Ιδέες και Είδωλα
Χαιρόμαστε πολύ όταν νέοι χώροι ξεκινούν το γοητευτικά περιπετειώδες ταξίδι τους μέσα στην τέχνη. Ευχόμαστε να μακροημερεύσουν και να μας προτρέπουν να βλέπουμε καθαρά μέσα από τις εικόνες. Ήδη στο νεότευκτο Talc studio μέσα από την έκθεση Pareidolia, είχαμε την ευκαιρία να μελετήσουμε- και αναπόφευκτα να απομακρυνθούμε- από την εμμονή του σύγχρονου ανθρώπου με την εικόνα, και την αξιολόγηση του υπάρχω μέσα από το φαίνεσθαι.
Η αλήθεια που δεν μας επιβάλλεται από το ελεγχόμενα ορατό αλλά από την πραγμάτωση μιας θεατής απουσίας ή ακόμα από την ένταση του ανεπαίσθητου, γίνεται η αφορμή για δέκα εικαστικούς να συλλογιστούν επάνω στο φαινόμενο της παρειδωλίας, της τυχαίας αναγνώρισης γνώριμων στοιχείων στα πιο απρόσμενα μέρη. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια έργα που ενείχαν το στοιχείο της έκπληξης μιας απρόσμενης οπτικής εντύπωσης.
Ο Απόλλωνας Γλύκας πειραματίζεται με την αυτονομία της φωτογραφικής ανάπτυξης επάνω στην απορροφητική επιφάνεια, κάπως σαν Rorschach’s blocks για την αντιληπτική ψυχογεωγραφία της ίδιας της φωτογραφικής διαδικασίας. Για τον Γιάννη Κόκκαλη, ο άνεμος της κίνησης του θεατή είναι αρκετός ώστε να ενεργοποιήσει τους ευαίσθητους μηχανισμούς πίσω από τις κυοφορούσες αβγοειδείς γλυπτικές μορφές του.
Η Ρένα Παπασπύρου σκαλίζει την αρχετυπική έννοια της παρειδωλίας όταν στα χαρακτηριστικά για την καλλιτέχνιδα θραύσματα πόλεων, μωσαϊκά πλακάκια εν προκειμένω, τυπώνει αστρικούς συνδυασμούς που φέρουν φυσικές μορφές, όπου το γήινο δεξιώνεται το ουράνιο. Η Ερατώ Ταγαρίδη, χρησιμοποιώντας οικιακά πλαστικά χρηστικά αντικείμενα δημιουργεί τη μορφή ενός εντόμου το οποίο όμως μοιάζει πολύ και με νυφικό ένδυμα, ένας άλογα λογικός συνειρμός καθώς διαβάζουμε τη μορφή με τα μάτια του νου και ο οποίος μας προκαταλαμβάνει με τα ιδεολογικά του φορτία.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Πόσες φορές νομίζουμε ότι διακρίνουμε μορφές στα νερά του ξύλινου παρκέ; Ο Γιάννης Χειμωνάκης αφαιρεί όλη τη νοητή και ψευδαισθησιακή εικονογραφία από το ξύλο, κατασκευάζοντας σχεδιαστικές μονοκονδυλιές, τα Single Line Sculptures, από τα κομμάτια των δρύινων πατωμάτων παλαιών κατοικιών της πόλης. Αυτή η απρόβλεπτη χρήση της φόρμας, ανοιχτή σε ποιητικές ερμηνείες, κυριαρχεί και στα έργα Spaceland Series της Εύας Τσαγκαράκη, που συγκροτούνται από τυπώματα σε αλουμίνιο που θυμίζουν τις χορευτικές λήψεις των Bauhaus κουστουμιών από την “Ιεροτελεστία της Άνοιξης”, παιδικά λίκνα παλιών φωτογραφικών αναμνήσεων, ή μικρούς βράχους-μενίρ, σαν απολιθώματα μιας αλλοτινής ηρωικής εποχής.
Οπτικές Προσλήψεις και εννοιολογικές προκλήσεις στον Πειραιά
Προϊδεάζοντας το επόμενο ταξιδιωτικό paint/inks αφιέρωμα, κλείνουμε το σημερινό ειδωλο-λατρικό αφιέρωμα με την “Άτιτλη” βάρκα του Κώστα Βαρώτσου στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, μέρος της έκθεσης “Οπτική και Υλοποιημένη Πρόσληψη”, που επιμελείται ο ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ Εμμανουήλ Μαυρομμάτης. Το σκαρί έχει μεταφερθεί έξω από το φυσικό του περιβάλλον και έχει “κρυσταλλώσει” στο χρόνο, όπως η επιστροφή του Εβδόμερου του Giorgio de Chirico, σαν μία ανάμνηση φευγιού και επιστροφής, ένα άνοιγμα κι ένα κλείσιμο ενός κύκλου ζωής.
Στον ίδιο χώρο, μέσα από την άρτια σκηνοθετική επιμέλεια, η αιθέρια πνοή του αιώνιου ταξιδιού των απανταχού vagabonds συγκρούεται με τον λίθινο όγκο ενός άλλου μαύρου μαρμάρινου μενίρ της Έρσης Βενετσάνου, που φέρει χρυσή τομή- τραύμα και κομμένη στη βάση του τη λέξη ‘vein-ματαιότητα’, ως ένα σχόλιο επάνω στην ανθρώπινη απληστία και στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Εντυπωσιακή η εγκατάσταση παλαιών βιβλίων, αλφαβητάριων, χαρτών, και παιχνιδιών, όλη η προσωπική μας ιστορία “Ο Τόπος του Κάποτε”, σε μουσειακή προθήκη, παραλλαγή της οποίας είχαμε δει στο ΕΜΣΤ στο χώρο του Ωδείου, από τον Μιχάλη Μανουσάκη.
Σαν οικογενειακός εραλδικός θηρεός από οργανικό μαλλί φαντάζει το σχέδιο της Κατερίνας Αποστολίδου “Κατάχρηση και Κληρονομική Προδιάθεση”, ένα ειρωνικό σχόλιο στη δυσλειτουργία των οικογενιακών σχέσεων, ενώ το “Κουκλόσπιτο-Which side are you on?” της Αρτέμιδος Ποταμιάνου, οι σχέσεις δύναμης και εξουσίας εγκλωβίζονται σε ένα ξύλινο κλωβό προς παρατήρηση από τους εξωτερικούς θεατές. Το σπίτι-η εστία γίνεται ένα επισφαλές οικοδόμημα όταν ένα ολόκληρο σύστημα ιδεών κινδυνεύει να σαρωθεί, λόγω της εντροπίας στην οποία υπόκεινται αναπόφευκτα όλα τα ανθρώπινα δημιουργήματα στην “Κατάρρευση” του Άγγελου Αντωνόπουλου. Το εβένινο μαύρο αντικαθιστάται με το φασματικό λευκό όταν στο “Έδαφος” του Νίκου Τρανού αναδεύονται μύχιες σκέψεις και αλλόκοτα όντα. Η “Καρέκλα του Μαρξ” του Δημήτρη Ξόνογλου ενισχύει την ιδέα του αυτοεγκλωβισμού της ανθρώπινης ιστορίας μέσα από τη φόρμα της κλεψύδρας που αυτοτροφοδοτείται και επαναλαμβάνει θριάμβους και λάθη ώστε να αυτοσυντηρείται αέναα. Η ανάγκη όμως για ανάσα, μέσα από το έγχρωμο φωτογραφικό τύπωμα ‘Difficult Breath’ από το Νίκο Ναυρίδη, καταγράφει λυρικά την «οπτική διαπίστωση της ζωής» σύμφωνα με τον επιμελητή. Ένα έργο “αυτοβιολογικό” που αποτυπώνει τη συχνά επίπονη μα αδιαπραγμάτευτη τέχνη του ζην. Το δάχτυλο στον τοίχο της Εύης Κυρμακίδου αποκόπτεται από το υπόλοιπο σώμα και δείχνει προς πολλαπλές κατευθύνσεις και ανοιχτές διόδους επικοινωνίας, ως έξοδος.
Πεταλούδες / Φράουλες / Ειδωλο-Ποίηση
Μια εξόχως χορταστική τριπλέτα Ναμπόκοφ, το σχεδίασμα ενός μυθιστορήματος που, καίτοι δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, αποτελεί πολύτιμο λίθο στο μέλαθρο της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, και ένας ποιητής που, αν και δεν έφτασε παρά μονάχα μέχρι την πέμπτη δημοτικού, θεωρείται πλέον από τους σημαντικότερους αγγλόφωνους δημιουργούς. Ιδού τι προτείνουμε ως αναγνώσματα αυτό το δεκαπενθήμερο.
Ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ [Vladimir Nabokov, 10 Απριλίου 1899 – 2 Ιουλίου 1977] έγινε βέβαια περιλάλητος με τη Λολίτα, το πιο εκθαμβωτικό και σκανδαλώδες έργο του. Ωστόσο, η Άντα και η Χλομή Φλόγα, είναι τα αριστουργήματά του. Είναι γνωστό ότι, για λόγους βιοποριστικούς αλλά και για τη χαρά του πράγματος, ο Ναμπόκοφ δίδαξε ευρωπαϊκή και ρωσική λογοτεχνία όταν κατέφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είχε ήδη εξοριστεί από τη Ρωσία, από τη Γερμανία, από τη Γαλλία, και από την ίδια την πλούσια και μελωδική μητρική του γλώσσα. Προσφάτως κυκλοφόρησε ο τόμος Μαθήματα για τη ρωσική λογοτεχνία (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Πατάκη), όπου ο μαιτρ καταπιάνεται με τους κλασικούς Γκόγκολ, Γκόρκι, Ντοστογέφσκι, Τουργκένιεφ, και Τσέχοφ. Πολύτιμες, και πάντα με ιδιαίτερη σημασία στη λεπτομέρεια, οι προσεγγίσεις του σπουδαίου συγγραφέα και μανιακού αναγνώστη.
Προσφάτως επίσης, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Penguin ο δεμένος τόμος Think, Write, Speak όπου περιλαμβάνονται δοκίμια, συνεντεύξεις, κριτικές, και επιστολές, ένα υλικό σε μεγάλο βαθμό άγνωστο έως σήμερα. Την επιμέλεια του τόμου υπογράφουν οι σεσημασμένοι μελετητές του ναμποκοφικού έργου και βίου, Brian Boyd και Anastasia Tolstoy. 527 σελίδες, γεμάτες με ποίηση, πνεύμα, στραφταλιστή πρόζα, και προσήλωση σε ό,τι με πείσμα και κομψότητα αγάπησε και διακόνησε ο Ναμπόκοφ.
Ο Brian Boyd, επίσης, συνεργαζόμενος με τον Robert-Michael Pyle και με τον γιο του Ρώσου δημιουργού, τον Dmitri Nabokov, συνέθεσε το ευπρόσδεκτα ογκώδες (783 σελίδες!) έργο Nabokov’s Butterflies (εκδ. Allen Lane / The Penguin Press) όπου μελετάται και εκτίθεται συστηματικά μια άλλη πτυχή του συγγραφέα: αυτή του εντομολόγου. Ναι, ο Ναμπόκοφ ήταν λαμπρός λεπιδοπτερολόγος, συνέλεγε, ανέταμε, μελετούσε τις πεταλούδες, ορισμένες μάλιστα φέρουν το όνομά του. Μάλιστα, ο συγγραφέας μας διετέλεσε τακτικός επιστημονικός συνεργάτης στο τμήμα Ζωολογίας του Πανεπιστήμιου Χάρβαρντ. Στη δεκαετία του 1940, διορίστηκε υπεύθυνος για τη συλλογή πεταλούδων του Μουσείου Συγκριτικής Ζωολογίας του ξακουστού αυτού πανεπιστήμιου. Το γένος Nabokovia πήρε αυτό το όνομα προς τιμήν του.
***
“Εδώ έβγαιναν οι ωραιότερες φράουλες. Δεν κοίταζαν να κρυφτούν διακριτικά, όπως το συνηθίζουν αλλού. Έκοβαν το δρόμο αυτών που τις έψαχναν. Έτρεμαν βαριές απ᾽ τα λεπτά αλλά ανθεκτικά κοτσανάκια τους. Ήταν μεγάλες και φύτρωναν τόσο χαμηλά, τόσο κοντά στο χώμα, όχι από ταπεινοσύνη αλλά από περηφάνια. Έπρεπε να σκύψεις για να τις μαζέψεις. Τα μήλα, τα κεράσια και τ᾽ αχλάδια τεντώνεσαι για να τα φτάσεις. Σε αναγκάζουν να σκαρφαλώσεις“, γράφει ο Γιόζεφ Ροτ [Joseph Roth, 2 Σεπτεμβρίου 1894 – 27 Μαΐου 1939] στις Φράουλες (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα). Οι φράουλες είναι οι πεταλούδες της χλωρίδας. Οι φράουλες και οι πεταλούδες έχουν πάντα την εύνοια των παιδιών και των ερωτευμένων — άλλωστε οι ερωτευμένοι είναι πάντα σκαμπρόζικα παιδιά που ονειροπολούν με τα μάτια διάπλατα ανοιχτά και ελίσσονται στην πραγματικότητα για ν᾽ απολαμβάνουν απρόσκοπτα το εξαίσιο δώρο του έρωτα.
Ο Γιόζεφ Ροτ, δεινός αφηγητής, κεντάει στις Φράουλες το άδολο εργόχειρο των παιδικών του χρόνων στη Γαλικία. Δυστυχώς, αναγκάστηκε, πιεζόμενος από τις ανάγκες του βιοπορισμού, να εγκαταλείψει το σχέδιό του για ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα. Μολοντούτο, οι σελίδες που σώθηκαν είναι πλημμυρισμένες με ποίηση, πάθος, χιούμορ, νοσταλγία, ακρίβεια, συναίσθημα.
***
“Ὡραιώθησαν διαβήματά σου ἐν ὑποδήμασί σου“! Τι θαυμάσιος τίτλος, αντλημένος από το Άσμα Ασμάτων, για ένα ερωτικό ποίημα! Ακούστε: “Ίσως γιατί τόσοι και τόσοι / ζωγράφοι και ποιητές / δεν αξιώθηκαν ποτέ τον έρωτα / που γύρεψαν / […] ίσως γι᾽ αυτό / αφιέρωσαν τόσο χρόνο / για να απεικονίσουν το θαύμα / της γυναικείας γυμνότητας, για να δοξάσουν / στήθη και μπούτια / με αποτέλεσμα μερικά ερωτικά ποιήματα / να θυμίζουν διαφημίσεις για τηγανητό κοτόπουλο / και να μη μνημονεύουν σχεδόν ποτέ / στιγμές όπως αυτή, όταν σηκώνω το βλέμμα / και σε βλέπω από το παράθυρο να βγαίνεις απ᾽ το ταξί / με την αγκαλιά σου γεμάτη πακέτα με χριστουγεννικάτικα δώρα / (πάντα με χριστουγεννιάτικα δώρα, ακόμα και τον Ιούλιο)“.
Ο Καναδός ποιητής Άλντεν Νόουλαν [25 Ιανουαρίου 1933 – 27 Ιουνίου 1983], δεν τελείωσε καν το δημοτικό σχολείο, δούλεψε εργάτης σε πριονιστήριο, υλοτόμος, αγρότης, νυχτοφύλακας, ραδιοφωνικός εκφωνητής, μάνατζερ συγκροτήματος κάντρι μουσικής, γραμματέας, συντάκτης σε αγροτικά περιοδικά, κι ένα σωρό άλλα. Η φιλομάθειά του ήταν ακόρεστη. Καίτοι τυπικά αγράμματος, καταβρόχθιζε ό,τι έβρισκε σε δημοτικές βιβλιοθήκες, διανύοντας μάλιστα αποστάσεις κάμποσων χιλιομέτρων με τα πόδια για να φτάσει στα βιβλία, στο μεγάλο του πάθος. Σήμερα θεωρείται από τους επινοητικότερους και σημαντικότερους αγγλόφωνους ποιητές.
Ο κομψός τόμος Χαίρομαι που είμαι εδώ (μτφρ. Γιάννης Παλαβός, εκδ. Loggia) περιλαμβάνει ποιήματα επιλεγμένα από το σύνολο του λυρικού έργου του Νόουλαν, όλα μεταφρασμένα με πλούσιο μεράκι, ευαισθησία, και δεξιοσύνη. Οι νεοσύστατες εκδόσεις Loggia έχουν στο δοιάκι τους τον πεπειραμένο δοκιμιογράφο και συγγραφέα Νίκο Κουφάκη, ο οποίος, συνεπικουρούμενος από άξιους συνεργάτες και φίλους, στήνει έναν οίκο που παρουσιάζει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό έργα δημιιουργών που εμφανίζονται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας. Ένα ωραίο στοίχημα που τα πρώτα του δείγματα φανερώνουν ότι είναι ήδη κερδισμένο.