Το πλαίσιο & οι προκλήσεις
Με έναν εξαιρετικά επίκαιρο προβληματισμό και το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον, η 6η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης αφουγκράζεται τις επιταγές της εποχής, και επιδεικνύοντας ευελιξία και αυτοπεποίθηση, αλλάζει η ίδια. Η φετινή διοργάνωση του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης βρέθηκε αντιμέτωπη με σοβαρά πρακτικά ζητήματα που την ανάγκασαν να αναθεωρήσει τη δομή της, όπως η δραματική μείωση της χρηματοδότησης και η συγκυρία της διαδικασίας συνένωσης του με άλλα μουσεία της πόλης.
Οι προκλήσεις των καιρών οδήγησαν το θεσμό σε μια ριζική οργανωτική αναδιάρθρωση που βασίστηκε στη συνεργασία, την αυτοδιαχείριση και την αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος της πόλης. Επιλέχθηκε ένα ομαδικό επιμελητικό σχήμα από το ίδιο το δυναμικό του Μουσείου, κι όχι ένας προσκεκλημένος επιμελητής ως συνήθως. Υιοθετήθηκε επίσης, η πρακτική του ανοιχτού καλέσματος προς τους καλλιτέχνες. Οι δύο αυτές ενέργειες έθεσαν εξ αρχής έναν συλλογικό και πολυφωνικό τόνο, ο οποίος απηχεί στους χώρους που φιλοξενείται το κεντρικό πρόγραμμα.
Θεματικοί άξονες
Η εστία ως πατρίδα, κατοικία, σημείο ταύτισης και αυτοπροσδιορισμού είναι ο κεντρικός θεματικός άξονας, που δεδομένης της πολυφωνίας των καλλιτεχνών ως προς τις καταβολές και το μέσο έκφρασης τους, προσεγγίζεται από διαφορετικές πλευρές. Η νέα νομαδικότητα, η ανεστιότητα, ο εκτοπισμός, σύγχρονες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που δεν θα μπορούσαν να λείπουν από μια τέτοια θεματική είναι στο επίκεντρο, αλλά ακόμη μια πιο διευρυμένη έννοια του σπιτιού, τόσο στο βιωμένο παρελθόν, όσο και στην προσδοκία του στο μέλλον.
Το στοιχείο του φαντασιακού, που πηγάζει από τη φιλοσοφική σκέψη του Κορνήλιου Καστοριάδη περί αυτοθέσμισης της κοινωνίας, φέρει μέσα του τη νέα συνθήκη που πάει να γεννηθεί, και όπως σημειώνει η Συραγώ Τσιάρα, διευθύντρια της 6ης Μπιενάλε, στον κατάλογο της έκθεσης: «οι τρόποι με τους οποίους οι καλλιτέχνες πραγματεύονται την εμπειρία του εκτοπισμού και της μετοίκησης μάς επιτρέπουν να φαντασιωθούμε μια νέα κατηγορία πολίτη που έχει ενσωματώσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την κατάσταση του άλλου, του μετανάστη, του πρόσφυγα και μετατρέπει το τραύμα της απώλειας του γενέθλιου τόπου σε συνθήκη δημιουργίας μέσω του εκλεκτικού συγχρωτισμού της κουλτούρας καταγωγής με τις κουλτούρες των νέων εστιών».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η κεντρική έκθεση σε τέσσερις χώρους
Στον καθένα από τους τέσσερις χώρους που μοιράζεται η κεντρική έκθεση, η θεματική κάπως διαφοροποιείται με αποτέλεσμα, αφενός να επιτυγχάνεται μεγαλύτερη συνοχή ανάμεσα στα έργα, αφετέρου να αποφεύγεται το συχνό «μπιεναλικό» φαινόμενο της εξάντλησης του επισκέπτη από την πληθώρα έργων συγκεντρωμένων σε έναν χώρο και της περαιτέρω αποδυνάμωσης τους σαν σύνολο.
Στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Μονή Λαζαριστών σε αρκετά έργα κυριαρχεί μορφολογικά το ίδιο το αρχιτεκτόνημα, το κτίριο ως καταφύγιο, ως θραύσμα μνήμης, ως κοινωνική κατασκευή, η ανθρώπινη συνθήκη μέσα σε αυτό, οι ουτοπικές εστίες. Η έννοια του φαντασιακού εδώ υπερισχύει, με ιστορικά έργα οραματισμού της πόλης του μέλλοντος των πρωτοπόρων Kazimir Malevich και Gustav Klucis από την εξαιρετική Συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ να δίνουν τον τόνο. Αλλά και σύγχρονα έργα, όπως το Century 22, πρότζεκτ σε εξέλιξη της Alicia Framis, που εκκινώντας από την κοινωνική πραγματικότητα των μη-δυαδικών οικογενειών, οραματίζεται εναλλακτικά μοντέλα αρχιτεκτονικής και design για νέους τρόπους συμβίωσης.
Η κατασκευή συμβολικά, όπως η κατασκευή κοινωνικά επιβεβλημένων ταυτοτήτων, εύγλωττα εκφράζεται στη βίντεο-περφόρμανς του Πάνου Κόμπη που παραπέμπει στο χτίσιμο, την οχύρωση του ανθρωπίνου σώματος. Αντίστοιχα και στη διαμόρφωση του προσωπικού μας χώρου που συχνά επηρεάζεται από στερεότυπα, στο βίντεο της Εύας Παπαμαργαρίτη Κάποια μέρα θα αγοράσω μια καρέκλα από το ΙΚΕΑ με bitcoins.
Η κατασκευή στην κυριολεκτική της έννοια, η οικοδομή που αντικατοπτρίζει κοινωνικές ιδεολογίες και οράματα, στο βίντεο-ντοκιμαντέρ των Άντρη Τσιουτή, Μιχάλης Χαραλάμπους, Γιώργος Στυλιανού, Στέφανος Παπαδάς εστιάζει στις «οικοδομικές αναμονές», στις μεταλλικές βέργες οπλισμού που περιμένουν πιθανό πανωσήκωμα για μελλοντική χρήση και στοιχειώνουν το αστικό τοπίο, και κατ’ επέκταση τις προσδοκίες της οικογένειας.
Τέλος, η συναισθηματική σχέση με σπίτια που ζήσαμε στο παρελθόν ενεργοποιείται, είτε μέσα από σύμβολα από την εστία που αποκτούν μια μεταφυσική σχεδόν διάσταση, όπως στην πράσινη κουβέρτα της Sophie Dubosc, είτε μέσα από αρχιτεκτονικά σπαράγματα που εντυπώθηκαν στη μνήμη, όπως στη λυρική βίντεο-εγκατάσταση της Tatiana Stadnichenko.
Στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης στην καρδιά του Λιμανιού, τα έργα φέρουν πιο έντονα το πολιτικό στίγμα, μιλούν για ζητήματα της κοινωνικής πραγματικότητας σε συνθήκες καταπίεσης και εκτοπισμού, για τις πολιτικές της μνήμης, της υπηκοότητας και την διαδικασία αναζήτησης μιας νέας ταυτότητας. To δυναμικό έργο του Halil Altindere συνοψίζει κατά πολύ τα παραπάνω και αντηχεί τον παλμό της αντίστασης μέσα από την κουλτούρα της χιπ-χοπ στα βίντεο Homeland και Wonderland. Ξεχωρίζει, επίσης, το καθηλωτικό βίντεο του Στέφανου Τσιβόπουλου Λάμψη στο σκοτάδι, που ακολουθεί έναν νεαρό Αφροαμερικάνο, ντράγκ περφόρμερ στην προσωπική του πορεία προσδιορισμού της ταυτότητας, που αναπόφευκτα συναντά τις κοινωνικές προκαταλήψεις περί φυλής, σεξουαλικότητας, κοινωνικού στάτους.
Στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, όπου φιλοξενούνται μεγάλες εγκαταστάσεις, η θεματική μοιάζει να είναι περισσότερο ανθρωποκεντρική, καθώς αρκετά από τα έργα εστιάζουν στο ανθρώπινο σώμα, κυρίαρχο ή απόν, από το οικιστικό του περιβάλλον. Η εγκατάσταση της Στεφανίας Στρούζα Συνθήκες (Α)πιθανότητας με τον ημι-τεχνητό κήπο, επαναφέρει την ιδέα της φαντασιακής εστίας και μιλά εύστοχα για για τη συνθήκη επιβίωσης συχνά επιβεβλημένης, αλλά και τις νέες φόρμες που γεννιούνται σε συνθήκες απίθανες πολλές φορές.
Στην Αγιορείτικη εστία, που σαν χώρος αξιοποιήθηκε και σε παλαιότερη διοργάνωση της Μπιενάλε, ίσως και λόγω της ιδιαιτερότητας του χώρου, τα έργα που παρουσιάζονται ενέχουν είτε ένα στοιχείο τελετουργίας, είτε μια πνευματική χροιά. Στο εξαιρετικό βίντεο & stop-motion-animation των Nadler & Hertog, Έθνος για δύο, το ταξίδι δύο ανθρώπων με σκοπό την ένωση τους, περνά από περιπέτειες και εμπόδια, εξομοιώνει το ανθρώπινο σώμα με το περιβάλλον τοπίο του και γίνεται, τελικά, ένας ύμνος για την υπέρβαση των συνόρων.
Παράλληλο Πρόγραμμα & Δράσεις
Αξιόλογο είναι το παράλληλο πρόγραμμα που αναπτύσσεται γύρω από την κεντρική έκθεση και ενεργοποιεί διάφορα σημεία διάσπαρτα στην πόλη. Οι εκθέσεις της κίνησης των 5 μουσείων, το καθιερωμένο Φεστιβάλ Performance που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο, ένα αξιόλογο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά και μεγάλους και η συνεργασία με το 58ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης έχουν μεταδώσει τον δημιουργικό παλμό σε όλη την πόλη. Σε σχέση με το τελευταίο, ένα ειδικό πρόγραμμα προβολών στο πλαίσιο του Φεστιβάλ και η έκθεση «Το Ρίζωμα» στην οποία 14 εικαστικοί κλήθηκαν να κάνουν ένα έργο για μια ταινία από τις 14 του διεθνούς διαγωνιστικού τμήματος, αποτέλεσε ένα εξαιρετικά επιτυχημένο εγχείρημα σύνδεσης των δύο αξόνων δημιουργίας της πόλης αυτή την εποχή.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Chaja Hertog & Nir Nadler – Έθνος για δύο, 2008- 2012
μονοκάναλο, DCP, stop-motion-animation & HD βίντεο 15’ 16’’
Παραχώρηση των καλλιτεχνών | Με την υποστήριξη των “the Netherlands Film Fund” και “the Amsterdam Fund for the Arts”, παραγωγή Family Affair Films, συλλογή και διανομή του EYE Film Museum
