Είναι μανιέρα του Βάσκεζ να μπλέκει την ιστορία με τις κοινωνικές αποχρώσεις και τον αντίκτυπο που αυτή, αμφιλεγόμενη και μυστηριώδης όπως εκτυλίσσεται, αφήνει στις ζωές των ανθρώπων και τους επηρεάζει. Εδώ ο Βάσκεζ με τον δημοσιογράφο Γκαμπριέλ Σαντόρο σε πρωταγωνιστικό ρόλο μας πηγαίνει πίσω στο παρελθόν της παγκόσμιας ιστορίας που καθρεφτίζεται και αναζητάται στο σήμερα. Με αφορμή την πολύμορφη αυτή επιστήμη, την ιστορία, η οποία ποτέ δεν έπαψε να σαγηνεύει ειδικούς και μη καταγράφει την υπόθεση προδοσίας ή αδυναμίας ενός ανθρώπου που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στα γεγονότα της εποχής και καταδίκασε ζωές συμπατριωτών του ενώ ο ίδιος βρισκόταν σε εσωτερική σύγχυση περί του καλού και του κακού. Παράλληλα, τροφοδοτεί το κείμενό του με την ιστορία της Κολομβίας και συγκεκριμένα τις πολιτικές αναταράξεις σε μία περίοδο κρίσιμη στο παγκόσμιο στερέωμα. Η Κολομβία δεν κατάφερε να μην επηρεαστεί από τα τραγικά γεγονότα του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, τα πλοκάμια του οποίου απλώθηκαν πέραν της γηραιάς ηπείρου. Εδώ καταθέτει ο Βάσκεζ την διαμόρφωση των πολιτικών των ΗΠΑ, οι οποίες είχαν ανιχνεύσει ψήγματα ναζιστικής προπαγάνδας στην κολομβιανή κοινωνία και προσπάθησαν με επιτυχία μέσα από οικονομικές και άλλες ποινές να τις εξαφανίσουν. Όλα αυτά πριν αναπτυχθούν εστίες ανεξέλεγκτης δράσης ναζιστών και αποτελέσουν κίνδυνο για την δημοκρατία και πάνω από όλα για την δική τους στρατηγική.
Ο Βάσκεζ μέσα από μία πολύπλοκη αφήγηση που εγείρει ερωτήματα και προκαλεί απορίες αγγίζει, όπως πάντα, τα όρια της ανθρώπινης συνείδησης, γοητεύει γλωσσολογικά αλλά και νοηματικά τον αναγνώστη του, αναμετριέται πάνω από όλα με τους πολύ προσωπικούς του προβληματισμούς για το που μπορεί να φτάσει ένας αναστατωμένος από την φύση του άνθρωπος και πόσο τα συμβάντα και οι συγκυρίες τον παρασέρνουν να πράξει το λάθος ή το σωστό. Ο άνθρωπος με βάση ποια κριτήρια κινεί τα νήματα του νου του και πως καθορίζει τις πράξεις του σε κρίσιμες και αποφασιστικής σημασίας φάσεις της ζωής του? Στην περίπτωση του Γκαμπριέλ Σαντόρο του πρεσβύτερου, η ιστορία ξετυλίγεται σαν κουβάρι όταν ο γιος του Γκάμπριελ συνομιλεί με μία στενή φίλη του πατέρα του, την Σάρα Γκούτερμαν. Στην πορεία για την αναζήτηση πληροφοριών για το νέο του βιβλίο, ο Σαντόρο γιος έρχεται αντιμέτωπος με το σκοτεινό παρελθόν του πατέρα του, το οποίο αγνοούσε παντελώς και τώρα καλείται να το υπερασπιστεί ή να το απορρίψει και να το αποκηρύξει ως κάτι ανόητο και απρεπές. Τι καταθέτει η τελευταία ερωμένη του πατέρα του Ανχελίνα, τι ρόλο έπαιξε στην ιστορία και ποιες καινούργιες πληγές θα ανοίξει η Σάρα Γκούτερμαν και το πισωγύρισμα στις εικόνες από το ξενοδοχείο του πατέρα της αλλά και τις συνωμοσίες των Κολομβιανών ναζιστών εις βάρος αθώων ανθρώπων που πάλευαν για την επιβίωσή τους;
