Περάσαμε τους τελευταίους δύο μήνες με την Πηνελόπη Φλουρή, την σκηνοθέτιδα της παράστασης, κλεισμένοι σε ένα ημιυπόγειο στα Πετράλωνα να παλεύουμε με τις λέξεις, χαμένοι μέσα στο περιβόητο καφκικό σύμπαν, να συντάσσουμε και να ανασυντάσσουμε το «γράμμα στον πατέρα» του Φραντς Κάφκα. Ένα κείμενο με πολύ σαφές πλαίσιο, λιτό στη γραφή του, σχεδόν μονότονο στο περιεχόμενό του, πολυδιάστατο στην νοηματοδότησή του και αυτοτελές όπως τα μεγάλα κείμενα.
Ο Φ. Κάφκα είναι γνωστό ότι είχε μια πολύπλοκη σχέση με τον πατέρα του, η οποία τον επηρέασε σε τεράστιο βαθμό στη ζωή του. Ο ίδιος μέσα στην επιστολή του αναφέρει πως ότι έχει γράψει στη ζωή του είναι ένας θρήνος και ταυτόχρονα ένας σκόπιμα παρατεταμένος τρόπος να αποχαιρετά τον πατέρα του. Έτσι το Γράμμα στον πατέρα αποτελεί ένα κομβικό κείμενο για να κατανοήσει κανείς τον Φραντς Κάφκα αλλά ακόμη περισσότερο τη σχέση του ανθρώπου με την μοναξιά, το υπερβατικό, το ακατανόητο του κόσμου και εν τέλει το κατά τη γνώμη μου πιο ουσιαστικό,το ευ ζην.
Πρόκειται για μια επιστολή 107 σελίδων, που έγραψε ο Φ. Κάφκα σε ηλικία 36 ετών, προς τον πατέρα του ύστερα από έναν έντονο καυγά, την οποία δεν παρέδωσε ποτέ. Επειδή ο Φ. Κάφκα πέρα από λογοτέχνης ήταν και δικηγόρος η γραφή του στην συγκεκριμένη επιστολή έχει μια ακρίβεια δικηγορική και ταυτόχρονα μια ανεπιτήδευτη αμεσότητα. Την μια στιγμή σου δίνει την αίσθηση ότι μαρτυρείς μια πηγαία εξομολόγηση, όπου οι λέξεις εκστομούνται πριν προλάβουν να φιλτραριστούν και την άλλη στιγμή θεωρείς πως αυτό που διαβάζεις είναι ένα καλομελετημένο σχέδιο που έχει εξεταστεί μέχρι την τελευταία του λεπτομέρεια. Όπως όλα τα γράμματα έτσι κι αυτό, δεν έχει την πρόθεση να απευθυνθεί σε ένα ευρύ κοινό αλλά να φτάσει σε έναν και μοναδικό παραλήπτη, τον πατέρα. Κι αν το διαβάσει κάποιος ξένος, βρίσκεται ο ίδιος σιωπηλός μάρτυρας ανάμεσα στη σχέση δύο ανθρώπων, κι ας διαβάζει μόνο τα λόγια του ενός. Έτσι τουλάχιστον αισθάνθηκα εγώ, πρωτοδιαβάζοντας αυτό το κείμενο, ξένος. Λες και κάποιος ξέχασε μια πόρτα ανοιχτή κι εγώ μπόρεσα να δω από τη χαραμάδα τα μυστικά του, κι ενώ μέσα από το δωμάτιο ακούγεται μια κραυγή βοήθειας προς τον έξω κόσμο εγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα περισσότερο πέρα από το να συνεχίσω να διαβάζω. Ο Φραντς γράφει στην επιστολή του πως ο κόσμος χωρίστηκε γι αυτόν σε τρία μέρη: στο πρώτο ζούσε αυτός, στον δεύτερο ο πατέρας του και στον τρίτο οι υπόλοιποι άνθρωποι, ευτυχισμένοι και ελεύθεροι. Κι αυτή η κραυγή φτάνει στα αυτιά μας μέχρι και σήμερα, ίσως το ίδιο σπαρακτική με τότε.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Όσον αφορά την σκηνική απόδοση το μεγάλο στοίχημα ήταν να βρούμε έναν τρόπο η γραφή να γίνει λόγος. Το συγκεκριμένο κείμενο στηρίζεται και πραγματοποιείται μέσα από την φόρμα του, που είναι το γράψιμο. Ο ίδιος ο Φ. δεν είπε ποτέ αυτά τα λόγια στον πατέρα του, όμως κατάφερε να τα γράψει. Κάποιες σκέψεις μπορούμε να καταφέρουμε να τις διατυπώσουμε γραπτώς αλλά μας είναι σχεδόν αδύνατον να τις αρθρώσουμε. Απαιτεί ένα τεράστιο θάρρος και ίσως μια οριακή απελπισία για να συμβεί κάτι τέτοιο. Αυτό είναι το τραγικό φαινόμενο Κάφκα, ένας άνθρωπος που ακροβατεί ανάμεσα στη σκέψη και στην έκφρασή της.
Ich bin Franz, und ich heisse Kafka!
Το να είναι κανείς μόνος στη σκηνή μπορώ να πω ότι είναι σαν να είναι κανείς μόνος στη ζωή. Ιδιαίτερα όταν η εξομολόγηση μιας απέραντης μοναξιάς είναι αυτό που διακυβεύεται. Δεν περιμένεις τίποτα να συμβεί από κανέναν άλλον παρά μόνο αν το προκαλέσεις ο ίδιος. Ο χρόνος σταματάει όταν εσύ παύεις να κινείσαι. Είσαι μια μηχανή που παράγει μοναξιά είτε μιλάς, είτε δε μιλάς, είτε κινείσαι, είτε δεν κινείσαι, αρκεί να ανασαίνεις. Το ελάχιστο που χρειάζεται για να συντηρηθεί κανείς στη ζωή είναι για τον Φραντς το ελάχιστο που χρειάζεται για να συνεχίσει να γράφει. Μέσα από τη γραφή του ακούμε τον λόγο, τη μουσική, βλέπουμε προβολές άτακτα στον χώρο ενώ ο Φ. στο δωμάτιο του, αγκαζέ με μια λάμπα συνεργείου και αρκετά χαρτιά γράφει πυρετωδώς, συντάσσει και ανασυντάσσει. Οργανώνει μια δίκη όπου διάδικοι είναι αυτός και ο φανταστικός πατέρας του ελπίζοντας στο ελάχιστο, μια κατάπαυση πυρός, μια –έστω περιστασιακή – ειρήνη, μια ευκολότερη ζωή και ίσως έναν πιο γλυκό θάνατο.
Photo Credit: Νίκος Ζιαγάκης
Διαβάστε επίσης:
Γράμμα στον πατέρα, του Φραντς Κάφκα σε σκηνοθεσία Πηνελόπης Φλουρή στο H.ug
Πηνελόπη Φλουρή: Προσπαθώ να φανταστώ τον Φραντς Κάφκα όταν γράφει επί 9 μέρες το γράμμα στον πατέρα του
