Ο υπεράνθρωπος των μαζών – Ουμπέρτο Έκο

«Κοινό χαρακτηριστικό όλων (των υπερανθρώπων) είναι ότι αποφασίζουν οι ίδιοι τι είναι καλό για τους καταπιεσμένους πληβείους και πώς πρέπει να πάρουν την εκδίκησή τους. Ποτέ δεν αγγίζει τον υπεράνθρωπο η υποψία ότι οι πληβείοι μπορούν και πρέπει να αποφασίσουν για λογαριασμό τους…»

Ουμπέρτο Έκο

Ένας τίτλος που εμπλουτίζει τη «Βιβλιοθήκη Ουμπέρτο Έκο» στις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα» είναι η ανανεωμένη έκδοση του κλασικού δοκιμίου του «Ο υπεράνθρωπος των μαζών», που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ιταλικά το 1978 και στα ελληνικά το φθινόπωρο του 1988 σε μετάφραση της Έφης Καλλιφατίδη. Ένα εκλεπτυσμένο ανάγνωσμα από τον διασημότερο σύγχρονο Ιταλό στοχαστή, το οποίο συνδυάζει την υψηλού επιπέδου επιστημονική θεώρηση με εξαιρετικά εύστοχες και διασκεδαστικές αναφορές στη νεότερη λαϊκή κουλτούρα. Το βιβλίο περιλαμβάνει μια συλλογή κειμένων που γράφτηκαν σε ποικίλες περιστάσεις και διαπνέονται από μια έμμονη ιδέα του Γκράμσι, η οποία δικαιολογεί και τον τίτλο: «Νομίζω ότι μπορούμε να ισχυριστούμε πως μεγάλο μέρος του αποκαλούμενου νιτσεϊκού “υπερανθρωπισμού” δεν έχει ως πηγή και θεωρητικό πρότυπο τον Ζαρατούστρα, αλλά τον Κόμητα Μοντεχρίστο του Δουμά».

Ο Ουμπέρτο Έκο αναπτύσσει την υπόθεση του Γκράμσι ερευνώντας τις ενσαρκώσεις του υπερανθρώπου των μαζών: ξεκινά από τα «Μυστήρια των Παρισίων» του Ευγένιου Σύη και τους «Μακάριους Παύλους» του Λουίτζι Νατόλι, τον Κόμητα Μοντεχρίστο, τους Τρεις Σωματοφύλακες, τον Ταρζάν, τον Φαντομά και τον Αρσέν Λουπέν, για να καταλήξει σε έναν υπεράνθρωπο που περιγράφεται με τους όρους του κατασκοπικού θρίλερ, τον Τζέιμς Μποντ, «πράκτορα 007». Ουσιαστικά καταπιάνεται με την ιστορία του υπερανθρώπου των «μαζών» όπως αναδεικνύεται μέσα από το λεγόμενο «λαϊκό μυθιστόρημα» ή το «μυθιστόρημα των επιφυλλίδων» που δημιουργήθηκαν για τη μεγάλη μάζα αναγνωστών.

Ο Έκο προσεγγίζει αυτά τα «λαϊκά μυθιστορήματα» μέσα από την ανάλυση κειμένων και την εξέταση των αφηγηματικών τεχνασμάτων, σε συνδυασμό με εξωτερικά συστήματα εμπορικών συμβιβασμών, ιδεολογικές προσεγγίσεις και στρατηγικές τεχνοτροπίας. Σύμφωνα με τον ίδιο: «οι μελέτες αυτές εμφανίζονται ως μικτή συνεισφορά είτε σε μια κοινωνιολογία της λαϊκής αφήγησης, είτε σε μια μελέτη των ιδεολογιών που εκφέρεται με τη μορφή μιας ιστορίας των ιδεών, είτε ακόμα ως μια διερεύνηση της σημειωτικής του κειμένου».

Το έργο αυτό αποτελεί συνέχεια και εξέλιξη της έρευνας που ο Έκο ξεκίνησε στο «Κήνσορες και Θεράποντες», όπου μελετά τον Σούπερμαν των κόμικ. Ο συγγραφέας μάλιστα επισημαίνει ότι η ιστορία του υπερανθρώπου των μαζών δεν πρέπει να θεωρείται τελειωμένη, καθώς νέοι υπεράνθρωποι εμφανίζονται συνεχώς στον κόσμο μας (στον κινηματογράφο, την τηλεόραση, τα έντυπα κ.λπ.).

«Ο υπεράνθρωπος των μαζών» είναι ένα γοητευτικό ταξίδι στους μύθους της λαϊκής φαντασίας με πρωταγωνιστές τους υπερήρωες της μαζικής κουλτούρας, που ανέκαθεν συγκινούσαν και ενθουσίαζαν τους ανθρώπους. Γραμμένο με τη γλαφυρότητα, την οξυδέρκεια, τη διεισδυτικότητα και τη μεστότητα που χαρακτηρίζουν τον λόγο του Ουμπέρτο Έκο, το βιβλίο αυτό είναι από τα πιο ευχάριστα και ζωντανά έργα του Ιταλού στοχαστή και διατηρεί στο ακέραιο την επικαιρότητά του.

Ουμπέρτο Έκο

Ο Ουμπέρτο Έκο (15 Ιανουαρίου 1932 – 19 Φεβρουαρίου 2016) θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές της εποχής μας. Δοκιμιογράφος, φιλόσοφος, κριτικός λογοτεχνίας, μυθιστοριογράφος, καθηγητής Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο, επηρέασε με το έργο καθοριστικά τη σύγχρονη ευρωπαϊκή αλλά και παγκόσμια σκέψη. Οι μελέτες και τα δοκίμιά του μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν σε πολλές γλώσσες σε όλο τον κόσμο. Από την αρχή της καριέρας του κέρδισε πολλές τιμητικές διακρίσεις και γνώρισε δεκάδες εκδοτικές επιτυχίες.

Το πρώτο του μυθιστόρημα, Το Όνομα του Ρόδου, που κυκλοφόρησε το 1980, τιμήθηκε με το βραβείο Strega (1981) και το Medicis Etranger (1982). Φημολογείται ότι το επώνυμό του (ECO) είναι αρκτικόλεξο των λέξεων «Ex Caelis Oblatus», που σημαίνει «θεϊκό δώρο». Γνώριζε άπταιστα πέντε γλώσσες, μεταξύ των οποίων αρχαία ελληνικά και λατινικά, τα οποία χρησιμοποιούσε πολύ συχνά στα βιβλία του, επιστημονικά και λογοτεχνικά