Σε ένα διάλογο και μια σύνθεση της φύσης με την τέχνη, η ενότητα έργων με τίτλο «Πνοές/ Spiritus lenis» που παρουσιάζει η εικαστικός Έφη Φουρίκη στην γκαλερί Art Appel ως την 1η Οκτωβρίου αποτελούν ταυτόχρονα αναφορές στη μίμηση και τους σχηματισμούς από φυσικές φόρμες, τόσο αφηρημένες όσο και ρεαλιστικές. Τα έργα της ορίζονται ως παραστάσεις της φύσης, αλλά και οντότητες που επιδεικνύουν την ενεργειακή και αισθητική δομή τους. Όπως επισημαίνει η επιμελήτρια της έκθεσης και συγγραφέας του κειμένου Αθηνά Σχινά: «μέσα από τα δικά της μάτια, βλέπουμε τα συνήθως ασπρόμαυρα φυτά της Έφης Φουρίκη να αποκτούν οντότητα και ηχητική σχεδόν δόνηση, αποκαλύπτοντάς μας σταδιακά τις πορείες που ακολουθούν κατά την διάρκεια της γήινης παρουσίας τους όπως και του θανάτου τους, αναπνέοντας μέσα από τις ανεπίγνωστες κινήσεις ή τις «σεισμικές» δονήσεις τους που η ζωγράφος τις συλλαμβάνει και σαν τον παλμογράφο τις καταγράφει, αποκαλύπτοντας όχι μόνον τις δυσδιάκριτες διαπνοές της υλικής “οργανικότητας” των φυτών, αλλά και την “μετάπραξη”, (όπως θα ανέφερε ο Γιάννης Χρήστου) των μεταισθήσεων του ορατού».
-Η ενότητα ‘Πνοές’ με τα αποτυπώματα με μολύβι και μελάνι από διάφορα μικρά άνθη, φύλλα, ξερόκλαδα, βλαστούς και μπουμπούκια έχει μια διττή σημασία σχετικά με το ορατό και το αόρατο της φύσης. Ποια είναι κάποια τέτοια στοιχεία που επιδιώκουν να αποκαλύψουν στο θεατή αυτά τα έργα;
Παρακολουθώντας πριν πολλά χρόνια ένα ντοκιμαντέρ σχετικά με την οπτική, έμαθα ότι οι μέλισσες είναι προικισμένες με μια διαφορετική όραση από τη δική μας. Το ορατό φάσμα μιας μέλισσας μετατοπίζεται σε σύγκριση με το ορατό φάσμα ενός ανθρώπου. Ο δικός τους μηχανισμός όρασης επιτρέπει να βλέπουν πέρα από το ιώδες με αποτέλεσμα μωβ πορείες, χαραγμένα μονοπάτια υπεριώδους ακτινοβολίας, να τις οδηγούν στην πηγή, στο σημείο του άνθους που βρίσκεται η γύρη για να ξεκινήσει η πορεία προς την γονιμοποίηση. Η φύση έχει προικίσει τα πλάσματά της, με αδιόρατους πολλές φορές σε εμάς μηχανισμούς, προκειμένου να είναι ικανά να ανταπεξέλθουν στο έργο τους. Από παιδί με γοήτευε πολύ η ιδέα των πολλαπλών επιπέδων όρασης, μιας πολυεπίπεδης πραγματικότητας που μπορεί να αποκαλυφθεί στον άνθρωπο, αναδεικνύοντας τον πλούτο της ζωής, με την χρήση των κατάλληλων κάθε φορά ανάλογα με την αναζήτηση, εργαλείων. Η καταγραφή των ανεπαίσθητων στο βλέμμα μετατοπίσεων της σκιάς του άνθους, καρέ καρέ μέσα στον χρόνο, της «πνοής του», με βοηθάει να συνειδητοποιώ την μοναδικότητα της στιγμής, το «τα πάντα ρει» του Ηράκλειτου, και προσδοκά να λειτουργεί σαν υπενθύμιση και προτροπή για έναν βιωμένο χρόνο.
-Πώς σχετίζεται ο τίτλος της έκθεσης με τα έργα;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Κρατώντας στο χέρι μου ένα κλαδάκι ή βάζοντάς το σε μια βάση και φωτίζοντάς το, πειραματιζόμενη με μια σειρά από διαφορετικά φώτα θέλοντας να καταγράψω τη σκιά του, παρατηρούσα πόσο φευγαλέα ήταν εκείνη, πώς μέσα σε ελάχιστο χρόνο μετατοπιζόταν λες και ήθελε να κάνει φανερή την ζωή που κρυβόταν μέσα του. Αισθανόμουν ότι υπήρχε μια εσωτερική πνοή μέσα στο κάθε κλαδάκι, άνθος, φύλλο, καρπό, την οποία ήθελα να αποτυπώσω στα σχέδια μου. Σαν να προσπαθούσα να καταγράψω την δόνηση, τον παλμό του, την «ανάσα» του, δίνοντας στα αποτυπώματα αυτών των λεπταίσθητων μεταβολών της σκιάς επάνω στο χαρτί τον τίτλο «Πνοές».
-Ποια είναι η έμπνευση για τη δημιουργία αυτής της ενότητας;
Η έμπνευση για την δημιουργία αυτής της ενότητας ήρθε το καλοκαίρι του 2016, περνώντας κάποιες μέρες στον ποταμό Λάδωνα. Ακούγοντας τον ήχο της ροής του ποταμού, κάνοντας άσκηση, παρατηρώντας την ομορφιά σε κάθε τι γύρω μου, ησυχάζοντας… Καθώς σχεδίαζα διάφορες μορφές από την φύση που με συγκινούσαν, ήταν στιγμές που παρατηρούσα πως μια ηλιαχτίδα πρόβαλε την σκιά τους επάνω στο χαρτί μου και άρχισα να κάνω τις πρώτες καταγραφές τους με μολύβι και μελάνι στην αρχή και αργότερα με χώμα από τις όχθες του ποταμού. Έγραφα στο ημερολόγιό μου: To φως κάνει τις τρεις διαστάσεις του φυτού, δύο, στη σκιά του. Το σχέδιο μιμείται τη λειτουργία του φωτός.
-Σχετίζονται οι ‘Πνοές’ με διαχρονικές αναζητήσεις σου στην εικαστική σου πορεία;
Ήμουν φοιτήτρια του Ε’ Εργαστηρίου Ζωγραφικής της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας στο δεύτερο έτος, όταν η σχολή μεταφέρθηκε στο «Εργοστάσιο», έναν χώρο που σε έλκυε να τον ανακαλύψεις σε κάθε σου βήμα. Στον κήπο της σχολής, αλλά και στους εσωτερικούς χώρους του παλιού εργοστασίου υφαντουργίας, η δουλειά μου πήρε μια νέα κατεύθυνση. Ξεκινώντας από την παρατήρηση των φυσικών φαινομένων, των παλμών της φύσης όπως έγραφα στις σημειώσεις μου, και έχοντας σαν υλικά μου τους καθρέφτες, τα γυαλιά και ένα πλήθος άλλων υλικών που ανακλούσαν το φως καθώς και το νερό και τους ήχους, έψαχνα τον «υπερβατικό» κόσμο των σκιών και των αντανακλάσεων που με είχαν μαγέψει.
Οι αδιόρατοι αυτοί κόσμοι με τις τόσες ποιότητες και δονήσεις τους και οι πειραματισμοί μου προς την αναζήτηση της κατάλληλης κάθε φορά συνθήκης για την ανάδειξή τους στις εγκαταστάσεις μου, έγιναν και συνεχίζουν να είναι από τα χρόνια της Σχολής μέχρι σήμερα βασικός άξονας της δουλειάς μου.
Διαβάζω στο ημερολόγιό μου από τις μέρες της διαμονής μου στον Λάδωνα ποταμό: Και ξαφνικά ήρθαν οι Πνοές…
Η ανάγκη να αποτυπωθούν ταυτόχρονα οι δύο κόσμοι, το εδώ και το εκεί…
Το πραγματικό λουλούδι -Φως- (τα άνθη είναι ενσαρκωμένο φως έλεγε ο Γιουνκ) και η «αντανάκλαση», η «δόνησή» του, η σκιά που το φως του ήλιου έρχεται να ακουμπήσει στο χαρτί.
Το λουλούδι -Φως- μέσω του φωτός- αποκαλύπτει τον κραδασμό του.
Φως στο φως.
Επάνω στο χαρτί, οι δυο κόσμοι συνυπάρχουν.
