Αύριο (μετά τις 2 μ.μ., ώρα Ελλάδας) αναμένεται να ανακοινωθεί το όνομα του νέου νικητή ή νικήτριας για το Νόμπελ Λογοτεχνίας του 2020. Η συγκεκριμένη απονομή θα αποτελέσει την 113η, αφού παρότι το βραβείο δόθηκε για πρώτη φορά το 1901, υπήρξαν εφτά χρονιές (1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942, 1943) εν μέσω παγκοσμίων αναβρασμών, κατά τη διάρκεια των οποίων η απονομή ακυρώθηκε εξ ολοκλήρου. Στην ιστορία του βραβείου έχουν υπάρξει 116 νικητές -αφού, τις χρονιές 1904, 1917, 1966, 1974 μοιράστηκαν την τιμητική διάκριση δύο νικητές- αλλά μονάχα 15 από το σύνολο αυτό πρόκειται για γυναίκες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2018 ξέσπασε ένα ιδιαιτέρως ασυνήθιστο σεξουαλικό σκάνδαλο, το οποίο ενέτεινε τις εντυπώσεις για την μεροληπτική χροιά της απονομής. Το βραβείο ακυρώθηκε, με τη νικήτρια να ανακοινώνεται την επόμενη χρονιά μαζί με τον νικητή του 2019. Θα έπρεπε, επίσης, να αναφερθεί ότι από τις 15 γυναίκες μόνο μία είναι μαύρη και συγκεκριμένα Αφροαμερικανή, η Toni Morrison. Αντίστοιχα, στους υπόλοιπους 101 νικητές, μπορεί κανείς να εντοπίσει έναν μαύρο άντρα από την Νιγηρία, τον Wole Soyinka, έναν άντρα από την Αγία Λουκία με αγγλική, ολλανδική και αφρικανική καταγωγή, τον Derek Walcott, και τον Αιγύπτιο Naguib Mahfouz.
Σίγουρα υπάρχουν βραβεία, όπως το Man Booker International Prize, τα οποία καταφέρνουν να εναρμονιστούν καλύτερα με την εποχή τους, αφού το εν λόγω βραβείο ανέδειξε μία νικήτρια από το Ομάν για το 2019, την Τζόχα Αλχάρθι και ένα non binary άτομο για το 2020, το Marieke Lucas Rijneveld. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας, όμως, δεν παύει να είναι η μεγαλύτερη διάκριση για έναν συγγραφέα και, παρότι, ευελπιστούμε ότι θα καταφέρει να φέρει στο προσκήνιο κορυφαίους καλλιτέχνες από ένα μεγαλύτερο εύρος πολιτισμικών αναφορών και ταυτοτήτων φύλου, μπορούμε να αναγνωρίσουμε την αξία της δουλειάς όσων έχουν ήδη βραβευθεί.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ξεκινώντας, λοιπόν, την αντίστροφη μέτρηση για το βραβείο που θα απονείμει η Σουηδική Ακαδημία για το 2020, παραθέτουμε ένα συμβολικό και εορταστικό “δείπνο”, συστήνοντας τις ελάχιστες γυναίκες που τιμήθηκαν για το έργο τους και τη συνεισφορά τους στο παγκόσμιο πεδίο των γραμμάτων.
Olga Tokarczuk | Νικήτρια για το 2018
«για μια αφηγηματική φαντασία που με εγκυκλοπαιδικό πάθος αναδεικνύει την υπέρβαση των ορίων ως ένα ξεχωριστό τρόπο ζωής»
Η Όλγκα Τοκάρτσουκ γεννήθηκε το 1962 στην Πολωνία. Σπούδασε ψυχολογία, η οποία της έμαθε πως «ο κόσμος προσφέρεται για περιγραφή». Και τελικά, αυτό επέλεξε να κάνει μέσα από τη συγγραφή μυθιστορημάτων, διηγημάτων, ποίησης, αλλά και δοκιμίων. Στα δύο βιβλία της που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά («Πλάνητες», «Το Αρχέγονο και Άλλοι Καιροί», εκδόσεις Καστανιώτη) με έναν τρόπο πολύ προσωπικό, φαίνεται να ξεπερνά τα όρια του μαγικού ρεαλισμού, προσθέτοντας νότες ιστορίας, επιστήμης, λαϊκής παράδοσης και αναζήτησης του θείου.
Svetlana Alexievich | Νικήτρια για το 2015
«για τα πολυφωνικά της γραπτά, ένα μνημείο για τα βάσανα και το κουράγιο στην εποχή μας»
Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς γεννήθηκε το 1948 στην δυτική Ουκρανία από Λευκορώσο πατέρα και Ουκρανή μητέρα. Μεγάλωσε στη Λευκορωσία. Η ενασχόλησή της με τη δημοσιογραφία από πολύ μικρή ηλικία έφερε στο προσκήνιο αφηγήσεις από αυτόπτες μάρτυρες των μεγαλύτερων γεγονότων της σύγχρονης ιστορίας. Έγραψε διηγήματα, θεατρικά έργα, σενάρια για ντοκιμαντέρ, προσδίδοντας μια νέα διάσταση στην τεκμηριωτική πεζογραφία. («Τσέρνομπιλ», «Ο Πόλεμος δεν έχει Πρόσωπο Γυναίκας», εκδόσεις Πατάκη)
Alice Munro | Νικήτρια για το 2013
«αυθεντία του σύγχρονου διηγήματος»
Η Άλις Μονρό γεννήθηκε το 1931 και μεγάλωσε στο Οντάριο του Καναδά. Έχει εκδώσει κυρίως συλλογές διηγημάτων, για τις οποίες έχει εισπράξει πολυάριθμα βραβεία και τιμητικές διακρίσεις («Απόδραση», «Πάρα Πολλή Ευτυχία», εκδόσεις Μεταίχμιο). Οι ιστορίες της συμπυκνώνουν τις ανθρώπινες σχέσεις και συμπεριφορές μέσα από υπαινιγμούς και εκπλήξεις. Θεωρώντας οποιαδήποτε ζωή ενδιαφέρουσα, καταφέρνει να αποτυπώσει τη γυναικεία πραγματικότητα όπως τη βίωσε, άλλωστε, και η ίδια.
Herta Müller | Νικήτρια για το 2009
«η οποία, με την πυκνότητα της ποίησης και την ειλικρίνεια της πρόζας, απεικονίζει τα τοπία των εκδιωχθέντων»
Η Χέρτα Μύλερ γεννήθηκε το 1953 σε ένα μικρό γερμανόφωνο χωριό της Ρουμανίας. Το 1987 εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο, καθώς έχασε τη δουλειά της όταν αρνήθηκε να συνεργαστεί με τη Σεκουριτάτε. Το πρώτο της βιβλίο λογοκρίθηκε από το καθεστώς Τσαουσέσκου. Έχει διακριθεί για την λυρικότητα και την αμεσότητα της γραφής της σε μυθιστορήματα, διηγήματα και ποιήματα που καταγράφουν τη βία και τον τρόμο του σοσιαλιστικού καθεστώτος, βασιζόμενη και στις προσωπικές της εμπειρίες (“Ο Άγγελος της Πείνας”, “Η Αλεπού ήταν και Τότε ο Κυνηγός”, εκδόσεις Καστανιώτη).
Doris Lessing | Νικήτρια για το 2007
«η επική ποιήτρια της γυναικείας εμπειρίας, που με σκεπτικισμό, φωτιά και διορατική δύναμη έχει υποβάλλει έναν διχασμένο πολιτισμό στην διερευνητική ματιά της»
Η Ντόρις Λέσινγκ γεννήθηκε στην Περσία, από Βρετανούς γονείς και μετανάστευσε σε ηλικία 5 ετών στην Ζιμπάμπουε. Είχε μια πολύ ενδιαφέρουσα και πολιτικοποιημένη ζωή, ενώ στα 30 της χρόνια ξεκίνησε να γράφει μυθιστορήματα («Τραγουδάει Το Χορτάρι», εκδόσεις Γνώση, «Το Χρυσό Σημειωματάριο», εκδόσεις Καστανιώτη) περνώντας σταδιακά από τον παραδοσιακό ρεαλισμό στην επιστημονική φαντασία. Αργότερα, επέκτεινε τη δεινότητα της γραφής της σε άλλα είδη, όπως το θεατρικό έργο, η ποίηση, τα απομνημονεύματα και τα δοκίμια για την πολιτική, τις γυναίκες και τον σουφισμό.
Elfriede Jelinek | Νικήτρια για το 2004
«για τη μουσική ροή του λόγου και του αντίλογου στα μυθιστορήματα και τα θεατρικά της έργα, τα οποία -με αναπάντεχο γλωσσολογικό ζήλο- αποκαλύπτουν τον παραλογισμό των κοινωνικών κλισέ και των εξουσιαστικών τους δυνάμεων»
Η Ελφρίντε Γέλινεκ γεννήθηκε το 1946 στην Αυστρία από πατέρα Εβραίο τσέχικης καταγωγής και μητέρα από την Βιέννη. Πολλοί συγγενείς της υπήρξαν θύματα του Ολοκαυτώματος. Εκείνη μεγάλωσε υπό την σκιά μίας κυριαρχικής μητρικής φιγούρας, η οποία σχεδίαζε για εκείνη μία αυστηρά μουσική καριέρα. Ο πολιτικός ακτιβισμός της κατά των υπερσυντηρητικών-νεοναζιστικών κομμάτων της Αυστρίας, αλλά και οι φεμινιστικές της απόψεις αντικατοπτρίζονται στο έργο της. («Η Πιανίστρια», «Λαγνεία», εκδόσεις Εκκρεμές)
Wisława Szymborska | Νικήτρια για το 1996
«για μια ποίηση, που με ειρωνική ακρίβεια, επιτρέπει στο ιστορικό και βιολογικό συγκείμενο να έρθουν στο φως σε θραύσματα της ανθρώπινης πραγματικότητας»
Η Βισλάβα Συμπόρσκα γεννήθηκε στην Πολωνία το 1923. Εγκαταστάθηκε στην Κρακοβία το 1931 και έζησε εκεί έως το τέλος της ζωής της, το 2012. Πρόκειται για μία ποιήτρια που σέβονται πολύ στην Πολωνία. Εξίσου πολύ με τους μεγάλους μυθιστοριογράφους της χώρας. Η ίδια θεωρούσε ότι την ποίηση εκτιμούν το πολύ 2 άτομα στα χίλια, αλλά η αναπάντεχη οπτική της πάνω σε φιλοσοφικά ζητήματα και η καυστικότητα του λόγου της την έκαναν σίγουρα να ξεχωρίζει («Μια Ποιητική Διαδρομή», «Εδώ», εκδόσεις Σοκόλη).
Toni Morrison | Νικήτρια για το 1993
«για τα μυθιστορήματα, που χαρακτηρίζονται από διορατική δύναμη και ποιητική χροιά, με τα οποία δίνει ζωή σε μία ουσιώδη διάσταση της αμερικανικής πραγματικότητας.»
Η Τόνι Μόρισσον γεννήθηκε το 1931 στο Οχάιο των Ηνωμένων Πολιτειών. Δίδαξε για χρόνια αμερικανική λογοτεχνία στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της χώρας και έγραψε διηγήματα, κριτικά δοκίμια, παιδική λογοτεχνία και έντεκα μυθιστορήματα. («Αγαπημένη», «Γυρισμός», “Jazz”, εκδόσεις Παπαδόπουλος) Το παρελθόν των προγόνων, το παρόν που αυτό δημιουργεί και ένα απρόσμενο μέλλον, μοιάζουν να δημιουργούν μια αφήγηση, που σε παγιδεύει ανάμεσα σε τραυματικές αλήθειες και ονειρικά βιώματα.
