Γνωρίζουμε την περίφημη Μόνα Λίζα, αυτή την αινιγματική προσωπογραφία που φιλοτέχνησε ένας από τους κορυφαίους ζωγράφους της Αναγέννησης. Ο Λεονάρντο και η Μόνα Λίζα του – όχι από τα κορυφαία του έργα κατά την ταπεινή μου γνώμη καθώς “Η κυρία με την Ερμίνα” ή το τρίπτυχο “Παναγία, Άννα και ο μικρός Ιησούς” αξίζουν περισσότερης προσοχής απλά δεν είναι τόσο εμπορικά χωρίς να φταίει ο Λεονάρντο φυσικά – ελκύει κάθε χρόνο εκατομμύρια ταξιδευτών στο Λούβρο για να την θαυμάσουν από κοντά αφού έχει γίνει πια σημείο αναφοράς και για διαφημιστικούς λόγους. Ο Ντα Βίντσι, προερχόμενος από το χωριό Βίντσι, υπήρξε μια μοναδική φυσιογνωμία καθώς δεν ήταν αποκλειστικά ζωγράφος, μα και γλύπτης, αρχιτέκτονας, στοχαστής, συγγραφέας, μηχανικός, επιστήμονας, εφευρέτης, μια καθ’ όλα πολυμαθής, ευρυμαθής, πολυμήχανη και πολυεπίπεδη προσωπικότητα που αναμφίβολα άφησε το στίγμα της στις τέχνες και όχι μόνο.
Ένας ταπεινός και σεμνός εργάτης της γνώσης και της τέχνης που χαρίζει ζωή και ομορφιά
Έμελλε να υπηρετήσει τη Φλωρεντία, να περάσει και να εξελιχθεί στο Μιλάνο και τελικά να καταλήξει στην αυλή του Γάλλου βασιλιά, ο οποίος τον προσκάλεσε στα τελευταία χρόνια της ζωής του να υπηρετήσει το βασίλειό του ως ζωγράφος επίσημος της αυλής του. Με οξυδέρκεια και εκμεταλλευόμενος εμμέσως πλην σαφώς τη δυσαρέσκεια του Λεονάρντο ως προς την αντιμετώπιση των σύγχρονών του ως προς το πρόσωπό του, τον έθεσε υπό την προστασία του. Δεν αναφέρομαι στον όρο ιταλικός διότι η Ιταλία του τότε αποτελούνταν από διάσπαρτα και όχι ενωμένα βασίλεια, η ένωση θα ερχόταν πολύ αργότερα το 1861. Επιστρέφοντας στα του Λεονάρντο ζητήματα, ο ίδιος ποτέ δεν σταμάτησε να ερευνά, να αναζητά, να εκπαιδεύεται και να φιλοτεχνεί.
Ένας αέναος μαθητής λοιπόν υπήρξε ο Λεονάρντο, ένας ακούραστος υπηρέτης της γνώσης, ένας λάτρης της ο οποίος και δεν έπαψε ποτέ να ασχολείται με διαφορετικά πεδία γνώσης και ένα από αυτά τα πολλά πεδία με τα οποία καταπιάστηκε κατά τη διάρκεια της πολυτάραχης ζωής του είναι και το παρόν πόνημα – λέξη που προέρχεται από τον πόνο με την έννοια της εργασίας -, ένα πόνημα λοιπόν που μας διδάσκει πολλά. Πρόκειται για ένα δείγμα της πολυδιάστατης προσωπικότητας που έλαμψε και λάμπει εις το διηνεκές αφού ακόμα και σήμερα τον μελετούμε και θα τον μελετούμε μήπως και μπορέσουμε ποτέ να τον αποκρυπτογραφήσουμε με κάποιον τρόπο. Η Αιμιλία Εμμανουήλ, η οποία και ανέλαβε και έφερε εις πέρας με επιτυχία το έργο της μετάφρασης, αναφέρει στην εισαγωγή του πονήματος την οποία επίσης επιμελήθηκε: “Η μεγάλη δασκάλα του Ντα Βίντσι και των αλχημιστών είναι η φύση. Η ίδια η φύση πρέπει να διδάξει στον άνθρωπο να ενεργεί. Ο μεγάλος δάσκαλος του ανθρώπου είναι η εμπειρία, η φύση είναι το αντικείμενο της φιλοσοφίας και της επιστήμης”.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αυτό ακριβώς είναι και το επίτευγμα του Λεονάρντο σε αυτό το πόνημα, δεν αφηγείται μόνο μύθους και ιστορίες περί ζώων αλλά όπως και ο Αίσωπος αιώνες πριν με οξύ πνεύμα και με φιλοσοφικό μανδύα, ξεδιπλώνει το έργο της φύσης και μας προσφέρει διδάγματα εις βάθος και με εύληπτο τρόπο γιατί δεν τον ενδιαφέρει να είναι ακαδημαϊκός με την ευρύτερη σημασία της έννοιας. Καταφέρνει να αγγίξει το μέσο αναγνώστη κάθε εποχής, δυστυχώς γνωρίζουμε πως τα βιβλία στην εποχή του δεν ήταν προσβάσιμα στο ευρύ κοινό και δεν είχαν τη σημερινή μορφή για να τα μελετήσει κάποιος. Αν κάποια από αυτά μπορούσαν να αποκτηθούν, τότε κόστιζαν πολύ. Κατά βάση, απευθύνονταν σε μια συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Ο Λεονάρντο παρατηρεί τη φύση, αντλεί υλικό από αυτήν, επικεντρώνεται σε αυτήν γιατί είναι ο απόλυτος οδηγός ζωής και ύπαρξης και δεν είναι εκεί απλά για να ομορφαίνει τη ζωή μας με τα λουλούδια της αλλά για να μας μάθει να τη σεβόμαστε και να αντλούμε συμπεράσματα.
