Από τους θιάσους του Διονύσου στους περιστρεφόμενους δερβίσηδες και από το μέλος και την πολυφωνία έως τον μινιμαλισμό, η μουσική συνδέεται άρρηκτα με την επιθυμία του ανθρώπου για υπέρβαση των φυσικών του ορίων και αναλαμβάνει να γίνει το όχημα της έκστασης.
Ο φετινός δεύτερος κύκλος των Ημερών Λατρευτικής Μουσικής, ένα πολυδιάστατο φεστιβάλ που παρουσιάζεται κάθε χρόνο την περίοδο του Πάσχα, βολιδοσκοπεί τη σχέση αυτή με μια σειρά από συναυλίες, παραστάσεις μουσικού θεάτρου και performances. Οι εκδηλώσεις καλύπτουν ένα ευρύ γεωγραφικό, χρονικό και αισθητικό φάσμα, από την παλιά μουσική μέχρι τον αμερικάνικο μινιμαλισμό και από την οθωμανική μουσική μέχρι τον Μπαχ.
Από τις 22 Μαρτίου έως τις 3 Απριλίου 2018, καλλιτέχνες με πολύ διαφορετική προέλευση και πορεία θα παρουσιάσουν τα έργα τους στην Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Συμμετέχουν ο Κυριάκος Καλαϊτζίδης και το συγκρότημα «Εν Χορδαίς», η πιανίστα Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, η μεσόφωνος Λένια Ζαφειροπούλου και ο χορογράφος Τάσος Καραχάλιος, τα piano duo Στέφανος Θωμόπουλος/Πρόδρομος Συμεωνίδης και Χρήστος Σακελλαρίδης/Μπεάτα Πίντσετιτς, ο μουσικός και συνθέτης Θύμιος Ατζακάς και ο χαρισματικός χορευτής και performer Ζίγια Αζάζι, τα συγκροτήματα Dissenso Duo (Γιώργος Σαμοϊλης & Αλέξης Μαστιχιάδης) και MMMD (Νίκος Βελιώτης & ILIOS) και η ηθοποιός, τραγουδίστρια και συγγραφέας Φένια Παπαδόδημα.
Αναλυτικά, το πρόγραμμα των Ημερών Λατρευτικής Μουσικής 2018, έχει ως εξής:
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
PIANO TRANCE
22 Μαρτίου 2018 / Ώρα έναρξης: 20.30
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Πιανιστικά ντουέτα με έργα των Μεσσιάν, Κούρταγκ, Τεν Χολτ
Ερμηνεύουν: Στέφανος Θωμόπουλος, Πρόδρομος Συμεωνίδης και Piano for two (Μπεάτα Πίντσετιτς, Χρήστος Σακελλαρίδης)
Από τη σουφική ή ινδική μουσική μέχρι τους δικούς μας αναστενάρηδες και την ηλεκτρονική μουσική των βερολινέζικων κλαμπ, από το μπολερό του Ραβέλ μέχρι τους Aμερικάνους μινιμαλιστές, ένα είναι το κύριο συστατικό της μουσικής της έκστασης: η επανάληψη του ίδιου αρμονικού, ρυθμικού ή μελωδικού υλικού, μέχρι που ο ακροατής να χάσει την αίσθηση του χρόνου, της διάρκειας.
Σε αυτή τη βραδιά-φόρο τιμής στο πιάνο συναντούμε δύο τέτοια εξαιρετικά παραδείγματα. Το Canto Ostinato του Σιμεόν Τεν Χολτ, έργο που ξετυλίγεται χωρίς ανάσα για μία ολόκληρη ώρα παρουσιάζοντας ένα νούμερο ασταμάτητης πιανιστικής υπνοβασίας. Ακολουθούν τα Visions de l’Amen του Ολιβιέ Μεσσιάν, συνθέτης ο οποίος συχνά χρησιμοποιεί τη λέξη «έκσταση» στις ενδείξεις του. Όπως και στο Κουαρτέτο για το τέλος του χρόνου και στα Είκοσι βλέμματα στον Ιησού παιδί, ο Μεσσιάν μεταμορφώνει τα ίδια μουσικά θέματα και στοιχεία κατά τη διάρκεια όλου του έργου, οδηγώντας τον ακροατή μέσα από τη θρησκευτική κατάνυξη σε μία συγκλονιστική κατάληξη. Αμήν.
ΧΟΥ;
23, 24 Μαρτίου 2018 / Ώρα έναρξης: 20.30
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Ένα σύγχρονο modal oratorium (τροπικό ορατόριο) για δύο τραγουδιστές, μικρή βυζαντινή χορωδία, σύνολο εννέα μουσικών και περιστρεφόμενο δερβίση.