Nadine Gordimer | Νικήτρια για το 1991
“μέσα από την υπέροχη επική γραφή της έχει -με τα λόγια του Άλφρεντ Νόμπελ- ωφελήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ανθρωπότητα”
Η Nαντίν Γκόρντιμερ γεννήθηκε το 1923 στο Σπρινγκς, στη Νότια Αφρική, από πατέρα Λιθουανό και μητέρα Εβραία. Ήταν κάτι παραπάνω από μία σπουδαία συγγραφέας, καθώς υπήρξε μία δυναμική πολιτική ακτιβίστρια κατά του καθεστώτος του Απαρτχάιντ στη χώρα της και παρέμεινε πολιτικά ενεργή καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής της. Χρειάστηκε να αντιμετωπίσει πολλές φορές την λογοκρισία, αλλά κανείς δεν κατάφερε να την εμποδίσει από το να εκδώσει 15 μυθιστορήματα και πάνω από 200 διηγήματα και δοκίμια, παραμένοντας αληθινή στον εαυτό της και στο τι θεωρούσε δίκαιο έως το τέλος («Μια Ιδιοτροπία της Φύσης», «Ένας Τυχαίος Εραστής», εκδόσεις Καστανιώτη).
Nelly Sachs | Νικήτρια για το 1966
«για την εξαιρετικά λυρική και δραματική γραφή της, που ερμηνεύει το πεπρωμένο του Ισραήλ με συγκινητική δύναμη»
Η Νέλλυ Ζαχς γεννήθηκε το 1891 στο Βερολίνο, αλλά λόγω του ναζιστικού μορφώματος κατέφυγε το 1940 στη Σουηδία. Υπήρξε ποιήτρια και δραματουργός, εκπροσωπώντας την δυστυχία και τους πόθους των Εβραίων συνανθρώπων της. Μοιράστηκε το βραβείο με τον Shmuel Yosef Agnon, καθώς η σουηδική Ακαδημία θεώρησε ότι «συνδέονται με πνευματική συγγένεια» στην προσπάθειά τους να προβάλλουν την ιστορία και τον πολιτισμό του εβραϊκού λαού.
Gabriela Mistral | Νικήτρια για το 1945
«για την λυρική της ποίηση, που εμπνεύστηκε από δυνατά αισθήματα και η οποία μετέτρεψε το όνομά της σε σύμβολο των ιδεαλιστικών φιλοδοξιών ολόκληρου του λατινο-αμερικάνικου κόσμου»
Η Λουσίλα Γοδόι Αλκαγιάγα, γνωστή με το ψευδώνυμο Γκαμπριέλα Μιστράλ, γεννήθηκε στη Χιλή το 1889. Είχε βασκική και ινδιάνικη καταγωγή, ένα θέμα που προκύπτει μέσα από την ποίησή της σχετικά με την ταυτότητα της Λατινικής Αμερικής. Αναγκάστηκε να εργαστεί ως καθηγήτρια ήδη από την ηλικία των 15 ετών για να στηρίξει οικονομικά την οικογένειά της. Η τραγικότητα που περιέβαλε τις πρώτες της αγάπες, την οδήγησε σε μια διαφορετική θεώρηση για την ζωή και τον θάνατο («Γκαμπριέλα Μιστράλ: Τα Καλύτερα Ποιήματά Της», εκδόσεις Εκάτη).
Pearl S. Buck | Νικήτρια για το 1938
«για τις πλούσιες και πραγματικά επικές περιγραφές της ζωής των χωρικών στην Κίνα, καθώς και για τα βιογραφικά της αριστουργήματα»
Η Περλ Σ. Μπακ (ή αλλιώς Σάι-Ζεν-ζου) γεννήθηκε στην Δυτική Βιρτζίνια των ΗΠΑ το 1892, αλλά μεγάλωσε στην Κίνα, καθώς οι γονείς της ήταν ιεραπόστολοι. Έζησε ένα μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής της στην Κίνα εν μέσω αναταραχών και εξεγέρσεων κατά του ιμπεριαλισμού. Εγκατέλειψε τη χώρα οριστικά το 1934 και δεν της επέτρεψαν να την επισκεφθεί ξανά αργότερα, αφού την είχαν αποκηρύξει με τον χαρακτηρισμό «Αμερικανή πολιτιστική ιμπεριαλίστρια». Οι πολιτικές και ανθρωπιστικές της απόψεις αποτυπώνονται στα μυθιστορήματα, τα διηγήματα, αλλά και τις βιογραφίες των γονιών της («Η Μάνα», εκδόσεις Αγγελάκη, «Ανατολικός και Δυτικός Άνεμος», εκδόσεις Ζαχαρόπουλος Σ.Ι.).
Sigrid Undset | Νικήτρια για το 1928
«κυρίως για τις δυναμικές της περιγραφές της Βόρειας ζωής κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα»
Η Σίγκριντ Ούντσετ γεννήθηκε στην Δανία το 1882, αλλά μεγάλωσε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στη Νορβηγία. Τα γνωστότερα μυθιστορήματά της αποτυπώνουν τη ζωή μιας γυναίκας από τη γέννηση έως τον θάνατό της στη Μεσαιωνική Νορβηγία. Τα ιστορικά της μυθιστορήματα, που ενσωματώνουν νεωτεριστικές δομές αφήγησης, όπως ο εσωτερικός μονόλογος περιστρέφονται γύρω από θέματα σχετικά με την αγάπη και τον καθολικισμό.
Grazia Deledda | Νικήτρια για το 1926
«για τα ιδεολογικής έμπνευσης γραπτά της, τα οποία με πλαστική καθαρότητα απεικονίζουν τη ζωή στο νησί της, αλλά με βάθος και ενσυναίσθηση ασχολούνται γενικά με τα ανθρώπινα προβλήματα»
Η Γκράτσια Ντελέντα γεννήθηκε το 1871 στην Σαρδηνία. Έζησε από το 1899 έως τον θάνατό της, το 1936, στη Ρώμη. Πολυγραφότατη και σχολαστικότατη τοποθετεί ως βασικά θέματα στα μυθιστορήματα και τα ποιήματά της τον έρωτα, τον πόνο και την κρίση του οικογενειακού θεσμού, τοποθετημένα στο τραχύ παραδοσιακό περιβάλλον της ιταλικής επαρχίας («Ηλίας Πορτολού», εκδόσεις Printa, «Στάχτη», εκδόσεις Ροές).
Selma Lagerlöf | Νικήτρια για το 1909
«με εκτίμηση στον υψηλό ιδεαλισμό, την καλπάζουσα φαντασία και την πνευματική αντίληψη που χαρακτηρίζουν τα γραπτά της»
Η Σέλμα Λάγκερλεφ γεννήθηκε το 1858 στην Σουηδία. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας, το 1914. Τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά της, έχουν ως γερές βάσεις τις παραδοσιακές ιστορίες της Σουηδίας, αλλά χαρακτηρίζονται επίσης από έναν μεγάλο θαυμασμό και μία ακόρεστη αγάπη για τη φύση και τον άνθρωπο. Το «Θαυμαστό Ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον» (εκδόσεις Μεταίχμιο) είναι ίσως το πιο γνωστό της μυθιστόρημα-παραμύθι και συντροφεύει ακόμα τις ονειρικές πτήσεις των παιδιών όλου του κόσμου.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: The Dinner Party, Judy Chicago, Εγκατάσταση, Mixed Media, 1974-1979, Brooklyn Museum, Νέα Υόρκη