Η φύση και ο Λεονάρντο μοιάζουν και έχουν κοινή συνισταμένη έναν μηχανισμό όμοιο με αυτόν των Αντικυθήρων. Χρησιμοποιούν κάθε στοιχείο για να λειτουργήσουν με βάση ένα συγκεκριμένο λόγο. Έτσι όπως η φύση έχει σχεδιάσει τα πάντα με βάση ορθολογική και ακριβή – με την έννοια της ακρίβειας και της λεπτομέρειας – έτσι και ο Λεονάρντο σχεδιάζει και συλλογάται, φιλοτεχνεί και γράφει για να προσδώσει στο έργο του έναν χαρακτήρα σοφίας. Τίποτα δεν συμβαίνει τυχαία στο μυαλό του Λεονάρντο και ό,τι μας αφηγείται σαν παραμυθάς είναι προκαταβολικά μελετημένο και έχει τη χρήση του. Ο Λεονάρντο είναι ένας Αίσωπος της Αναγέννησης και είναι ένας πρώιμος και προφητικός οικολόγος με ανεπτυγμένες τις ευαισθησίες, τότε που δεν υπήρχε καμία μέριμνα ούτε καν εγκυμοσύνη του όρου προστασία περιβάλλοντος. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε το παράδειγμα του βασιλιά της Αναγέννησης που σκότωσε ένα είδος πτηνών για προσωπική του απόλαυση και το είδος αυτό εξαφανίστηκε από τη γη μια για πάντα μόνο και μόνο από τη δική του απερίσκεπτη και εγκληματική πράξη.
Ο Λεονάρντο παρουσιάζει μια σπουδαία μελέτη τόσο περί μύθων όσο και περί των ζώων σε μια προσπάθεια πρώτα ο ίδιος να κατανοήσει αυτό το ρολόι με το οποίο λειτουργεί η φύση. Με παραβολές, αλληγορίες και συμβολισμούς, ο Λεονάρντο εξυφαίνει κάθε ικμάδα και κάθε ίχνος ζωής που δεν σχετίζεται με τον άνθρωπο αλλά τον επηρεάζει. Εμπνέεται από τη φύση, σέβεται τη φύση και είναι σκαπανέας του μηχανισμού των λειτουργιών της φύσης. Γράφει στους μύθους με λυρικό, ποιητικό αλλά και διδακτικό τρόπο, με μια διάθεση ευχάριστη μα συνάμα και κριτική, προσφέρει σε εμάς μια δική του ερμηνεία: “Δεν της έφτανε της ματαιόδοξης, άτακτης πεταλούδας που μπορούσε να πετάει ελεύθερα εδώ κι εκεί στον αέρα, παρασύρθηκε απ’ τη σαγηνευτική φλόγα ενός κεριού κι αποφάσισε να το πλησιάσει. Μα το παιχνιδιάρικο το πέταγμά της έγινε γρήγορα αιτία θλίψης ανείπωτης”.
Αποσπάσματα από το βιβλίο:
“Η ιτιά που με τα μικρά της κλαδιά της μεγαλώνει τόσο ώστε να ξεπερνάει όλα τ’ άλλα φυτά, για να κάνει παρέα με το κλήμα που το κλαδεύουν κάθε χρόνο, είναι και η ίδια πάντοτε κουτσουρεμένη”
“Ο βάτραχος τρέφεται απ’ το χώμα κι είναι πάντοτε αδύνατος γιατί δεν χορταίνει ποτέ την πείνα του ͘ κι αυτό συμβαίνει γιατί φοβάται μήπως καμιά μέρα του λείψει το χώμα”
Διαβάστε επίσης:
Μύθοι και Ζωολόγιο: Δύο λογοτεχνικά έργα από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι