Ο «Μέγας Ιεροεξεταστής» και οι «Δαιμονισμένοι» είναι έργα της τελευταίας περιόδου και της απόλυτης ωριμότητας του Ντοστογιέφσκι. Φέτος, και τα δύο έργο θα παρουσιαστούν εναλλάξ και κάθε Κυριακή μαζί στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
Στο σκηνοθετικό τιμόνι των «Δαιμονισμένων» συναντάμε τον Κωνσταντίνο Χατζή, ο οποίος εστιάζει αποκλειστικά στον τετραμελή πυρήνα των επαναστατών- ταραχοποιών, που ως άλλοι δαίμονες επιχειρούν να σπείρουν το κακό στην επαρχιακή κοινωνία, αποσκοπώντας στην αποσταθεροποίησή της.
Στην παράσταση παρουσιάζονται οι μηδενιστικές θεωρίες τους, οι ουτοπιστικές απόψεις τους, το σαθρό ιδεολογικό τους υπόβαθρο, τα δόλια κίνητρά τους και μέσα από τις ιδιότυπες και περιπεπλεγμένες μεταξύ τους σχέσεις παρακολουθούμε πως οδηγείται ο καθένας στον ατομικό του γκρεμό.
Με αφορμή την παράσταση, που κάνει πρεμιέρα στις 4 Οκτωβρίου, οι συντελεστές της (Θεοχάρης Ιωαννίδης, Ηλέκτρα Καρτάνου, Νίκος Μάνεσης, Νίκος Λεκάκης και Κωνσταντίνος Χατζής) σκιαγραφούν τους χαρακτήρες που ενσαρκώνουν, χαρίζοντας μας μία ιδιαίτερη εσωτερική ματιά σε αυτό το μοναδικό έργο.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Θεοχάρης Ιωαννίδης: Νικολάι Σταυρόγκιν
Υποδύομαι τον Νικολάι Σταυρόγκιν. Οι «Δαίμονες» είναι , πέρα από Ένα μυθιστόρημα με μία ρεαλιστική υπόθεση με διάφορα δρώντα πρόσωπα , μία παγκόσμια συμβολική Τραγωδία. Σε αυτή την συμβολική τραγωδία υπάρχει μόνο ένα δρων πρόσωπο και αυτό είναι ο Νικολάι Σταυρόγκιν και οι απόρροιές του.
Οι «Δαίμονες» δεν είναι παρά μόνο η ζωή του Σταυρόγκιν, η Ιστορία της ψυχής του ανθρώπου, των ατελείωτων επιδιώξεών του, των έργων του και του θανάτου του. Το θέμα των δαιμόνων ως παγκόσμια τραγωδία είναι το θέμα για το πώς μια μεγάλη προσωπικότητα, ο άνθρωπος Νικολάι Σταυρόγκιν, έχει εξαντληθεί, έχει απονεκρωθεί μέσα στο χαοτικό δαιμονισμό που έχει γεμίσει η ίδια αυτή προσωπικότητα.
Ο Νικολάι είναι ένας άντρας δυνατός, γοητευτικός. Ένας μεγαλοφυής δημιουργός. Ο Ντοστογιέφσκι ήταν ρομαντικά ερωτευμένος με τον ήρωά του, σαγηνευμένος από αυτόν και αιχμάλωτός του.
Το μυστήριο της προσωπικότητας του Σταυρόγκιν μπορεί να φωτιστεί μόνο με την αγάπη, όπως και κάθε άλλο μυστήριο της ατομικότητας. Η κατανόηση του Σταυρόγκιν και των «δαιμόνων» ως συμβολική τραγωδία μπορεί να γίνει μόνο μέσω της μυθοπλασίας, μέσω της διαισθητικής αποκάλυψης του μύθου για τον Σταυρόγκιν ως ένα παγκόσμιο φαινόμενο.
Ο Σταυρόγκιν είναι όμορφος, αριστοκράτης. Όλοι περιμένουν από αυτόν κάτι το ασυνήθιστο, κάτι το μεγάλο, όλες οι γυναίκες είναι ερωτευμένες μαζί του, το πρόσωπό του είναι μία θαυμάσια μάσκα, ο ίδιος είναι ένα αίνιγμα, ένα μυστήριο, αποτελείται από διαμετρικά αντίθετες θέσεις, όλοι και όλα περιστρέφονται γύρω του, θαρρείς και είναι ο ήλιος. Είναι ένας άνθρωπος άψυχος, νεκρός, ανίκανος να αγαπήσει μία γυναίκα, αδιάφορος για όλες τις ιδέες, ένας μπλαζέ τύπος στερημένος από κάθε ανθρώπινη ιδιότητα, απολύτως διεφθαρμένος, σιχαίνεται τα πάντα και σχεδόν ανίκανος για εύληπτο λόγο. Κάτω από την όμορφη, παγωμένη του μάσκα, είναι θαμμένα σβησμένα πάθει, ασυγκράτητές ανθρώπινες επιδιώξεις.
Ηλέκτρα Καρτάνου: Μαρία Τιμοφέγιεβνα
Μου είναι πολύ δύσκολο να βρω δικά μου λόγια, για να σας περιγράψω την Μαρία Τιμοφέγιεβνα, ίσως γιατί είναι μια ποιητική φιγούρα και η ποίηση δεν περιγράφεται ή τέλος πάντων, δεν ξέρω το γιατί, σας παραθέτω λοιπόν κάποια από τα δικά της λόγια:
Μαρία Τιμοφέγιεβνα: «Όλοι ψεύδονται, εκτός από τη Θεομήτορα. Η θεομήτωρ η ίδια η φύση η νοτισμένη γη … Φιλάω τη γη, την φιλάω και κλαίω. Στα δάκρυα αυτά δεν υπάρχει τίποτα κακό… φοβάμαι το σκοτάδι… Χθες τη νύχτα είδα στον ύπνο μου έναν άντρα, που έμοιαζε με τον πρίγκιπά μου. Αλλά όχι δεν ήταν εκείνος, ερχόταν κατά πάνω μου μ ένα μαχαίρι. Είστε ο δολοφόνος του ονείρου μου ή ο πρίγκιπάς μου;»
Νίκος Μάνεσης: Κυρίλλοφ
«Όλα είναι καλά! δεν υπάρχει καλό και κακό, γιατί δεν υπάρχει θεός!» Ο Κυρίλλοφ είναι υπέρμαχος της λογικής αυτοκτονίας. Θέλει να απαλλαγεί από την ζωή γιατί αυτή είναι η ιδέα του, γιατί όπως λέει, θέλει να δείξει την απειθαρχία του και την καινούργια τρομακτική ελευθερία του. Πρόκειται για μια βαθιά επαναστατική πράξη. Ο ίδιος οραματίζεται έναν άνθρωπο ευτυχισμένο και περήφανο, που θα του είναι το ίδιο να ζει ή να μην ζει. «Αυτός που θα νικήσει τον πόνο και τον φόβο θα γίνει ο ίδιος Θεός και ο Θεός που ξέρουμε δεν θα υπάρχει πια».
Ο Κυρίλλοφ πριν αυτοκτονήσει ζωγραφίζει μια φάτσα με την γλώσσα έξω. Αυτό αφήνει. Είναι αγνός, οργισμένος, παθιασμένος, μεθοδικός, και συναισθηματικός. Και είναι όπως λέει ο ίδιος, θεός! Για εκείνον το να γίνεις θεός, σημαίνει να είσαι ελεύθερος πάνω στην γη, να μην υπηρετείς μια αθάνατη ύπαρξη, να πραγματοποιείς την αιώνια ζωή από αυτή την ζωή γιατί έτσι κ αλλιώς δεν υπάρχει άλλος κόσμος [«Ο άνθρωπος εφηύρε τον Θεό για να μην σκοτωθεί, αυτό είναι όλη η ανθρώπινη ιστορία»] Έτσι, ο Κυρίλλοφ αυτοκτονεί για να κάνει την αρχή και να το αποδείξει. Πιστεύει ότι με την πράξη του θα φωτίσει όλους τους ανθρώπους, και στην επόμενη κιόλας γενιά αυτό είναι που θα τους αναγεννήσει βιολογικά. Η αυτοκτονία του είναι μια παιδαγωγική αυτοκτονία. Και ο ίδιος θα λέγαμε ότι είναι κάτι σαν τον Χριστό.
Νίκος Λεκάκης: Ιβάν Σάτοφ
Στο μυθιστόρημα θα έλεγε κανείς πως τα πρόσωπα είναι τα μέλη της ρωσικής κοινωνίας. Στην εν λόγω θεατρική διασκευή ο Κωνσταντίνος έκανε ζουμ στη δράση μιας πολιτικής οργάνωσης, ενός πυρήνα όπως αναφέρεται πολύ συχνά στο έργο, στις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της και στις ιδέες που φέρουν. Εμένα μου ανατέθηκε η μελέτη του προσώπου Ιβάν Σάτοφ.
Βασικό στοιχείο της έρευνάς μου αποτέλεσε το γεγονός ότι το μυθιστόρημα αποτέλεσε, όπως λέει κι ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι, ένα χρονικό, αφορμή για τη συγγραφή του οποίου αποτέλεσε ένα ιστορικό γεγονός, η δολοφονία ενός φοιτητή, πρώην αγωνιστή του φοιτητικού κινήματος, από τον αρχηγό της οργάνωσης Νετσάγιεφ, Ι Ιβάνοφ. Αυτός ο Ι Ιβάνοφ είναι ο Ιβάν Σάτοφ. Ένα πρόσωπο κατώτερης κοινωνικής τάξης, θερμόαιμο, κινούμενο συνεχώς από την επιθυμία και ανάγκη για άμεση αλλαγή, που όμως δεν έχει τη δυνατότητα να διακατέχεται από τις δίκες του πεποιθήσεις. Ασουλούπωτος, ντροπαλός, συχνά το παρακάνει κι είναι ο πρώτος που θα μετανιώσει γι’ αυτό, ο ιδανικός εκείνος ρωσικός τύπος που τον θαμπώνει μια μεγάλη ιδέα και ξαφνικά τους συντρίβει το ίδιο της το μεγαλείο.
Αν μου μείνει κάτι από το λόγο αυτού του προσώπου στο έργο θα είναι το εξής: «...Ούτε κι εγώ δεν ξέρω πια για ποιο λόγο το κακό είναι άσχημο και το καλό είναι υπέροχο. Ξέρω όμως, ποιος είναι ο λόγος που κάνει τους ανθρώπους να χάνουν την αίσθηση να μπορούν να διακρίνουν τη διαφορά ανάμεσα στο καλό και στο κακό».
Κωνσταντίνος Χατζής: Πιότρ Βερχοβένσκι…
Είναι ένας νέος είκοσι εφτά χρονών. Μόλις τον πρωτοβλέπεις έχεις την εντύπωση πως είναι κάπως «σκυφτός» και άτσαλος στις κινήσεις του. Δεν είναι όμως καθόλου «σκυφτός» και οι κινήσεις του είναι απόλυτα άνετες. Κανείς δε μπορεί να πει πως είναι άσχημος αλλά το πρόσωπό του δεν αρέσει σε κανέναν. Περπατάει και κινείται πολύ βιαστικά, δε βιάζεται όμως. Τίποτα δεν μπορεί να τον κάνει να τα χάσει. Σ’ οποιαδήποτε περίπτωση και οποιοδήποτε περιβάλλον θα μείνει ο ίδιος. Μιλάει γρήγορα, βιαστικά με αυτοπεποίθηση. Οι σκέψεις του είναι ήρεμες, παρ’ όλο το βιαστικό του σαφείς και τελειωτικές. Η άρθρωση καταπληκτικά καθαρή. Τα λόγια του ξεχύνονται καθαρά, «ανοιχτά» και είναι πάντα διαλεγμένα και έτοιμα να σας εξυπηρετήσουν. Στην αρχή αυτό μπορεί να σας αρέσει, αλλά ύστερα θα σας γίνει σιχαμερό, εξαιτίας ίσα-ίσα αυτής της υπερβολικά καθαρής άρθρωσης και του χειμάρρου των πάντα έτοιμων λέξεων.
…και Πατέρας Τύχωνας:
Οι πληροφορίες είναι διαφόρων ειδών και αντιφατικές, είχαν όμως και κάτι κοινό. Και εκείνοι που αγαπούσαν τον Πατέρα Τύχωνα και εκείνοι που δεν τον αγαπούσαν, όλοι, μιλούσαν για αυτόν βάζοντας αρκετά αποσιωπητικά. Όσοι δεν τον αγαπούσαν από περιφρόνηση, ενώ οι φανατικοί του οπαδοί από κάποια διακριτικότητα, σα να ήθελαν να κρύψουν κάτι, κάποια αδυναμία του ή ίσως κάποια παραξενιά. Τον επισκέπτονταν τόσο οι απλοί άνθρωποι του λάου, όσο και πολύ σπουδαία πρόσωπα. Έχει θερμούς θαυμαστές και κυρίως πολλές θαυμάστριες. Έχουν ακουστεί και φήμες πως είναι σχεδόν τρελός. Ένας πλάσμα χωρίς κανένα χάρισμα και χωρίς αμφιβολία πως τα «τσούζει». Αυτό δεν ανταποκρίνεται καθόλου στην αλήθεια.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: @ Alex Kat
Διαβάστε επίσης:
Ο «Μέγας Ιεροεξεταστής» και οι «Δαιμονισμένοι» του Ντοστογιέφσκι στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
