Ο βαφτιστικός, του Θεόφραστου Σακελλαρίδη στο Θέατρο Ολύμπια

Η δημοφιλέστερη ελληνική οπερέτα, ο Βαφτιστικός του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επιστρέφει στην Εθνική Λυρική Σκηνή, σε νέα παραγωγή, σε μουσική διεύθυνση Γιώργου Αραβίδη, Ανδρέα Πυλαρινού και σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα, από τις 13 Μαΐου και για επτά μόνο παραστάσεις στο Θέατρο Ολύμπια.

Ενενήντα οκτώ (98) χρόνια μετά την πρώτη παρουσίαση του έργου και 70 χρόνια μετά από την ένταξη του στο ρεπερτόριο της ΕΛΣ, ο Βαφτιστικός υπήρξε και παραμένει η πιο αγαπητή ελληνική οπερέτα. Δίκαια, τόσο για το έξυπνο, γεμάτο ανατροπές κείμενο όσο, κυρίως, για την μελωδική μουσική, τα τόσα τραγούδια και ντουέτα, που έναν αιώνα τώρα παραμένουν το ίδιο δημοφιλή: «Ψηλά στο μέτωπο», «Στο στόμα, στο στόμα», «Τον καιρό εκείνο, τον παλιό», «Η καρδιά μου πονεί για σας» και τόσα ακόμα.

Η πρόζα και οι στίχοι των τραγουδιών είναι του ίδιου του Σακελλαρίδη. Η υπόθεση αφηγείται μία σειρά από παρεξηγήσεις που προκύπτουν όταν ο Πέτρος Χαρμίδης, στρατιώτης στο μέτωπο και σύζυγος της Κικής, αποφασίζει να υποδυθεί τον βαφτιστικό της Βιβίκας, τον οποίο εκείνη δεν θυμάται οπτικά, και με αυτή την ιδιότητα να την επισκεφτεί στο σπίτι όπου μένει με το σύζυγό της και στο οποίο φιλοξενεί, συμπτωματικά, τη φίλη της Κική.

Ο Βαφτιστικός εντάσσεται απόλυτα στην πρώτη δημιουργική περίοδο του Σακελλαρίδη, που χαρακτηρίζεται από την υπαγωγή του στα βιεννέζικα πρότυπα οπερετικής δημιουργίας. Οι χοροί στους οποίους βασίζονται τα μουσικά νούμερα του έργου (βαλς, μαζούρκα, πόλκα και τανγκό), αλλά και η άρθρωσή τους στη μουσική δραματουργία ακολουθούν το βιενέζικο πρότυπο.

Ο Βαφιστικός, είναι ένα από τα έργα που έχουν σημαδέψει την ΕΛΣ αφού, από το 1946 που πρωτοπαρουσιάστηκε από τον οργανισμό, στο Θερινό Θέατρο Λεωφόρου Αλεξάνδρας, έχει παρουσιαστεί σε 33 από τις 76 καλλιτεχνικές περιόδους της ιστορίας της.

Η δημοφιλία του Βαφτιστικού αποτυπώνεται στις εκατοντάδες παραστάσεις που έχουν δοθεί μέσα στα 98 χρόνια ζωής του. Το έργο καταγράφηκε άμεσα στον σύγχρονο Ελληνικό πολιτισμό ως αναμφισβήτητο κομμάτι της αστικής κουλτούρας.  Στη συνέχεια, όπως είχαν προβλέψει έγκαιρα οι χρονογράφοι και οι κριτικοί της εποχής του, πέρασε πολύ σύντομα από τη σκηνή του θεάτρου στο αστικό σαλόνι και το μικροαστικό ταβερνείο, όπου αυτονομημένα από το έργο, τα μουσικά νούμερα έκαναν τεράστια καριέρα, εντάσσοντας τον Βαφτιστικό, ήδη από την εποχή του, στο πεδίο της λαϊκής κουλτούρας.

Τη σκηνοθεσία του Βαφτιστικού στην φετινή νέα παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αναλαμβάνει ένας σκηνοθέτης που αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις της σεζόν, ο εξαιρετικός Σίμος Κακάλας. Από την Γκόλφω του 2004, που τον γνωρίσαμε, έως τον Ορέστη στην Επίδαυρο, ο Κακάλας έχει δημιουργήσει έναν αναγνωρίσιμο δικό του κόσμο στο ελληνικό θέατρο. Η ματιά του αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, με τη σιγουριά ότι θα βάλει ένα ακόμα λιθαράκι στην ανανέωση της αθηναϊκής οπερέτας και την αποκατάσταση της σχέσης της με το νεανικό -και όχι μόνο- κοινό. Ο Κακάλας ετοιμάζει μια κλασική ανάγνωση, αναδεικνύοντας την κωμική διάσταση του έργου, η οποία, όπως ο ίδιος τονίζει, “απαιτεί ταχύτητα, ακρίβεια και οξυδέρκεια”. Συνοδοιπόροι του, ο Αντώνης Δαγκλίδης που έχει σχεδιάσει τα σκηνικά -μια βίλα στην Κηφισιά της δεκαετίας του 1920, η Κλαιρ Μπρέισουελ στα εντυπωσιακά κοστούμια εποχής, ο Περικλής Μαθιέλλης στους φωτισμούς και η Ιρίνα Ακριώτη-Κολιουμπάκινα στη χορογραφία. Στο εντυπωσιακό καστ της παραγωγής, συναντούμε νεότερους μονωδούς, όπως οι Άννα Στυλιανάκη, Δημήτρης Πακσόγλου, Διαμάντη Κριτσωτάκη, αλλά και πολλούς καταξιωμένους πρωταγωνιστές της ΕΛΣ όπως ο Γιάννης Χριστόπουλος, ο Σταμάτης Μπερής, η Τζίνα Πούλου, η Δέσποινα Σκαρλάτου κ.α.