-Όπως επισημαίνει στο κείμενό της η Αθηνά Σχινά, στα έργα αυτά «η φύση εκλαμβάνεται ως σύστοιχό αντικείμενο του «εαυτού» και των αδιαφανών του λειτουργιών». Πώς επικοινωνούν τα σχέδια της σειράς αυτής το υπαρξιακό μήνυμά τους;
Το 2016, λίγο πριν ξεκινήσω να δουλεύω τα σχέδια της ενότητας που παρουσιάζω, έλαβα μέρος στην ομαδική έκθεση Minerart στο Μουσείο Ορυκτολογίας και Πετρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Για την δημιουργία του έργου μου με τίτλο «Δεσμός» πειραματίστηκα με ένα κρύσταλλο χαλαζία ο οποίος αρχικά κόπηκε σε κοπτικό τροχό πετρωμάτων και στη συνέχεια μέσω ενός ηλεκτρικού κυκλώματος αναζητήθηκε ένας τρόπος ν’ ακούσουμε την ιδιαίτερη δόνησή του, την ιδιοσυχνότητα στην οποία παλλόταν, να ακούσουμε «τη φωνή του». Λίγο αργότερα, οι «Πνοές», έχοντας σαν αφετηρία το βασίλειο των φυτών αυτή τη φορά, ήρθαν σαν ανάγκη να αποτυπωθούν αυτοί οι παλμοί στο χαρτί. Στη σκέψη μου έρχονται για άλλη μια φορά τα λόγια του αστροφυσικού κ. Δανέζη (Δημιουργώντας το Αύριο, 16 πορτραίτα Ελλήνων που δημιουργούν το αύριο στον τομέα τους): «Αν όμως οι αισθήσεις μας είχαν άπειρες δυνατότητες το μάτι μας θα μπορούσε να αντιληφθεί την ύπαρξη των στοιχειωδών σωματιδίων. Θα μπορούσε να αντιληφθεί, ας πούμε, ότι το δέντρο και ο άνθρωπος που στέκεται δίπλα του δεν υπάρχουν με τον τρόπο που οι αισθήσεις μας αντιλαμβάνονται αλλά σαν δυο πυκνώματα από στοιχειώδη σωμάτια. Δέντρο και άνθρωπος θα ήταν φτιαγμένοι από τα ίδια στοιχειώδη υλικά. Κι ο χώρος που θα παρεμβαλλόταν ανάμεσά τους δε θα ήταν κενός. Μια απειρία από ελαχιστότατα σωματίδια θα έπλεαν και θα συνέδεαν το δέντρο με το κορμί του ανθρώπου. Τα πάντα θα ήταν ένας απέραντος χυλός κι αυτό που σήμερα λέμε αντικείμενο δε θα ‘ταν τίποτ’ άλλο από ένα ενεργειακό πύκνωμα μέσα σ’ αυτό το χυλό. Άρα αυτό που λέμε εξατομικευμένη ύλη σήμερα, δε θα ήταν τίποτ’ άλλο από το πύκνωμα ενός συνεχούς ενεργειακού ρευστού. Όλα θα ήταν ένα. Όλα θα επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Μια παγκόσμια ψυχή με διαφορετικές πυκνότητες σε κάθε σημείο της. Δε θα υπήρχε μοναξιά, δε θα υπήρχε εξατομικευμένο αντικείμενο. Η συνέχεια του χωροχρόνου που διαβάζουμε σε πάρα πολλά βιβλία θα είχε συντελεστεί».
-Τα σχέδια δίνουν στον παρατηρητικό θεατή την ευκαιρία να διακρίνει συσχετισμούς ανάμεσα στην τέχνη και τη φύση και τις αρχετυπικές έννοιες που μοιράζονται από κοινού. Ποιες είναι αυτές που αναδεικνύουν οι «Πνοές»;
Θεμελιώδες υλικό στις αναζητήσεις μου στα χρόνια της σχολής ήταν το φως, κυριολεκτικά και συμβολικά. Με απασχολούσε πάντα πώς μέσα στο σκοτάδι μια φωτεινή δέσμη θα μπορούσε να φανερώσει έναν αθέατο, υπαρκτό όμως κόσμο. Με τις Πνοές αναζητώ και ανακαλύπτω τα αρχέτυπα που σχετίζονται με την αντίληψή μου για το φως, τη σκιά, το σκοτάδι που αναδεικνύει το φως, την ίδια τη ζωή. Με αφετηρία την αγάπη μου για την φύση, τα αποτυπώματα των Πνοών προσδοκούν να αναδείξουν κοινές αρχετυπικές έννοιες της φύσης και της τέχνης, όπως η αναζήτηση της ομορφιάς, η γεωμετρία, η ισορροπία, η ενεργειακή αύρα, η συναισθηματική εμπλοκή και επίδραση στον άνθρωπο.
-Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ερευνούσε τη φύση των φυτών για να δημιουργεί ακριβέστερη τέχνη. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σου, η ουσιαστικότερη συμβολή στην τέχνη που προκύπτει από την παρατήρηση και αναπαράσταση της φύσης;
Η παρατήρηση της φύσης έχει δώσει υλικό για μελέτη σε ένα πλήθος καλλιτεχνών μέσα στην ιστορία της τέχνης. Προσφέρει μια αφετηρία για στοχασμό επάνω σε θεμελιώδεις αρχές που διέπουν την τέχνη και την ίδια τη ζωή. Αντιγράφω από τις σημειώσεις μου: …Ο Klee ψάχνει τον λεπτότατο ινώδη ιστό των φύλλων, την ψυχή της χλόης, το διάγραμμα κυκλοφορίας των χυμών στον κορμό ενός δέντρου, την γεωγραφία των νεύρων που έρπουν στο γήινο σώμα, ψάχνει τη ζωή στο στάδιο της βλάστησης. Η έννοια του ρυθμού επίσης, προβάλλει μέσα από τις εναλλαγές των εποχών, των κύκλων ζωής και θανάτου των φυτών, της γέννησης, της φθοράς και της αναγέννησής τους. Απλά επαναλαμβανόμενο και γι’ αυτό δομικό, συνεχίζει ο ίδιος καλλιτέχνης.
Όπως και η έννοια του χρόνου, της μοναδικότητας της στιγμής, του εφήμερου, που δημιουργεί στους καλλιτέχνες την ανάγκη να κρατήσουν, όπως αναφέρει και η επιμελήτριά μου Αθηνά Σχινά στο κείμενό της για τις Πνοές, την ικμάδα της ζωής αποτυπώνοντας την σε ένα χαρτί. Για εμένα, ο άξονας που μου έχει χαρίσει η ενατένιση της φύσης από τα παιδικά μου χρόνια έως σήμερα, επάνω στον οποίο κινούμαι για την δημιουργία των έργων μου συμπυκνώνεται στα παρακάτω λόγια του Pascal: Ατελείωτη κίνηση, σημείο που εναρμονίζει τα πάντα, κίνηση σε ανάπαυση, άπειρο χωρίς ποσότητα, αδιαίρετο και ατελείωτο
-Με τι είδους έργα θα μπορούσαν πιθανώς να συνυπάρξουν και να αλληλεπιδράσουν οι «Πνοές» σε ένα φανταστικό μουσείο;
Για μια ακόμα φορά επιστρέφω στα κείμενα του Paul Klee:
Φυσική τάξη: Έννοια του φωτισμού στη φύση (σχήμα φωτός)
Η φυσική, μη διαρθρωμένη «αύξηση» η «μείωση» του φωτός (κρεσέντο η ντιμινουέντο), μέσα από τις λεπτές και απειράριθμες διαβαθμίσεις μεταξύ του άσπρου και του μαύρου. Η φυσική συρροή, σ’ ένα σύνολο, των φωτοσκιαστικών τονισμών (κιαροσκούρο), ένας κραδασμός μεταξύ φωτεινού και σκοτεινού. Τα αντίθετα ρέουν το ένα μέσα στο άλλο. (σχήμα φωτός) Μόνο μέσα στην κίνηση είναι δυνατή η πολλαπλότητα των διαβαθμίσεων. Για να γίνουμε περισσότερο ακριβείς, πρέπει να φτωχύνουμε.
H πρώτη σκέψη που έρχεται στο μυαλό μου καθώς στα σχέδια της ενότητας αυτής γίνεται μια προσπάθεια να αποτυπωθεί η δόνηση, ο παλμός των φύλλων, των ανθών κ.λ.π. στο χαρτί, είναι ότι θα μπορούσαν να συνυπάρξουν σε ένα φανταστικό μουσείο με ζωγραφικά έργα στα οποία διακρίνουμε μια μουσικότητα καθώς επίσης και με ηχητικά περιβάλλοντα.