Ο χρυσός αιώνας του Περικλή θεμελίωσε αναμφίβολα ένα πολίτευμα το οποίο μέχρι σήμερα συνεχίζει να αποτελεί φάρο δικαιοσύνης και ευνομίας, ένα πολίτευμα που αποτελεί την μόνη σανίδα σωτηρίας απέναντι σε κάθε προσπάθεια υποτροπής της εκάστοτε εξουσίας. Το πολίτευμα αυτό δεν είναι άλλο από την περίφημη δημοκρατία που θεσπίστηκε από τον Κλεισθένη και αποτελεί για πολλά έθνη κληρονομιά ανεκτίμητη και πολύτιμη ως προς την ίδια τους την συνέχεια και ύπαρξη. Πρόκειται για ένα πολίτευμα με γερές βάσεις και ισχυρά θεμέλια που στέριωσε χάρη στην φιλοσοφία της συμμετοχής των πολιτών σε αυτήν. Μετά από μία εποχή τυραννίας στην αρχαία Αθήνα, η δημοκρατία ήρθε να δώσει και να προσφέρει λύσεις λογικής, σύνεσης και ηθικής απέναντι σε σφετεριστές της λαϊκής κυριαρχίας που η ίδια η δημοκρατία διαμόρφωσε. Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι, υπάρχει ισονομία και ισοπολιτεία, δεν υπάρχει διαχωρισμός προνομίων ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς και όλοι έχουν δικαίωμα στην άποψη και τον λόγο μέσω της Εκκλησίας του δήμου, μία πρώιμη Βουλή όπου οι άνθρωποι συνδιαλέγονταν και αντάλλασσαν απόψεις περί διαφόρων θεμάτων που άπτονταν της πόλης.
Η δημοκρατία ως γέφυρα και μοχλός σταθερότητας, ως πυλώνας ομαλής διακυβέρνησης
Αυτό το πολίτευμα τόσες χιλιετίες μετά και παρόλο που ο κόσμος δεν είναι και δεν θα μπορούσε να είναι ο ίδιος με τότε, μπορεί να λειτουργήσει για μας σαν γονιμοποιό σπέρμα, δεδομένου ότι μας επιτρέπει να δούμε εν τη γενέσει τους πληθώρα στοιχείων πάντοτε επίκαιρων – μπορεί και πρέπει να είναι για μας κέντρισμα, έμπνευση και πηγή ιδεών. Μέσα από το παράδειγμα της Αρχαίας Αθήνας αλλά όχι μόνο, ο Mitchell ξετυλίγει την ιστορία του πολιτεύματος που ονομάζεται δημοκρατία στην Αρχαία Αθήνα και προσφέρει στον αναγνώστη, μέσα από μια εμπεριστατωμένη και άρτια μελέτη μια πληθώρα πληροφοριών για τον θεσμό που εδραιώθηκε τότε και που σήμερα απολαμβάνουν οι προηγμένες κοινωνίες ανά τον κόσμο. Η δημοκρατία ως πολίτευμα μπορεί να μην διεκδικεί δάφνες τελειότητας, έχει και αυτή τα τρωτά της σημεία, ωστόσο κατά κοινή παραδοχή είναι επαρκέστερο και αρτιότερο πολλών άλλων ειδών διακυβέρνησης και αυτό επί του πρακτέου.
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης είχε πει πως “στην αρχαία Ελλάδα ήταν φιλοσοφία πολιτών που συζητούν στην αγορά με άλλους πολίτες, ενώ η φιλοσοφία στις Ινδίες και στην Κίνα έμεινε φιλοσοφία ιερατείου, η φιλοσοφία αυλικών και μανδαρίνων”. Πίσω λοιπόν από την φιλοσοφία που ήταν άμεσα συνυφασμένη με την δημοκρατία και διήγαν βίους παράλληλους, υπήρχε μία πρακτική εφαρμογή της φιλοσοφίας γιατί μέσα από αυτήν σκοπός ήταν η ευημερία των πολιτών και η σκέψη σχετικά με θέματα που απασχολούσαν την καθημερινότητα στην αρχαία Αθήνα. Άρα οι Αθηναίοι με όπλο τον διάλογο είχαν την δυνατότητα να συνδιαμορφώνουν το μέλλον τους και να λύνουν προβλήματα. Βέβαια, η συζήτηση γύρω από το νέο πολίτευμα είχε ήδη ξεκινήσει από πριν και υπήρχε γόνιμο έδαφος ώστε να “καλλιεργηθεί” η ιδέα για αυτήν την μετάβαση σε κάτι για την εποχή ρηξικέλευθο.
Η έννοια δημοκρατία που σήμερα εμείς θεωρούμε αυτονόητη είναι το αυτόνομο, το αυτόδικο και το αυτοτελές και είναι όροι που αποδίδουν τον χαρακτηρισμό της ελευθερίας σε μία πόλη όπως η Αθήνα, όροι που είχε ήδη εγγράψει στον δικό του πολιτικό χάρτη ο Θουκυδίδης. Και αυτό με την έννοια πως εφόσον πληρούνταν αυτές οι βασικές τρεις προϋποθέσεις, τότε η πόλη μπορεί να είναι λειτουργική και αποτελεσματική, οι θεσμοί της επίσης και κατά συνέπεια οι άνθρωποι προστατευμένοι και ελεύθεροι. Η εξουσία λογοδοτεί, η εξουσία ελέγχεται, η εξουσία εξαρτάται από την βούληση του ίδιου του λαού που ψηφίζει και στον οποίο απονέμεται δικαιοσύνη με βάση νόμους και κανόνες συγκεκριμένους. O Thomas Mitchell έχοντας επιτελέσει άρτια το καθήκον του ερευνητή μέσα από διάφορες και πολυεπίπεδες πηγές μας χαρίζει ένα πόνημα άξιο αναφοράς, το οποίο μας προσφέρει μια ματιά συνολική στην πρώτη δημοκρατία του κόσμου.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Στην εξαιρετική εισαγωγή του ο συγγραφέας αναφέρει: «Για πολλούς, η δημοκρατία αναδύθηκε ως μια ξεκάθαρη νίκη επί άλλων πολιτικών και οικονομικών ιδεολογιών, ως η φυσική μορφή πολιτεύματος για τις πολιτισμένες κοινωνίες, ως ο παράγοντας της προόδου, ως το μέσο για την ευημερία, την πολιτική σταθερότητα και την ειρήνη μεταξύ των εθνών και ως εγγύηση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας». O Mitchell παίρνει από το χέρι τον αναγνώστη και τον οδηγεί στις στοές της εγκαθίδρυσης της πρώτης δημοκρατίας του κόσμου παρέχοντας όμως παράλληλα και τα αντιπαραδείγματα της Αρχαίας Αθήνας που οδήγησαν δυστυχώς τη δημοκρατία αυτή σε παρακμή. Ξεδιπλώνει όλο το κουβάρι των ιστορικών εξελίξεων έτσι όπως αυτές διαμορφώθηκαν από προσωπικότητες όπως είναι ο Σόλων, ο Κλεισθένης και φυσικά ο Περικλής ενώ δεν σταματά εκεί και εξαπλώνεται και στις δύσκολες περιόδους της μακεδονικής υπεροχής, σε εκείνες τις στιγμές όπου η Αθήνα άρχιζε να χάνει την αίγλη της ελλείψει ενός σπουδαίων ανδρών όπως ήταν η τριανδρία που μόλις αναφέρθηκε.
Ο Thomas Mitchell παρουσιάζει ένα χρονικό και ένα βιογραφικό της δημοκρατίας που είναι ενεργή, δρα και υπάρχει ζωντανή ανά τους αιώνες να θυμίζει πως μέσα από τη δημοκρατία, παρά τα ελαττώματα και τα αδύναμα σημεία της, είναι αυτή που επιτρέπει στις κοινωνίες να ευημερούν. Με αναδρομές στο παρόν, το παρελθόν και το απώτατο παρελθόν, ο ιστορικός του σήμερα μπορεί και αναλύει τα δεδομένα ενώ στον επίλογο ο συγγραφέας, μέσα από αναφορές σε σύγχρονες δημοκρατίες εξηγεί τους λόγους για τους οποίους η Αρχαία Αθήνα παραμένει φάρος διακυβέρνησης. Ο σκοπός του και ο στόχος του είναι να μας κάνει κοινωνούς του πολιτικού φαινομένου που σήμερα έχει εδραιωθεί ως ένα εκ των ασφαλέστερων τρόπων διακυβέρνησης που έχει στέρεες και ασφαλείς βάσεις.
«Έγραψα θεσμούς (νόμους) ίδιους για κακούς (φτωχούς, ταπεινής καταγωγής) και για αγαθούς (εύπορους και ευγενείς), δίκη (δικαιοσύνη) αποδίδοντας με ευθύτητα σε όλους» –Σόλων
