Η μουσική, η λογοτεχνία, η αρχιτεκτονική, ο κινηματογράφος, το θέατρο, ο χορός, οι επιστήμες και η τέχνη κατά τις πρώτες τρεις δεκαετίες του 20ου αιώνα στη Ρωσία δομούνται και αναπτύσσονται σε κοινή τροχιά, στο πλαίσιο του διακαλλιτεχνικού αισθητικού φαινομένου που αργότερα ονομάστηκε από τους ιστορικούς της τέχνης ‘ρωσική πρωτοπορία’. Η Τέχνη απορροφά και συνδράμει σε όλους τους κραδασμούς και γίνεται ένα με την κοινωνία, γίνεται οργανικό της μέρος. Καλλιτέχνες που αγωνίστηκαν για μια καλύτερη κοινωνία μέσω της τέχνης αλλά στη δεκαετία του 1930 η τέχνη απαγορεύτηκε και οι ίδιοι καταδιώχθηκαν ή απομονώθηκαν. Ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα της σύνθεσης των τεχνών και της σχέσης της Τέχνης με τη Φύση διακρίνεται στη Σχολή Οργανικής Παιδείας του Πέτρογκραντ/Λένινγκραντ υπό τη διεύθυνση και τη θεωρητική επίβλεψη του καλλιτέχνη, μουσικού και δασκάλου Μιχαήλ Ματιούσιν (1861-1934).
Αυτό το ιδιαίτερο μωσαϊκό/πλαίσιο ζύμωσης και δημιουργίας αποτυπώνει η νέα έκθεση του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη στη Μονή Λαζαριστών, με τίτλο «Οργανική Τέχνη. H Πρωτοπορία στο Πέτρογκραντ».
Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την Κυριακή 5 Ιουνίου 2022, στις 20:00 και θα ακολουθήσει μουσική συναυλία με theremin, του πρώτου οργάνου ηλεκτρονικής μουσικής στον κόσμο, από τη διεθνούς κύρους μουσικό Λύντια Κάβινα, μαθήτρια του εφευρέτη του theremin Λεβ Θέρεμιν.
Τα 250 έργα και το αρχειακό υλικό της έκθεσης προέρχονται από τη συλλογή και το αρχείο Κωστάκη του μουσείου, καθώς και από τη σημαντικότατη δωρεά μιας συλλογής πινάκων, σχεδίων και αρχειακού υλικού της Λιουντμίλα Ιβάνοβα από τους καθηγητές John E. Bowlt και Nicoletta Misler που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα, εμπλουτίζοντας έτσι τις συλλογές του μουσείου. Οι εκθεσιακοί χώροι στη Μονή Λαζαριστών παίρνουν χρώμα, κίνηση και ήχο τόσο από τα έργα που εκτίθενται όσο και από τις διαδραστικές μηχανές πειραματικού ήχου που ανακατασκευάστηκαν βάσει σχεδίων της δεκαετίας του 1920 ειδικά για την έκθεση από τον διευθυντή του Κέντρου Theremin, Αντρέι Σμιρνόφ.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η έκθεση «Οργανική Τέχνη. H Πρωτοπορία στο Πέτρογκραντ» επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στα μαθήματα που δίδαξε στο Πέτρογκραντ/Λένινγκραντ τη δεκαετία του 1920 ο ζωγράφος και μουσικός Μιχαήλ Ματιούσιν, ενώ γίνεται επίσης αναφορά για τη σχέση της τέχνης με την κίνηση στη ζωγράφο και χορεύτρια Νατάλια Ένμαν, μαθήτρια της Ισιδώρας Ντάνκαν και μέλος του χορευτικού και μουσικού συγκροτήματος «Γκεπταχόρ», η οποία συνέδεσε το έργο της με τις διδασκαλίες της Οργανικής Τέχνης. Παράλληλα, παρουσιάζεται, μεταξύ άλλων, το έργο πέντε σημαντικών αλλά όχι ιδιαίτερα γνωστών και μελετημένων γυναικών καλλιτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας από τις δεκαετίες 1900-1930: Ελένα Γκουρό, Ξένια Έντερ, Μαρία Έντερ, Λιουντμίλα Ιβάνοβα, Νατάλια Ένμαν.
Για τον Μιχαήλ Ματιούσιν, η τέχνη υπάρχει στη φύση, στον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο και χρειάζεται ειδική εκπαίδευση των αισθήσεών μας και ιδίως της όρασης για να την εντοπίσουμε. Σύμφωνα με τον ίδιο, η θεωρία της διευρυμένης όρασης μπορεί να γίνει ένα τέτοιο εκπαιδευτικό εργαλείο, η ζωγραφική δεν μπορεί να είναι στατική, μεταμορφώνεται διαρκώς και συνδέεται στενά με την κίνηση και τον ήχο. Συνδέθηκε ήδη από το 1909 με την ομάδα «Ένωση Νεολαίας» της Πετρούπολης, μία από τις πρώτες πειραματικές καλλιτεχνικές ομάδες της ρωσικής πρωτοπορίας. Ήταν ζωγράφος, μουσικός και δάσκαλος στο Κρατικό Ινστιτούτο Καλλιτεχνικής Παιδείας της Πετρούπολης (ΓΚΙΝΧΟΥΚ), επικεφαλής του «Τμήματος Οργανικής Παιδείας».
Ο όρος «Οργανική Τέχνη/Παιδεία» επινοήθηκε από τον ίδιο τον Ματιούσιν το 1923 και βασιζόταν στη θεωρία ότι ο κόσμος είναι ένα αυστηρά δομημένο σύστημα που διέπεται από νόμους, κινείται αέναα και έχει τον δικό του βιολογικό ρυθμό, ακόμη κι όταν πρόκειται για ανόργανη ύλη όπως είναι οι κρύσταλλοι ή η πέτρα. «Αν η ζωή και η ανάπτυξη του πλέον μικρού είναι παρόμοια με αυτήν του απείρως μεγάλου, και η ουσία τους, ή η ψυχή τους, μπορεί να εκφραστεί, και αν το μικρότερο περιλαμβάνει το μεγαλύτερο, τότε οι αντιλήψεις για τα φαινόμενα δεν είναι επαρκείς και όλες οι ιδέες μας για τη φύση και την ηθική θα πρέπει να αναθεωρηθούν» έγραφε ο Ματιούσιν το 1912, επηρεασμένος και από τη θεώρηση της συζύγου του, ζωγράφου και λογοτέχνιδας Ελένα Γκουρό, που πέθανε το 1913. Στη δεκαετία του 1920 ο Ματιούσιν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με παρατηρήσεις και πειράματα στο Τμήμα Οργανικής Παιδείας, με κύριο έργο του τη σύνθεση επιστημών και τεχνών. Αποστολή των μαθητών του ήταν να φέρουν ξανά τη φύση στην τέχνη. Ο Ματιούσιν πίστευε ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να αναζητά τον ρεαλιστικό χώρο όχι στην εύκολα ορατή πραγματικότητα αλλά στον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο. Στο «Τμήμα Οργανικής Παιδείας» εργάζονταν ως βοηθοί του τα τέσσερα αδέλφια Έντερ (Μπορίς, Μαρία, Ξένια, Γιούρι) και ο Νικολάι Γκρίνμπεργκ. Οι καλλιτέχνες πραγματοποιούσαν εργαστηριακές βιολογικές έρευνες σε συνδυασμό με μαθήματα μουσικής και ασκήσεις αυτοσυγκέντρωσης για την τελειοποίηση των αισθήσεων επιδιώκοντας αυτό που ο Ματιούσιν αποκαλούσε «διευρυμένη όραση». Στο έργο των καλλιτεχνών του «Τμήματος Οργανικής Παιδείας», βασικό συστατικό του πίνακα είναι το φως, το οποίο με τη σειρά του δημιουργεί το χρώμα.
Συντελεστές
Επιμέλεια έκθεσης
Μαρία Τσαντσάνογλου, ιστορικός της ρωσικής πρωτοπορίας, διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
Συνεπιμέλεια έκθεσης
Αγγελική Χαριστού, ιστορικός της ρωσικής πρωτοπορίας, προϊστάμενη συλλογής και αρχείου Κωστάκη MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
Καλλιτέχνες
Ελένα Γκουρό, Νικολάι Γκρίνμπεργκ, Μπορίς Έντερ, Ξένια Έντερ, Γιούρι Έντερ, Μαρία Έντερ, Λιουντμίλα Ιβάνοβα, Μιχαήλ Ματιούσιν, Βσέβολοντ Σουλίμο-Σαμουίλο, Νικολάι Σουέτιν, Πάβελ Φιλόνοφ
Επιστημονική ομάδα
John E. Bowlt, ιστορικός της ρωσικής πρωτοπορίας, ομότιμος καθηγητής του
USC, Λος Άντζελες
Nicoletta Misler, ιστορικός τέχνης, ιστορικός της ρωσικής πρωτοπορίας, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ανατολικών Σπουδών, Νάπολη
Andrei Smirnov, ιστορικός της Μουσικής της ρωσικής πρωτοπορίας, διευθυντής του κέντρου Theremin
Μαρία Τσαντσάνογλου, ιστορικός της ρωσικής πρωτοπορίας, διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Θεσσαλονίκη
Αγγελική Χαριστού, ιστορικός της ρωσικής πρωτοπορίας, προϊστάμενη συλλογής και αρχείου Κωστάκη MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Θεσσαλονίκη
Έκδοση
Η έκθεση συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο, με κείμενα από διεθνώς αναγνωρισμένους ερευνητές της ρωσικής πρωτοπορίας.
Συγγραφείς
John E. Bowlt, ομότιμος καθηγητής του USC, Λος Άντζελες
Nicoletta Misler, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ανατολικών Σπουδών, Νάπολη
Alla Povelikhina, ιστορικός τέχνης, ειδική στη μελέτη της οργανικής τέχνης, Κολόμνα
Andrei Smirnov, ιστορικός της Μουσικής της ρωσικής πρωτοπορίας, διευθυντής του κέντρου Theremin
Margareta Tillberg, επισκέπτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτισμού και Αισθητικής, Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης – αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα, Ιστορίας της Τέχνης, Πανεπιστήμιο της Ουψάλα
Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Θεσσαλονίκη
Isabel Wünsche, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Jacobs, Βρέμη
Συναυλία
Κυριακή 5 Ιουνίου 2022, 21:00
Συναυλία theremin από τη μουσικό Λύντια Κάβινα
MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη (Μονή Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη)
Ελεύθερη είσοδος για το κοινό
H Λύντια Κάβινα ζει στο Λονδίνο και είναι από τους πιο καταξιωμένους μουσικούς theremin στον κόσμο, ενώ διδάχθηκε το theremin από τον εφευρέτη του, Λεβ Θέρεμιν. To theremin είναι το πρώτο όργανο ηλεκτρονικής μουσικής το οποίο παράγει ήχο με ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Η συναυλία της στο πλαίσιο της έκθεσης «Οργανική Τέχνη. H Πρωτοπορία στο Πέτρογκραντ» αποτυπώνει τον επιδραστικό ρόλο που είχε η μουσική και ο ήχος στα χρόνια της ρωσικής πρωτοπορίας.
Πρόγραμμα (48’)
Lydia Kavina – Oxford time
Mark Grant – Bird of Paradise
Lydia Kavina – Fata Morgana
Gabriel Prokofiev – Monday
Jorge Campos – Glissandi
Lydia Ayers – Rock Art
Stanislav Kreichi – Submerging
Maurice Ravel – Bolero
Κεντρική εικόνα θέματος: Ελένα Γκουρό, Τοπίο (Μαρτίσκινο), 1905, λάδι σε καμβά, 24.8 x 23.8 εκ. Λεπτομέρεια του έργου. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
