Ο Δον Κιχώτης είναι αδιαμφισβήτητα το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο μετά την Βίβλο, ο Θερβάντες είναι ο συγγραφέας που άλλαξε τον ρου της ιστορίας της λογοτεχνίας με το σύνολο του έργου του και επηρέασε βαθιά όλους τους επιγόνους του ενώ ο Δον Κιχώτης αποτελεί ουσιαστικά μετά τον Όμηρο το πρώτο δυτικό μυθιστόρημα. Ο Θερβάντες όμως δεν είναι μόνο ο συγγραφέας του Δον Κιχώτη, έχει γράψει υπέροχες νουβέλες αλλά και ιστορίες όπως αυτές που παρουσιάζονται σε αυτήν την εξαιρετική έκδοση. Οι ιστορίες που συμπεριλαμβάνονται εδώ έχουν μια διασκεδαστική χροιά, μια κριτική ματιά και μας εντάσσουν στην εποχή του Θερβάντες και στην κοινωνική πραγματικότητα, την οποία ο ίδιος σατιρίζει ανοιχτά με καυστικό και ιδιαίτερα σκωπτικό τρόπο. Μέσα από περιγραφές που αγγίζουν τα όρια της υπερβολής και του γελοίου προσπαθώντας έτσι να αναδείξει την παρακμή των ηθών και των αρχών, ο Θερβάντες με θεατρικότητα ξεδιπλώνει το κουβάρι των ανθρωπίνων σχέσεων.
Ιστορίες ανθρώπων του περιθωρίου εμποτισμένες με το κωμικό και ειρωνικό στοιχείο
Κλασσικό είναι ένα βιβλίο που ακόμα δεν έχει ολοκληρώσει αυτά που έχει να πει γράφει ο Ίταλο Καλβίνο στο κορυφαίο του βιβλίο Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς, όπου και αναλύει τους λόγους για τους οποίους κλασικοί συγγραφείς, όπως ο Θερβάντες, διαθέτουν μεγαλοφυΐα και ευφυΐα αφηγηματική που κάθε φορά είναι ικανή να μας συναρπάζει. Και σαφώς συγγραφείς, όπως ο Θερβάντες, δεν απευθύνονται κάπου συγκεκριμένα, είναι οικουμενικοί και αξίζει να διαβαστούν από μικρούς και μεγάλους καθώς το λογοτεχνικό τους μεγαλείο είναι απέραντο και αξεπέραστο. Στις ιστορίες, όπως ο Δικαστής των διαζυγίων, ο Θερβάντες καταθέτει ένα επεισόδιο δικαστηρίου όπου προσέρχονται άνθρωποι, άντρες και γυναίκες για να ζητήσουν από το δικαστήριο να εγκρίνει το διαζύγιό τους για λόγους πολλές φορές εντελώς αστείους και τραβηγμένους από τα μαλλιά. Αυτός είναι όμως και ο στόχος του Θερβάντες, να καυτηριάσει καταστάσεις με ένα ύφος καθαρά αριστοφανικό που ξεμπροστιάζει τα ίδια τα πρόσωπα.
Στην εξαιρετική εισαγωγή του βιβλίου την οποία έχει επιμεληθεί η μεταφράστρια Δήμητρα Παπαβασιλείου διαβάζουμε τα εξής ενδιαφέροντα που εντάσσουν τον αναγνώστη στο κλίμα της εποχής εκείνης προσφέροντάς του τη δυνατότητα να γνωρίσει το γενικότερο πλαίσιο των συμπεριφορών και των ανθρώπινων σχέσεων πριν ακόμα μπει στο σώμα των ιστοριών. “…όλα τα ιντερμέδια του Θερβάντες έχουν ένα υπόστρωμα στοχασμού και φιλοφρόνησης, πόρρω απέχοντας από το να είναι απλά κωμικά σκετς…” Μια επεξήγηση σε αυτό το σημείο σχετικά με την έννοια του ιντερμέδιου. Στα τέλη του 15ου αιώνα, ανάμεσα στις πράξεις ενός θεατρικού έργου, υπήρχε η συνήθεια να λαμβάνει χώρα ένα μουσικό διάλειμμα, το οποίο επικράτησε να ονομάζεται Ιντερμέδιο ή ιντερμέτζο. Αυτά αποτελούνταν συνήθως από τραγούδια για σόλο φωνή, μαδριγάλια και άλλα πολυφωνικά τραγούδια, χορό και διαλόγους. Άρα πιστός στην παράδοση, ο Θερβάντες γράφει ιστορίες εν είδει θεατρικού έργου, στην ουσία όμως είναι από μόνα τους πράξεις θεατρικές και μάλιστα με σημασία και νόημα μακριά από την έννοια ενός απλού μουσικού διαλείμματος.
Δεν παραλείπει ο Θερβάντες να εντάξει στις ιστορίες αυτές και προσωπικές του στιγμές, όπως για παράδειγμα στην ιστορία με τίτλο Ο φύλακας άγγελος όπου πρωταγωνιστεί ένας στρατιώτης και αναφέρεται στο γεγονός πως υπηρέτησε σε ένα από τα τρία οχυρά της Νάπολης. Για την Ιστορία, ο ίδιος ο Θερβάντες υπηρέτησε ως στρατιώτης του ισπανικού στρατού στην ξακουστή Ναυμαχία της Ναυπάκτου όπου οι ευρωπαϊκές δυνάμεις απέκρουσαν τις τουρκικές και μάλιστα ο ίδιος τραυματίστηκε στο χέρι με αποτέλεσμα να αχρηστευτεί για πάντα το αριστερό του χέρι. Ο ρόλος του διαλόγου εκτός από το γεγονός πως είναι βασικό χαρακτηριστικό σε όλες αυτές τις ιστορίες και τυπικός ενός ιντερμέδιου στον Θερβάντες ντύνεται με τον μανδύα μιας έντονης θεατρικότητας, εξάλλου στον Θερβάντες άρεσε πολύ το θέατρο και αυτήν την ζωηράδα του θεατρικού στοιχείου, αυτήν την ζωντάνια την εντάσσει για να καταγράψει όλα τα κοινωνικά τερτίπια και τις πτυχές μάρτυρας των οποίων υπήρξε και ο ίδιος ως ενεργό μέλος μιας κοινωνίας με αστάθειες.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αυτό που αναδεικνύει ο Θερβάντες σε αυτές τις ιστορίες είναι και ο συνεχόμενα υποβαθμισμένος ρόλος της γυναίκας η οποία χειραγωγείται από τον άνδρα και καθίσταται υποχείριό του συζύγου ή και του ίδιου του πατέρα, ο οποίος μάλιστα πολλές φορές αποφασίζει για τις τύχες της για λογαριασμό της ωσάν η ίδια να μην είναι παρούσα σε αυτήν την θλιβερή διαπραγμάτευση για το μέλλον της. Είναι σαφές από τα όσα περιγράφει ο Θερβάντες πως η γυναίκα παύει να έχει πια υπόσταση και γίνεται αντικείμενο στα χέρια των ανδρών, η ίδια δεν έχει λόγο και η γνώμη της φυσικά δεν έχει κανένα απολύτως βάρος. Είναι μια κατάσταση που έχει ήδη ξεκινήσει από τον μεσαίωνα και συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της Αναγέννησης με αποτέλεσμα την εξόντωση γυναικών, ειδικά στην Ισπανία με την εγκαθίδρυση της περίφημης και απάνθρωπης Ιεράς εξέτασης όπου γυναίκες αιρετικές οδηγούνται δίχως δίκη ή άλλη γνωμοδότηση στην πυρά. Είναι μια κατάσταση την οποία ο Θερβάντες δεν θα μπορούσε να αφήσει ασχολίαστη και η αναφορά του τόσο σε αυτές τις ιστορίες όσο και στον Δον Κιχώτη και στην πασίγνωστη Δουλτσινέα είναι ένας τρόπος να επαναφέρει την γυναίκα στη θέση της και να κατακρίνει την απαράδεκτη συμπεριφορά των ανδρών.
Οι ιστορίες του Θερβάντες, αυτά τα κωμικά ιντερμέδια που διαβάζουμε εδώ καθιστούν τον Ισπανό συγγραφέα στο πάνθεον της στοχαστικής λογοτεχνίας, αυτής που συνέχισαν πολλοί επίγονοί του μέσα στους αιώνες και εμείς ως αναγνώστες είμαστε τυχεροί που έχουμε τη δυνατότητα να ανακαλύπτουμε το πνεύμα και την σπιρτάδα του Θερβάντες. Τα ιντερμέδια είναι αντάξια ενός κορυφαίου δημιουργού όπως γράφει η Δήμητρα Παπαβασιλείου και τόσο η γλώσσα, το ύφος του αλλά και η επιλογή των χαρακτήρων λειτουργούν εκτός πλαισίου αναδεικνύοντας τις ζωές ανθρώπων εκτός αυλής, ευγενών και αριστοκρατίας, είναι οι άνθρωποι του περιθωρίου που ο Θερβάντες υμνεί.
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Ο δικαστής των διαζυγίων και άλλα κωμικά ιντερμέδια»
“Αυτό αρκεί: δεν θέλει ο Θεός τίποτ’ άλλο απ’ τον αμαρτωλό, παρά να ζει και να μετανοεί”
“Η χαρά σας ας λυπηθεί, μες στην κακοτυχία του, έναν άνθρωπο με ενδύματα σαν τα δικά μου, που αρκείται στο να κοιμηθεί σ’ έναν αχυρώνα”
Διαβάστε επίσης:
Ο δικαστής των διαζυγίων και άλλα κωμικά ιντερμέδια: Βιβλίο με 8 ιστορίες του Θερβάντες