Ιδέα, μουσική: Θύμιος Ατζακάς
Στίχοι, κείμενα: Νίκος Καζαντζάκης, Ανδρέας Εμπειρίκος
Xορός, σκηνική επιμέλεια: Ζίγια Αζάζι (Τουρκία)
Τραγούδι: Νίκος Σπανός, κόντρα τενόρος
Σπύρος Σακκάς, βαρύτονος
Χορωδοί, ψάλτες: Eυγένιος Βούλγαρης, Γιάννης Διονυσίου, Αχιλλέας Τίγκας, Δήμος Παπατζαλάκης
Μουσικοί Χάρης Λαμπράκης, Νίκος Παραουλάκης, νέυ, μαντούρα, Ευγένιος Βούλγαρης, γυαλί ταμπούρ, προετοιμασία χορωδίας, Βαγγέλης Πασχαλίδης, σαντούρι, James Wylie, Fausto Sierrakowsi, Bastian Duncker, άλτο σαξόφωνα, Χρήστος Γιάκκας, μπάσο τρομπόνι, Εύη Φιλίππου, Δημήτρης Ζαχαράκης, Θύμιος Ατζακάς, κρουστά
Φώτα, προβολές: Aλέξανδρος Σεϊταρίδης
Εικαστικά προβολών: Χλόη Ατζακά
Φιλολογική επιμέλεια κειμένων: Ασημένια Σαράφη
To έργο «ΧΟΥ;», μέσα από μία μουσική περιδίνηση, οδηγεί τον ήχο και το ανθρώπινο σώμα στον εκστατικό τόπο της μουσικής και του λόγου. Η παράσταση εμπνέεται από την εκλεπτυσμένη μουσική φόρμα του «αγίν», ενός μυσταγωγικού μουσικοποιητικού συμβάντος που ανθίζει στους κύκλους των σούφι δερβίσσιδων της Κωνσταντινούπολης ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα, αφήνοντας ανεξίτηλο ίχνος στη φιλολογία της ανατολικής λατρευτικής μουσικής.
Διανθισμένο με «κρατήματα» βυζαντινής μουσικής, δηλαδή φωνητικές συνθέσεις που αποτελούν, ίσως, την πιο ενδιαφέρουσα μορφή αυτόνομης «καθαρής» μουσικής της βυζαντινής μελοποιίας, το έργο ανοίγει ένα δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ ετερόκλητων παραδόσεων και μουσικών ιδιωμάτων. Καθώς η κυκλική φόρμα 70 λεπτών συνεχόμενης ζωντανής μουσικής θα ξετυλιχτεί επί σκηνής, ο χαρισματικός χορευτής και performer Ζίγια Αζάζι θα μπει σε στροβιλισμό επιχειρώντας τη μετάβαση του κοινού σε έναν άχρονο και άρρητο τόπο εκστατικού βιώματος. Με όχημα μία ανθολογία κειμένων από την «Οκτάνα» του Ανδρέα Εμπειρίκου και τις «Τερτσίνες» του Νίκου Καζαντζάκη, το «ΧΟΥ;» θέτει ένα ερώτημα που δεν περιμένει απάντηση παρά μόνο μας προσκαλεί εδώ και χιλιάδες χρόνια, σε Ανατολή και Δύση, να εξερευνήσουμε το φωτεινό μας εαυτό.
I HAD ENOUGH
27 Μαρτίου 2018 / Ώρα έναρξης: 20.30
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Μια μουσική και χορευτική παράσταση με άξονα τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ
Τραγούδι, χορός: Λένια Ζαφειροπούλου
Χορός: Τάσος Καραχάλιος
Πιάνο: Ζωή Ζενιώδη
Φλάουτο: Δημήτρης Κούντουρας
Η μεσόφωνος Λένια Ζαφειροπούλου και ο χορογράφος Τάσος Καραχάλιος, με μουσικούς συνοδοιπόρους την Ζωή Ζενιώδη και τον Δημήτρη Κούντουρα, εξερευνούν σε μια βραδιά μουσικής, χορού και χορευτικού αυτοσχεδιασμού το πλατύ καλλιτεχνικό και φιλοσοφικό πεδίο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ.
Με άξονα την περίφημη καντάτα του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ Αρκετά πια (Ich habe genug BWV 82), οι καλλιτέχνες επιχειρούν με τη φωνή, το σώμα και τα βήματά τους μια μετάβαση: Από την ιδιωτική στην σκηνική ταυτότητα, από το περπάτημα στον χορό, από την ασφάλεια στην αιώρηση. Από το οικείο εδώ στο ανοίκειο εκεί.
ΕΚΣΤΑΤΙΚΗ ΑΓΑΛΛΙΑΣΗ / ECSTATIC REJOICING
28 Μαρτίου 2018 / Ώρα έναρξης: 20.30
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Ένα πρωτόγνωρο Baroque-Doom ιδίωμα εκστατικής αγαλλίαση
Dissenso Duo
Γιώργος Σαμοΐλης μπαρόκ βιολί
Αλέξης Μαστιχιάδης τσέμπαλο, όργανο
MMMD
Νίκος Βελιώτης τσέλο
ILIOS γεννήτριες
Οι δεξιοτέχνες του μπαρόκ Dissenso Duo (Γιώργος Σαμοΐλης & Αλέξης Μαστιχιάδης) και το αβάντ γκαρντ ντουέτο MMMD (a.k.a. Mohammad, Νίκος Βελιώτης & ILIOS) ενώνουν τις δυνάμεις τους σε μια one-off performance με τίτλο «Εκστατική Αγαλλίαση». Στόχος μία ερμηνεία του τώρα και του τότε, μία σύνθεση από τα πρωτογενή υλικά των δύο σχημάτων: δέος, συναίσθημα, τελετουργική επανάληψη, δράμα, ανάταση.
Μια φαινομενικά αναπάντεχη αλλά απόλυτα φυσική συνεύρεση όπου τα μονολιθικά σεισμικά διαπασών και οι στοιχειωμένοι ψίθυροι των MMMD θα συνυφαστούν με τις αιθέριες εμμονές και τα δεξιοτεχνικά πυροτεχνήματα των Dissenso Duo αναδύοντας ένα πρωτόγνωρο Baroque-Doom ιδίωμα εκστατικής αγαλλίασης.
Κάλεσμα σε μια μετά-θρησκευτική έκσταση με ερμηνεία και διασκευή μπαρόκ έργων μυστηριακού χαρακτήρα όπως η σονάτα I Ευαγγελισμός του Χάινριχ Ίγκνατς Φραντς φον Μπίμπερν και ιταλικές τοκκάτες per l’Elevatione, συνθέσεις που θα παντρευτούν με ατμοσφαιρικά έργα από τη δισκογραφία των MΜMD.
Ο ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΟΣ ΚΗΠΟΣ
30, 31 Μαρτίου 2018 / Ώρα έναρξης: 20.30
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Μελωδίες και ιδιώματα από την Ανατολή και τη Δύση συνυπάρχουν αρμονικά, όπως τα διαφορετικής γεωγραφικής προέλευσης λουλούδια, δέντρα και φυτά σε έναν κήπο
Μουσική: Κυριάκος Καλαϊτζίδης
Στίχοι, κείμενο: Βασιλική Νευροκοπλή
Μουσικό σχήμα «Εν Χορδαίς»
Μουσικοί Κυριάκος Πετράς βιολί, Κυριάκος Καλαϊτζίδης ούτι, τραγούδι, Δρόσος Κουτσοκώστας τραγούδι, Άλκης Ζοπόγλου κανονάκι, Πέτρος Παπαγεωργίου κρουστά, Έμα Μαντρίλα τραγούδι, Ματίλντε Γκόμας βιόλα ντα γκάμπα, Γιώργος Κοκκινάκης πιάνο, Βασιλική Νευροκοπλή ανάγνωση, Λεωνίδας Παλάσκας επιμέλεια ήχου
Ένα ανοιξιάτικο απόγευμα στο Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης ξεσπάει μια μπόρα που αναγκάζει πέντε άγνωστους μεταξύ τους ανθρώπους να καταφύγουν στο καφέ του πάρκου. Η ώρα περνά, η βροχή δεν σταματάει και η ανία αρχίζει να γίνεται ανυπόφορη. Κάτι σφυρίζει ο ένας, κάτι σιγοτραγουδά ο άλλος, η σερβιτόρα σερβίρει ποτά και σιγά σιγά οι καρδιές ξεκλειδώνονται.
Το έργο εκτυλίσσεται μέσα σε οκτώ τραγούδια και τρεις οργανικές συνθέσεις σε μουσική Κυριάκου Καλαϊτζίδη, καθώς και μέσα από κείμενα και στίχους της Βασιλικής Νευροκοπλή.
Το συγκρότημα Εν χορδαίς, ένα από τα σημαντικότερα και πλέον καταξιωμένα μουσικά σχήματα διεθνώς, έχει πραγματοποιήσει πάνω από εννιακόσιες εμφανίσεις σε σημαντικά φεστιβάλ και σε επιφανείς συναυλιακούς χώρους σε όλο τον κόσμο αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές. Από την ίδρυσή του (1993), έχει συμβάλει στο να επαναπροσδιοριστούν τα σύνορα μεταξύ παραδοσιακής και σύγχρονης μουσικής δημιουργίας.
Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΦΟΥΓΚΑΣ
1 Απριλίου 2018 / Ώρα έναρξης: 20.30
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Το μνημειώδες έργο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ παρουσιάζεται στο σύνολό του σε μια εκστατική εμπειρία
Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου πιάνο
Η Τέχνη της φούγκας, BWV 1080, μια συλλογή από φούγκες και κανόνες πάνω σε ένα μόνο θέμα, είναι ένα από τα πιο αινιγματικά έργα στην ιστορία της δυτικής μουσικής. Φαίνεται πως ο Μπαχ ξεκίνησε να το γράφει το 1742 με πολλές διακοπές μέχρι τον θάνατό του, χωρίς να το ολοκληρώσει. Η ημιτελής τελευταία φούγκα σταματά λίγο μετά την είσοδο του τρίτου θέματος με τις νότες Β, a, c, h, –σι ύφεση, λα, ντο, σι–, με τις όποιες ο Μπαχ βάζει τη μουσική του υπογραφή.
Το παλιότερο χειρόγραφο του 1740, που φυλάσσεται σήμερα στην Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, περιλαμβάνει δώδεκα φούγκες και δύο κανόνες. Οι μεταθανάτιες εκδόσεις συμπεριέλαβαν δύο επιπλέον φούγκες, άλλους δύο κανόνες, αλλά και το χορικό «Με αυτό στέκομαι μπροστά στον θρόνο Σου», που ο Μπαχ είχε υπαγορεύσει από το κρεβάτι του, τυφλός, τις τελευταίες μέρες πριν από τον θάνατό του, και που προσαρτήθηκε στο έργο προκειμένου να αποκτήσει ένα καταληκτικό μέρος.
Σολίστ με διεθνή καριέρα και σημαντικές διακρίσεις, η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου διαθέτει ένα ευρύ ρεπερτόριο που εκτείνεται από το μπαρόκ έως τον 21ο αιώνα. Στις ερμηνείες της συμπεριλαμβάνεται ολόκληρο το έργο του Γ. Σ. Μπαχ, ενώ έχει ηχογραφήσει έργα των σημαντικότερων κλασικών συνθετών. Τιμήθηκε με το βραβείο Μοτσενίγου της Ακαδημίας Αθηνών.
Ο ΞΕΠΕΣΜΕΝΟΣ ΔΕΡΒΙΣΗΣ
3 Απριλίου 2018 / Ώρα έναρξης: 20.30
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Βασισμένο στο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Σύλληψη, μουσική σύνθεση: Φένια Παπαδόδημα
Αυτοσχεδιασμοί Παναγιώτης Κωστόπουλος τύμπανα, Ντέιβιντ Λιντς σαξόφωνο, φλάουτο, κρουστά, Γιώργος Παλαμιώτης ηλεκτρονικό μπάσο, ηλεκτρονικά, Ανδρέας Πολυζωγόπουλος τρομπέτα, φιλικόρνο, ηλεκτρονικά, Φένια Παπαδόδημα φωνή, πιάνο, άρπα, λούπες
Ένα σύγχρονο τζαζ κουιντέτο αναβιώνει τις διαδοχικές εντυπώσεις-ατμόσφαιρες του αριστουργηματικού αθηναϊκού διηγήματος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Αποτυπώνει μ’ έναν αυθεντικό, πρωτότυπο και αυτοσχεδιαστικό τρόπο το παιχνίδι των λέξεων, των ήχων, των μελωδιών και των ρυθμών που ο συγγραφέας ανακαλεί χάρη σε μια υπέροχη λεκτική ενορχήστρωση.
Ο απόηχος του βυζαντινού μέλους, πυρήνας του παπαδιαμαντικού λόγου, συναντά τον αυτοσχεδιασμό της φωνής πάνω σε ινδικές καρνατικές κλίμακες ως μεταφορική απόδοση του «καθαυτού αμανέ» που φέρει ο ξένος, ο δερβίσης.
Λούπες και σύγχρονα ηχητικά τοπία συνυπάρχουν με μια αρμονία που φέρει την επιρροή των Γάλλων συνθετών του 19ου και 20ού αιώνα. Η μελωδία αιωρείται μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Πηγή έμπνευσης υπήρξαν οι Ντεμπυσσύ, Φωρέ, Πουλένκ, Μπουλανζέ, Μεσσιάν, Σόρτερ, Έβανς, Κολτρέιν (Τζον και Άλις).
Επιμέλεια Φεστιβάλ: Στέφανος Θωμόπουλος, Αλέξανδρος Ευκλείδης
Φωτογραφία άρθρου: XOY; ©Stefan Sterev
