Τι γίνεται όταν το αρχαίο υπεισέρχεται στην σφαίρα του μοντέρνου; Όταν το παρελθόν λαξεύεται σε μονοπάτια του παρόντος ή όταν ένας δημιουργός του καιρού μας αποφασίζει να μεταπλάσει τις απροσπέλαστες αρχαίες δημιουργίες και να τους δώσει χαρακτήρα συγχρονικό πέραν του διαχρονικού που ήδη κατείχαν. Τα ερωτήματα πληθαίνουν.
Ίσως ο μόνος τρόπος να διαπιστώσει κανείς εάν οι σύγχρονες μεταφορές των αρχαίων δημιουργιών συμβάλλουν στην προβολή και ζωντανή διατήρηση τους ή απλά οδηγούν στην χωρίς τέλος φθορά τους είναι μέσα από την θέαση των ίδιων των έργων.
Μέντης Μποσταντζόγλου – Μήδεια
Με την ιδιότητα περισσότερο του γελοιογράφου παρά αυτή του θεατρικού συγγραφέα ο κατά κόσμον Μποστ ξαναγράφει την Μήδεια ανοίγοντας διάλογο τόσο με το παρόν όσο και με το παρελθόν καθώς αυτή την φορά της αποδίδει τόνο περισσότερο αριστοφανικό παρά τραγικό. Μέσα από ένα κείμενο που βρίθει σκοπίμως ορθογραφικών λαθών ο Μποστ σκιαγραφεί μια μητέρα που παρασυρμένη από τα μικροαστικά κατάλοιπα μέσα στα οποία γαλουχήθηκε εχθρεύεται τα παιδιά της επειδή απλά «δεν παίρνουν τα γράμματα». Στο πρόσωπο τους βλέπει την κοινωνική απαξία που οι συνθήκες της απέδωσαν και ο διάλογος συνεχίζει να είναι ανοιχτός συνομιλώντας αυτή την φορά με άλλη μία μητέρα που φονεύει τα παιδιά της, επειδή -αυτήν την φορά- στο πρόσωπο τους βλέπει τις χειροπέδες της κοινωνίας : την Φόνισσα, την ηρωίδα που ξετυλίγεται στο ομώνυμο διήγημα του Παπαδιαμάντη.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Jean Paul Sartre – Μύγες
Μπορεί στην Ορέστεια– την τραγωδία που επαναδιατυπώνεται στις Μύγες του Sartre να ξετυλίγεται ένας κύκλος εκδίκησης με ιθύνοντα νου έναν θεό του Ολύμπου και τον χρησμό του, αλλά στην σύγχρονη εκδοχή της ο Ορέστης πάει κόντρα στον θεϊκό νόμο και η μόνη θεϊκή προσταγή είναι αυτή της αναζήτησης της ατομικής ελευθερίας. Η πλοκή παραμένει περίπου ίδια ∙ ο Ορέστης επιστρέφει στο Άργος και εκδικείται στην πορεία για τον θάνατο του Αγαμέμνονα. Αυτό που αλλάζει στην σύγχρονη εκδοχή του είναι ο πυρήνας της ίδιας ακριβώς πράξης. Ο Ορέστης δεν αποζητά την απόδοση δικαιοσύνης επειδή αυτό ορίζεται από τους θεούς ως το πρέπον, αλλά παρακινούμενος από την ανθρώπινη ανάγκη να ορίσει τον ίδιο του τον εαυτό. Στην συμβολική σφαίρα της νέας αφήγησης οι μύγες συμβολίζουν τις ερινύες που εγκαθίστανται στην πόλη- μία πόλη που σαπίζει, σχεδόν όπως σαπίζει και το βασίλειο της Δανιμαρκίας.
Jean Anouilh– Αντιγόνη
Η Αντιγόνη συγκρούεται με την εξουσία του Κρέοντα και αποδέχεται το τίμημα του θανάτου ως μία θυσία που αποτελεί άξιο αντίβαρο στον αγώνα για τα ιδανικά. Ο Jean Anouilh επιλέγει να μεταπλάσει το κείμενο του Σοφοκλή και έρχεται και αυτός αντιμέτωπος με μία άλλη εξουσία, αυτή της λαική κρίσης, που είναι έτοιμη να τον ψέξει για την φθορά ενός αριστουργήματος.
Και σε αυτήν την περίπτωση η διακειμενικότητα των έργων δεν εντοπίζεται στην μετατροπή της πλοκής. Αυτήν την φορά ο διάλογος με το παρόν σχετίζεται περισσότερο με την χρονική περίοδο συγγραφής του, την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Ο Anouilh επιλέγει να κατακρίνει την άρχουσα τάξη κάνοντας μνεία στην επαναστατική φύση της Αντιγόνης που αρνείται να σωφρονιστεί με τις εντολές της εξουσίας υπογραμμίζοντας την ανάγκη τόσο για επανάσταση όσο και για ανάσταση των ιδανικών σε μία εποχή που ο ιδεαλισμός περνούσε κρίση ηλικίας.
Bertolt Brecht – Αντιγόνη
Τα δεινά του πολέμου φαίνεται ότι αποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος για την αναβίωση της σοφόκλειας τραγωδίας. Το ναζιστικό περιβάλλον και ο κατοχικός ζυγός εγκιβωτίστηκαν άρτια μέσα στην μοναρχική εξουσία του Κρέοντα. Ο Κρέοντας -που συχνά προσφωνείται ως Führer- κυρήττει πόλεμο στο Άργος με σκοπό την ανίχνευση πολύτιμων μετάλλων. Ο Πολυνείκης εδώ δολοφονείται ως λιποτάκτης και όχι ως εκδικητής. Η ίδια η πράξη του ενταφιασμού αλλάζει νόημα, ενώ το θεικό στοιχείο δεν έχει σαφώς έντονη παρουσία.
Η Μήδεια ιδωμένη μέσα από το πρίσμα της κωμωδίας, οι ερυνίες μεταμφισμένες σε ιπτάμενα έντομα και μία Αντιγόνη σε ρόλο αντιστασιακής επαναστάτριας είναι λίγες μόνο από τις εκφάνσεις του σύγχρονου «αρχαίου». Κατά την γνώμη της γράφουσας, η δυνατότητα και μόνο της μεταφοράς τους σε χρόνο ενεστώτα υπογραμμίζει την διαχρονική αξία τους, καταλύει τις αποστάσεις και δημιουργεί ευκαιρίες επανα-ανάγνωσης ακόμη και των πρωτότυπων κειμένων.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Karyn Peters