Την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης μοιράζονται οι διαπρεπείς αρχιμουσικοί Γιώργος Αραβίδης και Ανδρέας Πυλαρινός. Την Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ ΣΙΜΟΥ ΚΑΚΑΛΑ

Η φάρσα και η κωμωδία τύπων ακόμα και σήμερα θεωρούνται κατώτερο είδος, λίγο παραδίπλα από την επίσημη τέχνη. Δεν θα δει κανείς έναν κωμικό να βραβεύεται εύκολα και ειδικά όταν προέρχεται από αυτή την οικογένεια θεάματος. Βέβαια, όση εκτίμηση φαίνεται να χάνει, τόσο κερδίζει σε λαϊκή απήχηση και εκεί, μάλλον, το είδος παίρνει την εκδίκηση του.  Η κωμωδία βασίζεται στα στερεότυπα, χρησιμοποιεί τα στερεότυπα (κρίνοντάς τα, υπερβάλλοντάς τα ή, ακόμα, απλά παρουσιάζοντάς τα) και την κριτική ματιά προς αυτά. Μοιάζει να τρέφεται από αυτά.

Όλη η κωμωδία είναι βασισμένη στην κριτική, και όταν αναρωτιόμαστε –κάτι που γίνεται όλο και συχνότερα τελευταία- αν η κωμωδία έχει όρια, η απάντηση είναι μόνο μια: δεν έχει κανένα όριο, της επιτρέπεται να ξεπερνά τα όρια ή, θα έλεγα καλύτερα, είναι υποχρεωμένη για το καλό όλων να τα ξεπερνά. Αυτό, βέβαια, μόνο όταν η κωμωδία είναι πραγματικά ελεύθερη και κυρίως ανεξάρτητη. Σιγά σιγά έχουμε μάθει να προσέχουμε τα αστεία μας ώστε να μην προσβάλουν την τάδε ή δείνα κοινωνική ομάδα, κάτι το οποίο σίγουρα δεν είναι κακό. Όμως, το κωμικό ασφυκτιά όταν βρίσκεται μέσα σε τέτοια πλαίσια, δεν γίνεται να λειτουργήσει. Οι άνθρωποι ανεξαρτήτως χρώματος, ιδιότητας ή ιδιαίτερων χαρακτηριστικών δεν παύουν να είναι άνθρωποι. Και οι άνθρωποι κάνουν λάθη, κυβερνιόνται από  μικρότητες, εγωισμούς και άλλα αξιοκατάκριτα.

Όλοι, λοιπόν, οι άνθρωποι είναι ίσοι απέναντι στην κωμωδία. Όπως θα έχετε καταλάβει, ο προσανατολισμός της παράστασης είναι εμφανής, το κωμικό είδος απαιτεί ταχύτητα, ακρίβεια και οξυδέρκεια, στοιχεία που αποτελούσαν πάντα πρόκληση τόσο για τον περφόρμερ, όσο και για το σκηνοθέτη. Γι αυτό το λόγο, όταν μου έγινε η πρόταση για τον Βαφτιστικό δέχτηκα αμέσως. Κακώς θα μου πείτε, πάντα πρέπει κανείς να σκέφτεται δυό φορές και να πράττει μία.

Ο Βαφτιστικός με μια ματιά

Θεόφραστος Σακελλαρίδης (1883-1950)
Ο βαφτιστικός
Οπερέτα σε τρεις πράξεις
Πρόζα και στίχοι του συνθέτη
Πρώτη παρουσίαση Αθήνα, Θέατρο Παπαϊωάννου, 18 Ιουλίου 1918
Πρώτη παρουσίαση από την ΕΛΣ Αθήνα, Θερινό Θέατρο Λεωφόρου Αλεξάνδρας, 19 Ιουλίου 1946

Ο συνθέτης / Ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1883. Ήταν γιος του μελοποιού και ιεροψάλτη Ιωάννη Σακελλαρίδη, ο οποίος πιθανότατα τον μύησε στη μουσική. Σπουδές στην Αθήνα δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Ο ίδιος ο συνθέτης αναφέρει ότι μελέτησε μουσική σε Γερμανία και Ιταλία. Γνωστός κυρίως για τις δεκάδες οπερέτες του, ανάμεσα στις οποίες ο δημοφιλέστατος Βαφτιστικός (1918), ο Σακελλαρίδης συνέθεσε επίσης όπερες, όπως η Περουζέ (1911), σκηνική μουσική, όπως λ.χ. για τις Εκκλησιάζουσες (1904), μουσική για επιθεωρήσεις, ανάμεσα στις οποίες για τα περίφημα Παναθήναια, μουσική για ταινίες του βωβού κινηματογράφου, τραγούδια, όπως επίσης έργα ενόργανης μουσικής. Πέθανε το 1950 σε ένδεια, από καρκίνο του ήπατος.

Το έργο / Η τρίπρακτη οπερέτα Ο βαφτιστικός αποτελεί μεταφορά στην ελληνική πραγματικότητα της γαλλικής φάρσας των Μωρίς Εννεκέν [Maurice Hennequin], Πιερ Βεμπέρ [Pierre Veber] και Ανρί ντε Γκορς [Henry de Gorsse] Η κυρία και ο βαφτιστικός της [Madame et son filleul], η οποία είχε πρωτοπαρουσιαστεί στο θέατρο του Παλαί Ρουαγιάλ στο Παρίσι στις 12 Σεπτεμβρίου 1916. Με τον τίτλο Ο βαφτιστικός της κυρίας παρουσιάστηκε το 1917 στην Αθήνα με πρωταγωνιστές την Κυβέλη και τον Αιμίλιο Βεάκη.

Πρεμιέρες / Ο Βαφτιστικός πρωτοπαρουσιάστηκε στις 18 Ιουλίου 1918 από το θίασο του Γιάννη Παπαϊωάννου στο θέατρό του στη συμβολή των οδών Πατησίων και Καποδιστρίου (μετέπειτα θέατρο «Μπουρνέλλη»). Πρωταγωνιστούσαν ο ίδιος ο Παπαϊωάννου, η Μελπομένη Κολυβά, η Αφροδίτη Λαουτάρη, ο Σπύρος Μηλιάδης και o Ουμπέρτο Μπεντιβόλιο.

Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η οπερέτα παραστάθηκε για πρώτη φορά στις 19 Ιουλίου 1946 στο Θερινό Θέατρο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας με βασικούς ερμηνευτές την Ανθή Ζαχαράτου και τον Πέτρο Επιτροπάκη. Την ορχήστρα διηύθυνε ο Βάλτερ Πφέφερ, ενώ η σκηνοθεσία ήταν του Κλέωνα Τριανταφύλλου. Έκτοτε, ο Βαφτιστικός παραμένει η δημοφιλέστερη ελληνική οπερέτα στο δραματολόγιο της ΕΛΣ. Αξίζει να σημειωθεί, ότι κατά την καλλιτεχνική περίοδο 1958/9 για νέα παραγωγή του έργου σκηνικά και κοστούμια σχεδίασε ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης.

Συντελεστές:

Μουσική διεύθυνση: Γιώργος Αραβίδης (13, 14, 15, 18/5) – Ανδρέας Πυλαρινός (20, 21, 22/5)
Σκηνοθεσία: Σίμος Κακάλας
Σκηνικά: Αντώνης Δαγκλίδης
Κοστούμια: Κλαιρ Μπρέισουελ
Φωτισμοί: Περικλής Μαθιέλλης
Διεύθυνση Χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Χορογραφία: Ιρίνα Ακριώτη-Κολιουμπάκινα

Βιβίκα: Άννα Στυλιανάκη (13, 15, 20, 22/5) – Τζίνα Πούλου (14, 18, 21/5)
Κική: Διαμάντη Κριτσωτάκη (13, 15, 20, 22/5) – Δέσποινα Σκαρλάτου (14, 18, 21/5)
Χαρμίδης: Δημήτρης Πακσόγλου (13, 15, 20, 22/5) – Γιάννης Χριστόπουλος (14, 18, 21/5)
Ζαχαρούλης: Σταμάτης Μπερής
Συνταγματάρχης: Κωστής Ρασιδάκις (13, 15, 20, 22/5) – Στέφανος Κορωναίος (14, 18, 21/5)
Κορτάσης: Παύλος Μαρόπουλος (13, 15, 20, 22/5) – Αναστάσιος Στέλλας (14, 18, 21/5)
Μαρτής: Θανάσης Ευαγγέλου (13, 15, 20, 22/5) – Νίκος Τσαούσης (14, 18, 21/5)
Μίμης/ Ράφτης: Εμμανουήλ Λορέντζος (13, 15, 20, 22/5) – Νίκος Κατσιγιάννης (14, 18, 21/5)
Μαγείρισσα: Αγγελική Μαρινάκη (13, 15, 20, 22/5) – Αναστασία Χριστοφιλάκη  (14, 18, 21/5)

Μπαλέτο: Γεωργία Τρίτση

Αθηνά Βρούβα, Κατερίνα Κήκου, Δέσποινα Μπισμπίκη, Βερόνικα Παπαδημητρίου
Μπλέντι Λατίφι, Ευάγγελος Λαφάρας, Εσμεράλντο Μπίτρο, Ιλίρ Σίπρι

Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής