουν σημαδέψει. Από το δάγκωμα του Αστρίτη μέχρι το κορίτσι που μένει έγκυος και γίνεται κοινωνικό και οικογενειακό μίασμα στον τόπο, τον έμπορο «Τάση Βασκαντήρα» με τις τραγικές κορυφώσεις του, τον «Ντίνο Γαζέτα» ή τον «Τραγότσαλο»  και κυρίως τη σημαντική «μάνα που δεν ήξερε γράμματα» με την οποία κλείνει η πολύτιμη αυτή συλλογή, οι ήρωες του Κανελλόπουλου συνθέτουν την εικόνα του ήθους που χαρακτηρίζει τον χωροχρόνο στον οποίο κινούνται, καθώς η ανθρωπογεωγραφία που οριοθετεί τις συντεταγμένες αυτής της συλλογής προσδιορίζει ταυτόχρονα και την κοινωνική της εξελικτικότητα.

Με μια άκρως αναπαραστατική γλωσσική αγωγή, διανθισμένη με ιδιωματικές λέξεις και φράσεις του τόπου του και εξαιρετικά ζωντανούς διαλόγους τα διηγήματα του Κανελλόπουλου καταφέρνουν να εισάγουν τον σύγχρονο αναγνώστη στην ατμόσφαιρα του τόπου και του χρόνου απελευθερώνοντας στο κείμενο λέξεις ηχητικής και αισθητικής απόλαυσης που καθιστούν την ανάγνωση μια ρέουσα και απολαυστική διαδικασία σε έναν ρυθμό γρήγορο και σαρωτικό.

Μια σημαντική συλλογή διηγημάτων για τη χαμένη απλότητα των ανθρώπων μιας πολύ σκληρής εποχής.