Η έκθεση με τίτλο Secessionen. Klimt, Stuck, Liebermann με πάνω από διακόσια έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, σχέδια και αφίσες αναδεικνύει το μεγαλείο του κινήματος της Απόσχισης στο γερμανόφωνο χώρο ως τις 22 Οκτωβρίου. Απελευθερωμένοι από τις παραδοσιακές καλλιτεχνικές ενώσεις και τις ξεπερασμένες ακαδημαϊκές δομές, το κίνημα στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα επεδίωξε την ατομική καλλιτεχνική ελευθερία και τη δημιουργία επαφών με διεθνείς καλλιτέχνες.
Το κίνημα γεννήθηκε στο Μόναχο το 1892, στη Βιέννη το 1897 και στο Βερολίνο το 1899 και έχει συνδεθεί άρρηκτα με τους Φραντς φον Στουκ, Γκούσταφ Κλίμτ και Μαξ Λίμπερμαν αντιστοίχως. Οι προοδευτικοί καλλιτέχνες του κινήματος παρουσίαζαν τα έργα τους στις σημαντικές εκθέσεις της Απόσχισης, όπως και οι καλεσμένοι διεθνείς καλλιτέχνες πχ. ο Φερντινάντ Χόντλερ, ο Έντβαρντ Μουνκ, ο Ωγκύστ Ροντέν και ο Γιαν Τοοροπ. Ως ρηξικέλευθο κίνημα η Απόσχιση βοήθησε και άλλα καινοτόμα κινήματα όπως ο Ιμπρεσιονισμός και ο Συμβολισμός να αποκτήσουν αναγνώριση και στις γερμανόφωνες χώρες και να επηρεάσουν μια νέα γενιά καλλιτεχνών.
Κάλεσμα ελευθερίας και κατοχύρωση νέων τρόπων προώθησης του κινήματος
Το κίνημα υποστήριξε με πάθος τον καλλιτεχνικό πλουραλισμό και την έκφραση της ατομικότητας στην τέχνη, καθώς και την αναγνώριση όλων των στυλ. Για να καταστεί δυνατή η πλήρης απόσχιση από το ακαδημαϊκό κατεστημένο παρουσίασης τέχνης, που χαρακτηριζόταν από χιλιάδες έργα στοιβαγμένα το ένα δίπλα στο άλλο, το κίνημα προχώρησε στην ανέγερση κτιρίων κατάλληλων για πιο καθαρά δομημένες εκθέσεις, ευέλικτες και με λιγότερα έργα.
Επίσης σημαντικό στίγμα έδωσε η πρώτη έκθεση που έγινε στο Μόναχο, όπου κατοχυρώθηκε το έντονο ενδιαφέρον του κινήματος για τη διάδοση του μέσω του τύπου με την συμμετοχή σημαντικών εκδοτών ως τιμώμενα μέλη της έκθεσης. Οι εκδόσεις των περιοδικών Jugend και Simplicissimus βοήθησαν στην περαιτέρω διάδοση του κινήματος από το 1896 και μετά. Στην έκθεση του Βερολίνου (Berlin Secession) έγιναν μέλη για πρώτη φορά γυναίκες καλλιτέχνιδες, όπως η Ντόρα Χίτς, η Ζαμπίνε Λέπσιους και αργότερα η Καίτε Κόλβιτς.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Οι τρεις πρωταγωνιστές των πρώτων χρόνων
Στο Μόναχο πρωτοστάτησε ως ιδρυτικό μέλος της Απόσχισης, ο Φράντς φον Στουκ, του οποίου το στυλ, επηρεασμένο από τον Διεθνή Συμβολισμό, αποδείχτηκε αποφασιστικό για το προφίλ και τις στάσεις της οργάνωσης στη γερμανική μεγαλούπολη. Η «εφεύρεση» του της Αθηνάς Παλλάδας ως την προστάτιδα του κινήματος έγινε γνωστή μέσω της χρήσης της εικόνας της σε πόστερ και εκδόσεις και αργότερα χρησιμοποιήθηκε και από άλλους καλλιτέχνες.
Στη Βιέννη, ο Γκούσταφ Κλίμτ συνέδεσε το όνομα του όσο κανένας άλλος με το κίνημα της Απόσχισης και η επιρροή του παρέμεινε εμφανής ακόμα και μετά το 1905, όταν ο ίδιος αποχώρησε από την οργάνωση. Η αναζήτηση του για το διακοσμητικό στυλιζάρισμα και το συνολικό έργο τέχνης (Gesamtkunstwerk) έγινε το σήμα κατατεθέν της Απόσχισης στην αυστριακή πρωτεύουσα.
Στο Βερολίνο ο Μαξ Λίμπερμαν υπήρξε αδιαμφισβήτητα η κεντρική φιγούρα της βερολινέζικης εκδοχής του κινήματος, ως συνιδρυτής της οργάνωσης Berlin Sucession, της ένωσης των XI και ως συμμετέχων καλλιτέχνης σε εκθέσεις της ομάδας Les XX στις Βρυξέλλες και σε άλλες διεθνείς διοργανώσεις τέχνης στην Ευρώπη. Η προσωπική του στροφή προς τον Ιμπρεσιονισμό επηρέασε σημαντικά την καλλιτεχνική κοινότητα του Βερολίνου της εποχής.
Η Απόσχιση ως μάρκα
Λόγω της υψηλής ποιότητας των εκθέσεων, ο όρος «Απόσχιση» έγινε πολύ γρήγορα συνώνυμο της προοδευτικής, μοντέρνας τέχνης, ενώ ο καινοτόμος τρόπος στησίματος και σχεδιασμού των εκθέσεων είχε την υποστήριξη μεγάλων συστηματικών διαφημιστικών εκστρατειών. Εμβλήματα και επαναλαμβανόμενα μοτίβα σε όλες τις εκδόσεις και τις αφίσες των εκθέσεων κατοχύρωσαν την Απόσχιση ως ένα «είδος» με μεγάλη αξία και αναγνωρισιμότητα.
Ο Διεθνισμός ως πρόγραμμα
Ένας από τους στόχους της Απόσχισης ήταν η πρόσβαση στα τεκτενόμενα της τέχνης σε διεθνές επίπεδο. Στις εκθέσεις της μια στρατηγική πολιτική πρόσκλησης για συμμετοχή από καλλιτέχνες από διάφορες χώρες στόχευε στην γνωστοποίηση στο κοινό επίκαιρων σημαντικών κινημάτων όπως για παράδειγμα ο Ιμπρεσιονισμός και ο Συμβολισμός. Καλλιτέχνες από τη Γαλλία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Αγγλία και τη Σκανδιναβία συμμετείχαν στις εκθέσεις και γίνονταν συνεργαζόμενα μέλη των τοπικών Αποσχίσεων. Κάποιοι μάλιστα γίνονταν έτσι γνωστοί πέρα από τα όρια της πατρίδας τους, μέσω της συμμετοχής τους στις εκθέσεις στη Βιέννη, το Βερολίνο και το Μόναχο.
Πορτρέτα των παιδικών κόσμων και μιας λαμπερής κοινωνίας
Μέσα στο πνεύμα της εικαστικής ανανέωσης και της επαναστατικότητας μιας νέας γενιάς καλλιτεχνών, τα πορτρέτα παιδιών έγιναν ένα εικαστικό πείραμα. Όπως η δύναμη για να βρει κανείς τον ανεξάρτητο εαυτό του είναι συνδεδεμένη με την παιδική ηλικία, έτσι και η συγκεκριμένη θεματολογία ενέπνευσε νέους τρόπους αναπαράστασης. Οι διάφορες δραστηριότητες των παιδιών έδιναν στους ζωγράφους την ευκαιρία να επικεντρώνουν στην αποτύπωση της προσωπικότητας τους, αλλά και στο δικό τους προσωπικό εικαστικό ιδίωμα. Ο μεγάλος αριθμός πορτρέτων παιδιών από γυναίκες ζωγράφους είναι εντυπωσιακός και οι αμοιβές από τις αναθέσεις τους αποτελούσαν για αυτές ένα καλό εισόδημα.
Τα εξεζητημένα πορτρέτα μελών της μπουρζουά κοινωνίας των τελών του 19ου αιώνα μαρτυρούν την πλούσια ζωή και την αγάπη της για τη μόδα και τις απολαύσεις. Αν και η Βιέννη αποτελούσε παράδειγμα της σοφιστικέ υψηλής κοινωνίας, το Παρίσι ήταν πραγματικά το κύριο μοντέλο της λαμπερής κοινωνικής ζωής, αλλά και το κέντρο των τάσεων της τέχνης. Πολλοί καλλιτέχνες ζούσαν στο Παρίσι και επιστρέφοντας στις χώρες τους, διέδιδαν την έμπνευση και τα καλλιτεχνικά στυλ της γαλλικής πρωτεύουσας.
Πορτρέτα της καθημερινής ζωής και της φύσης
Παράλληλα με τη λαμπερή ζωή στις μεγάλες λεωφόρους, η σκοτεινή πλευρά της αστικοποίησης και της βιομηχανοποίησης γινόταν φανερή στα μικρά στενά της πόλης και τις πολυκατοικίες. Το θεματολόγιο των καλλιτεχνών της Απόσχισης ανανεώθηκε με ό,τι προηγουμένως είχε θεωρηθεί ανάξιο παρουσίασης, όπως η ζωή των εργατών που σήμανε μια αφύπνιση για τους κοινωνικά λιγότερο ευνοημένους.
Η ζωγραφική τοπίων της φύσης έδινε την ελευθερία που ήθελαν οι ζωγράφοι της Απόσχισης να αναπτύξουν το δικό τους ύφος πέρα από κάθε συμβατικότητα. Η υπαίθρια ζωγραφική, διαδεδομένη στη Γαλλία, έφερε τα φωτεινά χρώματα και τις μεγάλες ηλιόλουστες επιφάνειες στην πρακτική των ζωγράφων του γερμανόφωνου κόσμου. Άλλοι καλλιτέχνες ένιωσαν τη φύση ως ένα κομμάτι του δικού τους συναισθηματικού κόσμου, τον οποίο μπορούσαν να εκφράσουν μέσω των πολλαπλών εκφάνσεων της.
Η ιστορία των Αποσχίσεων στην Ευρώπη είναι γεμάτη με συγκρούσεις ανάμεσα στους καλλιτέχνες και το κατεστημένο περιβάλλον των ακαδημαϊκών εκθέσeων, διαφιλονικίες μεταξύ των ίδιων των καλλιτεχνών, εξόφθαλμες αδικίες και σκάνδαλα και αποχωρήσεις από ενώσεις και συνδέσμους. Ταυτόχρονα, οι απορρίψεις τους δεν ήταν απλά ένα έναυσμα για νέα ξεκινήματα, αλλά και δείγμα της ποιότητας του έργου τους και απόδειξη του πνεύματος της νεοτερικότητας.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Max Liebermann, In den Zelten (Restaurationsgarten – Biergarten in Leiden), 1900, Λάδι σε καμβά, 51 × 76 cm, © bpk Hamburger Kunsthalle Elke Walford
Πηγή: κείμενα της έκθεσης | Φωτογραφίες: smb.museum