Ο ρους της αφήγησης αλλά και των καταθέσεων των ανθρώπων με τους οποίους έρχεται σε επαφή τον οδηγούν σε επώδυνα μονοπάτια, του τσακίζουν το ηθικό, τον στήνουν στην γωνία και πάνω από όλα τον γεμίζουν ενοχές για ένα πατρικό παρελθόν με το οποίο ο ίδιος δεν επιθυμεί καμία σχέση ή οποιαδήποτε αναφορά στο πρόσωπό του. Ουσιαστικά του επιβλήθηκε να καταστεί ο αποδέκτης κακόβουλων ή λογικών σχολίων και όλα αυτά κατά την διαδικασία συλλογής δεδομένων για ένα βιβλίο που δεν μπορούσε να προβλέψει αυτή την τροπή. Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Εγώ δεν ήρθα να σπάσω τη σιωπή. Δεν ήρθα να σπάσω τη συνθήκη. Δεν ήρθα για φτηνά παράπονα, ούτε ν’ αυτοαναγορευτώ θύμα της Ιστορίας, ούτε ν’ απαριθμήσω τους τρόπους με τους οποίους η ζωή στην Κολομβία μπορεί να καταστρέψει τους ανθρώπους». Παρ’ όλες τις ομολογίες που απαριθμεί στον χρόνο αυτό και άλλες τον αφήνουν άφωνο ενώ άλλες τις παραβλέπει ως εκδικητικές, ο ίδιος παραμένει ψύχραιμος και νηφάλιος αναζητώντας μία αλήθεια αντικειμενική και κοινά αποδεκτή γνωρίζοντας μέσα του την στάση απέναντι στον πατέρα του. Ο πατέρας του είναι πλέον νεκρός, θύμα ενός τροχαίου που ίσως να ήταν και η τιμωρία του – αυτό μόνο η μοίρα το γνωρίζει – αλλά η ανάμνησή του είναι ένα βάρος που καλείται ο ίδιος να σηκώσει γιατί ως κληρονόμος έχει ανάγκη αλλά και χρέος να απολογηθεί. Καθώς ανακαλύπτει πλήθος συμβάντων που έλαβαν χώρα εκείνη την περίοδο και συσχετισμούς που καίνε για την αποτρόπαια πράξη προδοσίας προς τον Κόνραντ Νερέσερ, θα αναλωθεί σε έναν μαραθώνιο δρόμο να έρθει σε επαφή με την οικογένεια του Κόνραντ και συγκεκριμένα τον γιο του Ενρίκε για να ισορροπήσει κάπως την εγκληματική δολοφονία για την οποία κύριος υπεύθυνος είναι ο πατέρας του. Τελικά ο πατέρας του ήταν απλά ένα γρανάζι της ναζιστικής προπαγάνδας και ένας στρατιώτης που υπερασπιζόταν πολιτικές ή ένας κυρίαρχος και βασικός δράστης εξόντωσης ανθρώπων όπως ο Κόνραντ Ντερέσερ? Οι αμφιταλαντεύσεις συνεχείς και οι οριστικές απαντήσεις ακόμα λιγότερες. Το μόνο σίγουρο είναι πως «οι προδότες αξίζει να τιμωρούνται, κι αν κάπως καταφέρουν να προδώσουν ατιμωρητί, τότε το λιγότερο που τους αξίζει είναι να τιμωρούνται από τις ίδιες τους τις τύψεις μέχρι να πεθάνουν».
Ο Βάσκεζ μέσω του πρωταγωνιστή του μας χαρίζει για ακόμα μία φορά ένα βιβλίο αναφορά, μία βαθιά ματιά σε γεγονότα που έκριναν καταστάσεις σε απόμακρες γωνιές της υφηλίου και που πολλά από αυτά έχουν μείνει στην σκιά της ιστορίας γιατί κανείς δεν μπήκε στο σώμα της εκσκαφής τους. Εδώ επίσης αναλύεται και η αέναη δυσκολία και η ανηφορική διαδρομή στην διαδικασία συγγραφής ενός νέου βιβλίου και το οποίο χωρίς ιδρώτα και κόπο δεν μπορεί να γραφτεί. Και όταν αυτό το βιβλίο έχει και προσωπικές πτυχές που κλονίζουν τον ίδιο τον συγγραφέα τότε το εγχείρημα καθίσταται ακόμα πιο εξαντλητικό. Εξάλλου, όπως δηλώνει και ο πρωταγωνιστής Σαντόρο δια μέσου Βάσκεζ: «Γι’ αυτήν ακριβώς τη διαδικασία θέλησα να γράψω: για τους λόγους για τους οποίους ένας άνθρωπος που έσφαλλε όταν ήταν νέος προσπαθεί σε μεγάλη ηλικία να επανορθώσει, και για τις συνέπειες που μπορεί να έχει αυτή η προσπάθεια τόσο στον εαυτό του όσο και στους γύρω του».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
«Αυτό είναι ο Θεός για τους γέρους: ένας φίλος με τον οποίο παίζαμε κρυφτό για πολλά χρόνια».
«Ο ένοχος θυμάται περισσότερο απ’ότι το θύμα»
«Οι μοναχικοί άνθρωποι ενδιαφέρονται μόνο για άλλους μοναχικούς ανθρώπους, και προσπαθούν να δουν αν μαζί με άλλους μοναχικούς ανθρώπους μπορούν να είναι λιγότερο μοναχικοί».
Το βιβλίο του Juan Gabriel Vasquez, Οι πληροφοριοδότες, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος.