«The crack begins within» είναι ο τίτλος της 11ης Μπιενάλε του Βερολίνου που παρουσιάζεται σε 4 χώρους (KW, daadgalerie, Gropius Bau και c/o ExRotaprint) και είναι δανεισμένος από λόγια της Αιγύπτιας ποιήτριας Iman Mersal, σχολιάζοντας το διχασμό ανάμεσα σε δύο είδη μητρότητας: από τη μία την καθιερωμένη, εξιδανικεύμενη εκδοχή της όπως αυτή έχει παγιωθεί μέσα σε ένα κυρίαρχο θρησκευτικό, κοινωνικό, φιλοσοφικό και ηθικό αφήγημα και από την άλλη αυτή που βρίσκεται στην περιθωριοποιημένη, αντίπερα όχθη, γιατί απορρίπτει την υπεροχή του αλτρουισμού και της θυσίας, και αναδεικνύει τις πτυχές της επώδυνης πάλης για τη συν-επιβίωση του εαυτού και του Άλλου και τη βία της έννοιας του θανάτου του παλιού για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας του καινούργιου.
Σύμφωνα με το επιμελητικό κείμενο, είμαστε όλοι μέρος αυτής της βαναυσότητας και τα έργα της Μπιενάλε συνολικά μέσα από το διάλογο μεταξύ τους οδηγούν σε μια αναγνώριση των «ρηγμάτων» του συστήματος, εκείνων που πλήττονται από αυτό, αλλά και προκαλούνται σε αυτό από τους αγώνες των περιθωριοποιημένων. Η Μπιενάλε αυτή, αναφέρουν οι επιμελητές, είναι μια μνεία αλληλεγγύης στην ευαλωτότητα αυτών που θεραπεύουν, δίνουν φροντίδα και αγωνίζονται, και τη δύναμη να αντιμετωπίζουν τις ‘ρωγμές’, να τις διαχειρίζονται και να τις επουλώνουν.
Ειδικά τα έργα που παρουσιάζονται στο KW πραγματεύονται δράσεις και τρόπους αντίστασης και σύγκρουσης με το πατριαρχικό δόγμα του «λευκού πατέρα, του ιερέα και του επικεφαλής κράτους», τη Λερναία Ύδρα του αποικιοκρατικού καπιταλισμού και τις θεοκρατικές, απολυταρχικές προσεγγίσεις της σεξουαλικότητας. Η ανατροπή τους προέρχεται από την ίδια την ύπαρξη και τη θεώρηση της ζωής από αυτούς που αντιτάσσονται στο φόβο, τη μισαλλοδοξία και το φανατισμό με τελικό στόχο την κάθαρση του συλλογικού σώματος μας από αυτοκρατικές πεποιθήσεις.
Η εγκατάσταση Movilización (2020) της Αργεντινής ζωγράφου, χαράκτριας και queer activist Mariela Scafati (γεν.1973) αποτελείται από 65 πίνακες με τη μορφή σωμάτων τοποθετημένων σε οριζόντια θέση, ενώ, σύμφωνα με την αρχική σύλληψη, τα σώματα θα παρουσιάζονταν κάθετα σαν έτοιμα να συμμετάσχουν σε κάποια διαδήλωση. Το έργο παραπέμπει στην απότομη παύση της δράσης και τη στάση αναμονής που διατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο λόγω της πανδημίας, αλλά και στις διαδηλώσεις ενάντια στην αστυνομική βία και το ρατσισμό, ακόμα και σε αυτούς που δεν έχουν τη δύναμη να κάνουν τη δική τους επανάσταση. Στην Αργεντινή, ήταν συχνές οι διαδηλώσεις φεμινιστικών ομάδων ενάντια στη βία κατά των γυναικών, ενώ με την έναρξη του lockdown στη χώρα άρχισαν διαδηλώσεις ακροδεξιών ενάντια στα μέτρα για τον κορωνοϊό. Η εγκατάσταση της Scafati είναι ένα από τα εναρκτήρια έργα της Μπιενάλε στο KW.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η Πολωνέζα Małgorzata Mirga-Tas (γεν.1978) συμμετέχει με 2 έργα, το Lost Memory (2018) και το Romani Kali Daj (Roma Madonna, 2019/20). Το πρώτο αποτελείται από μια εγκατάσταση με γλυπτά από κερί και πορσελάνη απλωμένα σε ένα μακρόστενο τραπέζι, το σχήμα των οποίων αντιστοιχεί στα εναπομείναντα κομμάτια παλαιότερου ξύλινου γλυπτού της καλλιτέχνιδας που είχε εγκαινιαστεί τo 2011 στο 12ο International Roma Caravan Memorial και βανδαλίστηκε το 2016. Στην περιοχή αυτή, στο δάσος Borzęcin Dolny εκτελέστηκαν το 1942 εικοσιεννιά Ρομά από τους Ναζί και την πολωνική Μπλε Αστυνομία (Granatowa policja). Απέναντι στην καταστροφή και την προσπάθεια για εκφοβισμό των Ρομά και την άρνηση της ιστορίας, το έργο της Mirga-Tas αντιτάσσει την επούλωση των πληγών του σώματος και της κοινωνίας μέσα από τη σθεναρή επιμονή και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης ακόμα και μέσα από το φθαρμένο και το αποσπασματικό, αν αυτό διασωθεί, διαφυλαχθεί και αναπαραχθεί.
