Η πρωτότυπη όπερα Οράματα και θάματα Στρατηγού Μακρυγιάννη, σε μουσική διεύθυνση Μάρκελλου Χρυσικόπουλου και σκηνοθεσία Μαρίας Γυπαράκη, θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος για τρεις μόνο παραστάσεις, στις 5, 6 και 7 Απριλίου.
Ένα δρώμενο σύγχρονης μουσικής το οποίο αναπτύσσεται στο πεδίο συνάντησης και ψυχικής έντασης του ήρωα με την Ιστορία – με τις τεκτονικές αλλαγές του καιρού του. Υπαρκτά και φανταστικά πρόσωπα, όπως η γυναίκα του Στρατηγού, η μυστηριακή Ονειροκρίτρια, ο Όθωνας και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, αναδύονται μέσα από ένα υποβλητικό μουσικό σύμπαν, αξεδιάλυτα δεμένο με αυτόν, τον γεμάτο ένταση, κόσμο ονείρων, οραμάτων και απόκοσμων εμπειριών.
Σε έναν αλληγορικό σκηνικό χώρο, με σπασμένα αγάλματα, στοίβες χαρτιών και ερειπίων, τα πρόσωπα, τα πράγματα και τα πλάσματα της φαντασίας του Μακρυγιάννη διαμορφώνουν και σημαδεύουν την εξομολόγηση του Στρατηγού προς το ακροατήριο που μέχρι τέλους διεκδικεί.
Η πλοκή και το λιμπρέτο της όπερας Οράματα και θάματα Στρατηγού Μακρυγιάννη παρακολουθούν πρισματικά, από απόσταση άλλοτε αναπνοής και άλλοτε ασφαλείας, την καταβύθιση του Στρατηγού στα οράματα αλλά και στις μνήμες του από συγκλονιστικά ιστορικά ή προσωπικά γεγονότα, όπως η μάχη της Ακρόπολης, η περίφημη δίκη του, η θυμωμένη επίκλησή του προς τον Θεό και η «πολιτική λιτανεία» της μεταγωγής του στη φυλακή.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η όπερα θα μπορούσε να φέρει τον υπότιτλο «Τι φτάνει από τον Στρατηγό Μακρυγιάννη ως σήμερα;». Τι αντέχει στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα από αυτό το στερνό, «τρελό» του έργο, όπως το αποκάλεσε ο πιο παθιασμένος ερευνητής του Γιάννης Βλαχογιάννης; Τι μένει και τι περισσεύει από την προσωπικότητα, από τα γραπτά του και τη δευτερογενή επεξεργασία τους, από την αξιοποίηση, την αγιοποίηση ή την αποδόμηση του μύθου του;
Ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος συνέθεσε μια όπερα όπου τα ευρωπαϊκά όργανα διαπλέκονται αρμονικά με ηλεκτρονικούς ήχους και με μεσογειακά παραδοσιακά όργανα, όπως ο κεμανές, το νέυ, το ούτι, το τσίμπαλουμ (σαντούρι). Όπως σημειώνει: «Προσεγγίσεις όπως της βυζαντινής, της μεσογειακής-παραδοσιακής και άλλων μουσικών πολιτισμών, διατηρούν μια πιο αβίαστη και φυσική σχέση με τον τονικό χώρο και χρόνο· συνυπάρχοντας με τις πιο “κλασικές” οπερατικές τεχνικές, επιχειρούν ακριβώς να αγγίξουν και να αναδείξουν τις κρυμμένες μουσικές στα “Οράματα και θάματα” του Μακρυγιάννη, όπως αποτυπώθηκαν από τον ίδιο αλλά και όπως τα διαβάσαμε εμείς».
Το λιμπρέτο της όπερας φέρει την υπογραφή του Αλέκου Λούντζη, ο οποίος ταίριαξε στη νέα σύνθεση εκτενή αποσπάσματα του πρωτότυπου κειμένου με δικά του λόγια διερευνώντας γέφυρες και καθρεφτίσματα της ιδιόμορφης γλώσσας και του πεπερασμένου κόσμου του Μακρυγιάννη στη δική μας πρόσληψη γλωσσικής και ιστορικής (α)συνέχειας. Ο ίδιος υπογραμμίζει: «Το νήμα που διατρέχει το λιμπρέτο εστιάζει στη διαχρονία των ιδεών και των παθών του Μακρυγιάννη· αποσκοπεί, ακριβώς, στο να αναδείξει το “διπλό” στην προσωπικότητα και την ειρωνεία στη μοίρα του. Για αυτόν τον λόγο η δραματουργία και η διαλεκτική της εστιάζει σε ορισμένες κομβικές αντιθέσεις. Το λιμπρέτο της όπερας αναπτύσσεται σε διαρκή διάλογο με τη μουσική σύνθεση του Δημήτρη Μαραγκόπουλου και επιχειρεί μια υποκειμενική καταβύθιση, μακριά από οποιαδήποτε αποτίμηση, στο σύμπαν του Στρατηγού την εποχή της συγγραφής του ύστερου έργου του».
Τη νέα αυτή όπερα της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ σκηνοθετεί η έμπειρη στο είδος Μαρία Γυπαράκη, η οποία καλείται να χειριστεί όχι έναν μύθο στην ολότητά του αλλά τον μύθο στην οντότητά του, μέσα από τα ίχνη της γραφής που οδηγούν έναν ήρωα από τον θάνατο στην ανάληψη. «Οι πρώτες σκηνικές απόπειρες ανάγνωσης του έργου και κάποιων στιγμών και γεγονότων από τη ζωή του Στρατηγού Μακρυγιάννη, υπό το φως της μουσικής και του δραματοποιημένου κειμένου, μας οδήγησαν, πριν από οτιδήποτε άλλο, να αναρωτηθούμε όχι ποιος είναι αλλά τι μπορεί να σημαίνει ο Μακρυγιάννης σήμερα. Τι εκπροσωπεί, ηθικά, πολιτικά και πολιτισμικά στον δικό μας κόσμο. Η απάντηση δεν είναι ούτε εύκολη ούτε προφανής γιατί το κεφάλαιο “Μακρυγιάννης” παραμένει ακόμη ανοιχτό και πολλαπλά μυθολογημένο».
Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Γιώργος Βαφιάς σκιαγραφεί το αφαιρετικό περιβάλλον του σκηνικού και των κοστουμιών της όπερας: «Βουνά, σκληρή πέτρα, ξαπλωμένα ερείπια, μονοπάτι, αγάλματα σπασμένα, κύμα της θάλασσας, κολλαριστή φουστανέλα έτοιμη να πετάξει, στοίβες γραμμένα χαρτιά, ζυγαριά, πάνω κάτω, λευκό και μαύρο, παράλληλες εξελίξεις, αντιθέσεις, ισορροπίες, σκιές σε τοπίο ξερό, πάνω σε άγονη γη».
Στον ρόλο του Μακρυγιάννη ο Ζαχαρίας Καρούνης, ένας σημαντικός ερμηνευτής της νέας γενιάς με έμφυτη θεατρικότητα, που δοκιμάζει για πρώτη φορά τις δυνάμεις του σε έναν τέτοιο ρόλο.
Για το έργο
Η όπερα ανοίγει με τη συγκλονιστική αμαρτωλή προσευχή του Μακρυγιάννη. Το σύντομο πέρασμα του Όθωνα προσωποποιεί την αντιπαλότητα και συμβολοποιείται ως «από μηχανής απειλή».
Η υπόθεση της όπερας παρακολουθεί πρισματικά, από απόσταση πότε αναπνοής και πότε ασφαλείας, την καταβύθιση του πρωταγωνιστή στην προσευχή και στα οράματά του καθώς και στις αναμνήσεις και προβολές που προκαλούν.
Στη Β΄ Σκηνή βρίσκουμε τον Στρατηγό ετοιμοθάνατο λόγω της επιδείνωσης της υγείας του το 1837, όπως περίπου ξεκινά και το βιβλίο Οράματα και θάματα. Γύρω του παίρνουν θέση τα πρόσωπα του έργου και οι δύο Χοροί, οι σύμμαχοι και οι ανταγωνιστές του.
Η κατανυκτική παρουσία του Μακρυγιάννη στην Α΄ Σκηνή και η εκκωφαντική απουσία του στη Β΄ διαγράφουν το περίγραμμα του κόσμου των οραμάτων στον οποίον σταδιακά εισέρχεται για να αντεπεξέλθει στην τραχιά πραγματικότητα, καθώς και τα ρευστά όρια και τον διάλογο των δύο κόσμων.
Η παρουσία του διχασμένου Χορού είναι καθοριστικής σημασίας για τη σύνθεση. Το όραμα της πολεμικής Παναγίας, που συνδυάζεται με έναν απρόβλεπτο διακειμενικό διάλογο αποτελεί ιδιαίτερο επεισόδιο της πλοκής. Η κορύφωση της ηθικής εξύψωσης του Στρατηγού αποτυπώνεται στην αναμέτρησή του με τον Γκούρα κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Ακρόπολης.
Στην εξέλιξη της όπερας σκιαγραφούνται τα πρόσωπα του σύμπαντος –φυσικού και μεταφυσικού– του Μακρυγιάννη. Από τη μια, η Μακρυγιάνναινα και ο Γιατρός, και από την άλλη οι οραματικοί ξεναγοί του, η Ονειροκρίτρια-ταχυδρόμος και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής – προστάτης και σωσίας του. Ζυγίζονται η οικειότητα, η συντροφικότητα, συγκρούσεις και απώλειες, και διαμορφώνονται οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί (δυσπιστία, ζήλια, διάσταση ορθολογισμού και πίστης).
Η δραματουργία εστιάζει σε καθοριστικά επεισόδια του βίου του Μακρυγιάννη, όπως αυτά επανέρχονται, θολά και υπαινικτικά, στα οράματά του. Η οδυνηρή δοκιμασία προδιαγράφεται από το όραμα της καταδίκης και σφραγίζεται απ’ την απελπισμένη και θυμωμένη επίκληση προς τον Θεό πριν από τη φυλάκισή του.
Η όπερα ολοκληρώνεται συνοδεύοντας τον παροπλισμένο και απομονωμένο Μακρυγιάννη προς την πιο επιδραστική, όπως εκ των υστέρων απεδείχθη, απόφασή του, την απόφαση της γραφής.
Το λιμπρέτο Οράματα και θάματα Στρατηγού Μακρυγιάννη, μαζί με κείμενα του ιστορικού Νίκου Θεοτοκά και βασικών συντελεστών της όπερας, θα κυκλοφορήσει σε βιβλίο από τις Εκδόσεις Κίχλη στα τέλη Μαρτίου 2019.
Συντελεστές
Όπερα του Δημήτρη Μαραγκόπουλου
Λιμπρέτο: Αλέκος Λούντζης, βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Ιωάννη Μακρυγιάννη
Μουσική διεύθυνση: Μάρκελλος Χρυσικόπουλος
Σκηνοθεσία: Μαρία Γυπαράκη
Σκηνικά – Κοστούμια: Γιώργος Βαφιάς
Χορογραφία: Αγνή Παπαδέλη
Φωτισμοί: Δημήτρης Κουτάς
Διεύθυνση χορωδίας: Σταύρος Μπερής
Μουσική προετοιμασία: Νίκος Λαάρης, Μαρία Νεοφυτίδου, Σπύρος Σουλαδάκης
Ιωάννης Μακρυγιάννης: Ζαχαρίας Καρούνης
Αικατερίνη Σκουζέ (Μακρυγιάνναινα): Ιωάννα Φόρτη
Ονειροκρίτρια (Ταχυδρόμος): Μυρτώ Μποκολίνη
Ιωάννης ο Βαπτιστής: Γιώργος Παπαδημητρίου
Ιατρός: Νίκος Κοτενίδης
Όθων Α΄ (Βασιλεύς της Ελλάδος, 1832-1862): Ελένη Μπαρκαγιάννη
Γιάννης Γκούρας (Φρούραρχος Ακρόπολης): Aντώνης Δήμου
Στρατοδίκης: Χρήστος Κεχρής
Συμμετέχει οκταμελές μουσικό σύνολο και η Χορωδία του Δήμου Αθηναίων