Μακριά από το δυτικό τρόπο σκέψης και μακριά από τις δυτικές νοοτροπίες που γνωρίζουμε καλά, εμπρός μας ξεδιπλώνεται ένα μυθιστόρημα από άλλη κοψιά, πρόκειται για μια ιστορία από το άγνωστο στους περισσότερους Ομάν. Η Τζόχα Αλχάρθι, που δίκαια τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Booker 2019, μας φέρνει σε επαφή με μια κοινωνία πολύ διαφορετική, μία κοινωνία όπου το κορίτσι και η γυναίκα αποτέλεσαν για χρόνια ένα αντικείμενο πόθου και ένα μέσο συναλλαγής, κάτι που λίγο έως πολύ συνέβαινε και σε κάποιες χώρες του Δυτικού κόσμου μέχρι και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα για να μην πούμε και λίγο μετά από αυτό. Ο κόσμος της Αλχάρθι, ο κόσμος των γυναικών που μας περιγράφει, αυτές οι περίφημες και γοητευτικές κόρες προκαλούν στον αναγνώστη του σήμερα πολλά ερωτηματικά, πολλές ενστάσεις, μία θλίψη αλλά και έναν λόγο να γνωρίσει μία κοινωνία άγνωστη σε εμάς.
Ανοίγοντας το σεντούκι της διαφορετικότητας
Στο εισαγωγικό σημείωμα η μεταφράστρια Ελένη Καπετανάκη αναφέρει: “Η Τζόχα Αλχάρθι γνωρίζει πολύ καλά την κοινωνία και την παράδοση της χώρας της και προσκαλεί τον αναγνώστη να περπατήσει στα χωριά και τις πόλεις, τους αμμόλοφους και τις οάσεις της ερήμου, μέσα στα σουκ και τις σκεπαστές αγορές, να μυρίσει μπαχάρια, λιβάνια και αρώματα, ευωδιαστά φυτά και βότανα, να μπει σε σπίτια-οχυρά των πλουσίων και καλύβια των φτωχών {…}”. Πράγματι, μέσα από την εξαιρετική της αφήγηση η συγγραφέας εξιστορεί το χρονικό μιας οικογένειας που ξεκινάει στα τέλη του 19ου αιών και ξετυλίγεται μέχρι και σήμερα. Αυτό το πετυχαίνει γιατί η ίδια γνωρίζει τον πολιτισμό της και με στοιχεία από το παρελθόν, με στοχαστική διάθεση και με οδηγό το Κοράνι καθώς και κείμενα ποιητών και φιλοσόφων μπορεί και χτίζει σχεδόν σε πραγματικό χρόνο το οικοδόμημα της ζωής στο Ομάν.
Στη χώρα αυτή όπου η δουλεία καταργήθηκε στη δεκαετία του 1970 με νόμο, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα των σκλάβων, όπως για παράδειγμα η Ζαρίφα για την οποία γίνεται εκτενής αναφορά, υπήρξε κενό γράμμα για πολλά πολλά χρόνια. Το ίδιο συνέβαινε και για το γυναικείο φύλο, που είχε συγκεκριμένη αποστολή, δεν διεκδικούσε πολλά και δεν περίμενε πολλά. Αυτό όσο περνάνε τα χρόνια αλλάζει καθώς και ο δυτικός τρόπος ζωής – όχι ότι είναι ιδανικός σε όλα του – συνέβαλε αν μη τι άλλο στη διαμόρφωση μίας άλλης αντίληψης για τον τρόπο αντιμετώπισης του γυναικείου φύλου. Αυτό διαφαίνεται και εδώ με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα πως οι νεότερες γενιές έχουν τη δυνατότητα να λάβουν την εκπαίδευση που επιθυμούν απαλλαγμένες ως επί το πλείστον από τον αποκλεισμό που λάμβανε χώρα κατά τα τρία τέταρτα του προηγούμενου αιώνα.
Η Αλχάρθι είναι πολύ σαφής και πολύ αιχμηρή όταν χρειάζεται, είναι ποιητική και λυρική εκεί που θεωρεί πως ταιριάζει στην εξιστόρηση και με δεξιοτεχνία φιλοτεχνεί τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών της εντάσσοντας στην αφήγηση πλήθος στοιχείων και πληροφοριών από την παράδοση του Ομάν προσφέροντας έτσι στον αναγνώστη τη δυνατότητα να γίνει κοινωνός, όσο αυτό καθίσταται δυνατόν, της ζωής σε μία απομακρυσμένη χώρα για την οποία λίγα γνωρίζει. Μοιάζει με ένα ταξίδι στα ήθη και έθιμα ενός λαού με πλούσια παράδοση, με συγκεκριμένες τελετουργίες και μια κοινωνία που έχει τις συνήθειές της και την ιστορία της. Δυστυχώς, η εικόνα της Δύσης για αυτά τα κράτη είναι πολλές φορές εσφαλμένη και αξίζει να μεταφράζονται τέτοια κείμενα και ακόμα περισσότερο να βραβεύονται, ο κόσμος έχει ανάγκη να γνωρίζει για να κατανοεί τη διαφορετικότητα και όχι να οδηγείται στον εύκολο δρόμο του να αποκλείει μέσα από ψευδείς εντυπώσεις.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο δρόμος της ελευθερίας και της ανεξαρτητοποίησης
Μέσα από την αφήγηση, ερχόμαστε σε επαφή με τρεις διαφορετικές γενιές γυναικών, η καθεμία από τις οποίες αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο και διαθέτει ξεχωριστή θέση. Η Αλχάρθι μοιάζει πολλές φορές να ταυτίζεται με τις πρωταγωνίστριές της, κυρίως με τις μεταγενέστερες. Ο λόγος της διαθέτει και πολλές φορές και όχι άδικα έναν συναισθηματικό παλμό ιδιαίτερα φορτισμένο καθώς ο ρόλος της γυναίκας οφείλει να είναι ισάξιος με εκείνον του άνδρα, να λαμβάνει την ίδια εκπαίδευση, να γίνεται σεβαστή και να έχει πρόσβαση στα αγαθά που προσφέρονται χωρίς περιθωριοποίηση ή διακρίσεις. Προφανώς και δεν είναι ένα φεμινιστικό μυθιστόρημα, είναι όμως μία αναγκαία φωνή υπεράσπισης γυναικών που δίνονται ολοκληρωτικά και προσμένουν τουλάχιστον έναν ελάχιστο φόρο τιμής από τους συζύγους τους.
Το παράδειγμα της Λάντον είναι χαρακτηριστικό και η απάντηση και η καθοδήγηση της Χανάν είναι επίσης το μονοπάτι της ήπιας αλλά αποφασιστικής δράσης ενάντια στο άδικο: “Ο κατάλληλος άντρας για σένα είναι αυτός που θα σε τιμά και θα σε σέβεται, θα δένεις αρμονικά μαζί του και θα είναι ο πατέρας που θα σε κάνει να καμαρώνεις για τα παιδιά σου. Δεν θα αισθάνεται κατώτερος από σένα ούτε θα σε ψέγει για την αγάπη σου“. Μήπως η Λάντον τελικά καλείται να λάβει μία κάποια απόφαση για να σώσει όχι μόνο τη δική της αξιοπρέπειά αλλά και των κοριτσιών που δεν έζησαν τη ζωή που ήθελαν; Μήπως δηλαδή στο πρόσωπό της αποκαθίσταται ένα είδος δικαιοσύνης και η ανύψωση της αξιοπρέπειας αυτής είναι το φάρμακο που θα θεραπεύσει και την για χρόνια απαξίωση των γυναικών που έζησαν σε προηγούμενες εποχές πολύ πιο σκληρές;
Το μυθιστόρημα είναι πολύ δυνατό σε εικόνες, είναι έντονο σε συναισθήματα και είναι πλούσιο σε παραπομπές ποιητών και φιλοσόφων, τους οποίους προσωπικά δεν γνώριζα. Εξάλλου, μήπως εκτός από την αφήγηση αυτή καθεαυτή η οποία σαγηνεύει εδώ έτσι και αλλιώς ο σκοπός δεν είναι και το επέκεινα, δηλαδή αυτή η σύνδεση των πνευμάτων με το σήμερα δια μέσου της αναφοράς ονομάτων σοφών και άξιων δασκάλων. Άξια και πάλι η Αλχάρθι, άξια η βράβευσή της και άξια η επιλογή των εκδόσεων Gutenberg. Και όπως αναφέρεται από την συγγραφέα και την μεταφράστρια είθε να βρεθούν όσο περισσότεροι πεφωτισμένοι αναγνώστες που θα θελήσουν να ανακαλύψουν έναν άλλο λογοτεχνικό κόσμο. Και για να παραφράσω κάποια γνωστή ρήση, ο κόσμος είναι ένα βιβλίο, όποιος δεν ταξιδεύει μέσα από τα βιβλία διαβάζει μόνο μια σελίδα του.
Αποσπάσματα
“Μείνε μακριά από τους άλλους, μη μιλήσεις σε κανέναν ͘ τα θαύματα της Γης θα σου παρουσιαστούν. Συνέχισε να κάνεις το ίδιο άλλες επτά ημέρες, και θα φανούν μπροστά σου τα θαύματα των Ουρανών. Άλλες επτά ακόμα και θα δεις τα θαύματα του Υπέρτατου Βασιλείου. Αν φτάσεις τις σαράντα μέρες, ο Ύψιστος θα σου αποκαλύψει τη μεγαλοπρέπειά Του, θα σου φανερώσει τη δύναμη της ύπαρξης“.
“Όποιος αφοσιώνεται στην προσπάθεια, όποιος ελευθερώνεται από υπερβολικές ορέξεις, από οργή και άλλες αχαρακτήριστες πράξεις, από ασχήμιες ͘ όποιος κάθεται σε έρημο χώρο μόνος του και σφαλίζει τα μάτια των αισθήσεων, όποιος ανοίγει τα μάτια της καρδιάς και ακούει, κρατά την καρδιά του στο βασίλειο του κόσμου αναφωνώντας και δοξολογώντας τον Ευεργέτη“.
Διαβάστε επίσης:
Τζόχα Αλχάρθι – Οι κόρες της σελήνης