Η εγκατάσταση Romani Kali Daj με διάφορα παραβάν επενδυμένα με patchwork από ρούχα γυναικών της οικογένειας και της κοινότητας στην οποία ζει η καλλιτέχνης, αφηγείται ιστορίες προσωπικές που κατόρθωσαν να αλλάξουν παραδοσιακές αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας, όπως αυτή της μητέρας και της γιαγιάς της που επέζησαν τις διώξεις κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και επαναπροσδιόρισαν μέσα από τη δράση τους το ρόλο της γυναίκας στη Ρομά οικογένεια και κοινωνία.
Η σειρά ασπρόμαυρων σχεδίων μεγάλων διαστάσεων της Florencia Rodriguez Giles (γεν. 1978, Αργεντινή) με γενικό τίτλο Biodelica (2018) πραγματεύεται έναν κόσμο φαντασιακό, κατοικούμενο αποκλειστικά από ένα γυναικόμορφο είδος, που ακροβατεί ανάμεσα στο φυσικό και το αφύσικο ή το υπερφυσικό των γυναικείων σωμάτων, το μυστήριο των ανεξήγητων δραστηριοτήτων και συχνά σκληρών αλληλεπιδράσεων τους και το εξίσου αλλόκοτο τοπίο της φύσης με το οποίο συνεργάζονται και συμμαχούν. Τα έργα είναι τοποθετημένα στη μεγάλη αίθουσα του KW αριστερά και δεξιά και επικοινωνούν με την κεντρική εγκατάσταση στη μέση του χώρου που αποτελείται από το συνδυασμό δύο έργων: τον κυκλικό σχηματισμό των γλυπτικών, καλυμμένων με εφημερίδες Εσταυρωμένων του Νοτιοκορεάτη Young-jun Tak (γεν. 1989) σε πρώτο πλάνο και την έντονη χρωματικά και αιχμηρή εννοιολογικά ζωγραφική εγκατάσταση του Pedro Moraleida Bernardes (γεν. 1977, Βραζιλία) στο βάθος.
Θέματα εκτοπισμού της ιθαγενούς φυλής των Mapuche από τις πρωταρχικές περιοχές διαβίωσης της, κυρίως στην κεντρική και νότια Χιλή, και την πάγια, συστηματική προσπάθεια του επίσημου κράτους για την εξόντωση της αναδεικνύει η Paula Baeza Pailamilla (γεν. 1988, Χιλή) στο βίντεο με τίτλο Kurü Mapu (Μαύρη Γη, 2018). Γυναίκες της φυλής πλέκουν με σκουρόχρωμες κλωστές έναν πλασματικό χάρτη της περιοχής Ngulu Mapu, προγονική γη που υπέστη τη βιαιότητα των Ισπανών αποικιοκρατών. Τα υφαντά των Mapuche γυναικών αποτέλεσαν σημαντικό εμπορεύσιμο είδος για αιώνες πριν την έλευση των Ευρωπαίων στη Νότια Αμερική, ενώ το μαύρο χρώμα συμβολίζει την αγνότητα και τη γονιμότητα και χρησιμοποιείται σε τελετές από τις γυναίκες.
Στο βίντεο καταγράφονται οι συναντήσεις τους και όλη η διαδικασία δημιουργίας του πλεκτού σε δημόσιους χώρους, όπως το Museo de la Memoria y los Derechos Humanos και το Huelen Hill στο Σαντιάγκο, καθώς και η μεταφορά του στην Plaza de Armas στο κέντρο της πρωτεύουσας ως συμβολική πράξη αντίστασης απέναντι σε ένα κράτος που καταπατά διαχρονικά τα δικαιώματα τους. Το συνολικό έργο, το πλεκτό και το βίντεο, είναι αφιερωμένο στην Macarena Valdés, γνωστή ως «La Negra», μια ακόμα Mapuche γυναίκα που δολοφονήθηκε το 2016 κατά τον αγώνα της ενάντια στην κατασκευή υδροηλεκτρικού εργοστασίου σε περιοχές ιθαγενών, υπόθεση που παραμένει ανεξιχνίαστη από το Χιλιανό κράτος.
Σημαντική η συμμετοχή της Galli (γεν. 1944, Γερμανία), πρωτοπόρου καλλιτέχνιδας, ακτιβίστριας και καθηγήτριας που χάραξε το δικό της δρόμο στα τέλη της δεκαετίας του 70 και αρχές του 80 στο Δυτικό Βερολίνο και τον ανδροκρατούμενο κόσμο των νεοεξπρεσιονιστών Neue Wilden με μια σειρά χαρακτηριστικών έργων της, όπου απομονώνονται διαμελισμένα μέρη σώματος σε διάφορες διαδράσεις μεταξύ τους, εκπέμποντας όλο το ψυχολογικό μαρτύριο του σχίσματος ανάμεσα σε αντικρουόμενα συναισθήματα, τον αγώνα, τη χαρά και τον τρόμο, την επιθυμία και τη βία ( Άτιτλο, 1989). Παρά τη μακρόχρονη, σταθερή και δυναμική εικαστική παρουσία της -είναι μαζί με την Brenda V. Fajardo (γεν.1940, Φιλιππίνες) από τις μεγαλύτερες, ηλικιακά, καλλιτέχνιδες σε μια έκθεση όπου οι περισσότεροι συμμετέχοντες είναι γεννημένοι μετά το 1975- το έργο της δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί πλήρως στην ολότητα και σημαντικότητα του.
Η λεπτεπίλεπτη αισθητική των mixed media μινιατουρών της Cansu Çakar (γεν. 1988, Τουρκία) με γενικό τίτλο Labyrinth to Kybele (2020) έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη θεματολογία τους: την κοινωνική βία και ανισότητα της καθημερινότητας που αντιμετωπίζουν κυρίως οι γυναίκες στην Τουρκία που συνεχίζει να διαδίδεται από γενιά σε γενιά μέσω παραδοσιακών αφηγημάτων. Χρησιμοποιώντας μια παραδοσιακή τεχνική ζωγραφικής, η καλλιτέχνης πραγματεύεται σύγχρονα συμβάντα που βρίσκει στον τουρκικό τύπο, που προκαλούν τον αποτροπιασμό και τη θλίψη, υπενθυμίζοντας ότι η μάχη κατά του παραλογισμού και της βαναυσότητας είναι ακόμα πολύ μακρά.
Η ιστορία μιας γυναίκας που δολοφονήθηκε από τον πατέρα της, επειδή «αναγνώρισε» στο βλέμμα της την κατάληψη της από κακά πνεύματα, ξεδιπλώνεται ανάμεσα σε όμορφους κήπους και ένα δέντρο, οι καρποί του οποίου συμπεριλαμβάνουν τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών της, μια αντιφατική σύνθεση που κάνει ακόμα πιο έντονη την ωμότητα της οικογενειακής τραγωδίας (Possessed Woman’s Murder, 2020).
Επιμελητική ομάδα: María Berríos, Renata Cervetto, Lisette Lagnado, Agustín Pérez Rubio.
Αναλύσεις των έργων της Μπιενάλε περιέχονται στον ενιαίο κατάλογο «The crack begins within», 11th Berlin Biennale for Contemporary Art, Sept. 5 – Nov. 1, 2020.