Ιστοριοφωτία (historiophoty) είναι ο όρος που επινόησε ο Αμερικανός θεωρητικός Hayden White και σημαίνει την αναπαράσταση της ιστορίας με τη μορφή εικόνων και κινηματογραφικού λόγου. Με άλλα λόγια, το σινεμά –πέρα από τον προφανή ψυχαγωγικό του χαρακτήρα– έμμεσα ή άμεσα προβάλλει και προάγει ιστορία. Και το κάνει πολύ πιο εύκολα και εύστοχα από ότι ένα ιστοριογραφικό βιβλίο. Γιατί στηρίζεται στη μνήμη και το συναίσθημα τα οποία, ταυτόχρονα, και δημιουργεί. Αυτήν την κινηματογραφική διάσταση / δυναμική αναδεικνύει η σειρά των Μωβ Εκδόσεων «Ιστορία και Κινηματογραφικές Σπουδές», με πρώτο της βιβλίο την κλασική πραγματεία του Robert Rosenstone «Η ιστορία στον κινηματογράφο / Ο κινηματογράφος στην ιστορία» που το κοινό πραγματικά αγκάλιασε.
Το νέο «παιδί» της σειράς είναι το αξιόλογο επιστημονικό έργο της Ελευθερίας Ράνιας Κοσμίδου «Οι Ευρωπαϊκοί Εμφύλιοι Πόλεμοι στον Κινηματογράφο. Μνήμη, Σύγκρουση και Νοσταλγία», που πρωτοκυκλοφόρησε από τον Routledge, σε μετάφραση του ιστορικού Ραϋμόνδου Αλβανού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επιπλέον, τόσο η κατατοπιστική εισαγωγή του υπεύθυνου της εκδοτικής σειράς Χρήστου Δερμεντζόπουλου καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο όσο και το διαφωτιστικό επίμετρο του Κωστή Κορνέτη καθηγητή στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
Η έκδοση αφορά σε μία σημαντική μελέτη των εμφυλίων πολέμων της ευρωπαϊκής ηπείρου στον εικοστό αιώνα – του ιρλανδικού, του ισπανικού, του ελληνικού και του γιουγκοσλαβικού. Διερευνά τις αναπαραστάσεις αυτών των πολέμων, όπως αποτυπώνονται στις σημαντικές ταινίες Belle Époque (1992) του Fernando Trueba, Butterfly’s Tongue [Η Γλώσσα Της Πεταλούδας] (1999) του José Luis Cuerda, Land and Freedom [Γη και Ελευθερία] (1995) του Ken Loach, Michael Collins (1996) του Neil Jordan, The Wind That Shakes The Barley [Ο Άνεμος Χορεύει Το Κριθάρι] (2006) του Ken Loach, Underground (1995) του Emir Kusturica, No Man’s Land [Ουδέτερη Ζώνη] (2001) του Danis Tanović και Ο Θίασος (1975) του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Το βιβλίο συνεχίζει την παράδοση που έχει διαμορφωθεί σε σχέση με τη χρήση των σύγχρονων κινηματογραφικών ταινιών ως αξιόπιστων ιστοριογραφικών τεκμηρίων, κυρίως για την εποχή της παραγωγής τους, και των πολλαπλών τρόπων μέσω των οποίων οι κοινωνίες κοιτούν το παρελθόν τους, το επεξεργάζονται, το αναπαράγουν, το ξεχνούν, το διαστρέφουν, το επαναφέρουν – ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ένα δύσκολο παρελθόν, για μία τραυματική κληρονομιά, που σημαδεύει το φαντασιακό των ανθρώπων επί μακρό χρονικό διάστημα, όπως είναι αυτά που επιφέρουν οι εμφύλιες συγκρούσεις.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η ανάλυση ανασυστήνει τις ιδεολογικές και νοοτροπικές οπτικές στις εξεταζόμενες ταινίες, αξιοποιώντας εργαλεία όπως η μεταμνήμη, η πολιτισμική και επικοινωνιακή μνήμη, η νοσταλγία, το βλέμμα, οι αναλύσεις του Mikhail Bakhtin για το καρναβαλικό, η αλληγορία και οι προσεγγίσεις του Ηayden White για την ιστοριοφωτία και τη διαδικασία κατασκευής της πλοκής μέσω των μορφών του ρομάντζου, της τραγωδίας, της κωμωδίας και της σάτιρας – τα οποία αποτελούν κυρίαρχους τρόπους αναπαράστασης του παρελθόντος.
Η μελέτη –μέσω μίας υποδειγματικής ανάλυσης της κάθε ταινίας ως προς την κατασκευή της αφηγηματικής της δομής-πλοκής και την ανάλυση του λόγου και του ύφους της – συνεισφέρει στην ανάδειξη των αναπαραστάσεων της ιστορίας των εμφυλίων, της αλληγορίας που χρησιμοποιείται κάθε φορά, της ιστορικής ανάγνωσης που επιχειρεί ο κάθε δημιουργός – σκηνοθέτης και του τύπου της πολιτισμικής μνήμης / μεταμνήμης που δημιουργεί η κάθε ταινία.
Η συγγραφέας, Ελευθερία Ράνια Κοσμίδου, είναι Λέκτορας στο Τμήμα Film Production του Πανεπιστημίου του Σάλφορντ στο Μάντσεστερ της Μεγάλη Βρετανίας από το 2017. Είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το UCD (University College Dublin) στον τομέα Κινηματογράφος και Πολιτισμική Μνήμη. Τα επιστημονικά και διδακτικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στις ευρωπαϊκές ταινίες εμφυλίων πολέμων, την πολιτισμική μνήμη, τον μπρεχτικό κινηματογράφο, τον κινηματογράφο του Θόδωρου Αγγελόπουλου και τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο.
