Ουμπέρτο Έκο – Το κοιμητήριο της Πράγας (Εκδόσεις Ψυχογιός)

Όνομα του Ρόδου, Μπαουντολίνο, Εκκρεμές του Φουκώ και πόσα άλλα συγγράμματα έχει στην φαρέτρα του ο ταλαντούχος κύριος Ουμπέρτο Έκο. Το πρώτο …

Του Γιάννη Αντωνιάδη

μάλιστα μεταφέρθηκε με μεγάλη επιτυχία στην μεγάλη οθόνη εκπλήσσοντας κριτικούς και θεατές. Ο κύριος όμως αυτός δεν είχε πει ακόμα την τελευταία του κουβέντα και πολύ φοβάμαι (με την καλή πάντα έννοια) πως ούτε και τώρα την έχει πει παρά τα 70 και χρόνια του. Με το «Κοιμητήριο της Πράγας» νιώθω πως ξεπέρασε τον ίδιο του τον εαυτό, βέβαια αυτό παραμένει δική μου και μόνον κρίση και γνώμη.

Θαρρώ όμως πως έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο που ταλαντεύεται μεταξύ μυθιστορήματος, ιστορικού δοκιμίου και αμιγούς ιστορικού βιβλίου μιας και οι πληροφορίες αφορούν σε όλο το φάσμα το ιστορικό του 19ου αιώνα. Αυτό είναι επίτευγμα του πολυμήχανου Ουμπέρτο Έκο που επανέρχεται πολλά χρόνια μετά με ένα καταιγιστικό και σπινθηροβόλο σύγγραμμα που μας εκπλήσσει και μας αναστατώνει όπως μόνο εκείνος γνωρίζει. Είχε καιρό να γράψει αλλά είναι από αυτούς που γράφουν μόνο όταν κάτι έχουν να καταθέσουν και το αποδεικνύει περίτρανα δίχως περιττά και ανούσια στοιχεία.

Το βιβλίο είναι μία επιτομή των σκοτεινών γεγονότων του άκρως περιπετειώδους 19ου αιώνα, μία αποκάλυψη και μία ακτινογραφία ενός ιστορικού λαβυρίνθου στον οποίο είχε περιέλθει η Ευρώπη της εποχής. Μας ξεδιπλώνει αληθινές ιστορίες ποτισμένες με ιστορικότητα ευκρινή που μας αφοπλίζουν πολλές φορές με την ωμότητά τους, ακριβώς δηλαδή όπως συνέβησαν δίχως σκεπάσματα και κουκουλώματα. Είναι γεγονός πως το βιβλίο αυτό ενόχλησε πολλούς αναγνώστες μιας και οι αλήθειες του είναι σκληρές, η ιστορία όμως είναι ιστορία και δεν μεταβάλλεται κατά τις προτιμήσεις μας και κατά το πώς μας βολεύει να την παρουσιάζουμε.

Ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με συνωμοσίες, αιρέσεις, λοχαγούς που εμπλέκονται σε δολοφονίες, μασόνους που δολοπλοκούν. Η αναφορά στην υπόθεση Ντρέιφους είναι σε πρώτο πλάνο μιας και αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα στρατιωτικοπολιτικά σκάνδαλα της εποχής αλλά και την απαρχή του κλίματος αντισημιτισμού στην Ευρώπη. Ένας λοχαγός του γαλλικού πυροβολικού γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος και φορτώνεται χωρίς καμία απόδειξη κατηγορίες για εσχάτη προδοσία και αποκάλυψη μυστικών πληροφοριών μόνο και μόνο επειδή ο γραφικός του χαρακτήρας έμοιαζε με τον γραφικό χαρακτήρα του ανθρώπου που ποτέ δεν αποκαλύφθηκε το όνομα του.

Η ουσία του σκανδάλου ήταν ότι ο Ντρέιφους καταδικάστηκε σε καθαίρεση του βαθμού του και ισόβια κάθειρξη σε καθεστώς πλήρους απομόνωσης σε στρατιωτικό φρούριο για κατάχρηση εξουσίας που ουδέποτε διέπραξε. Το κατηγορητήριο ήταν ανύπαρκτο και αναπόδεικτο και αξίζει να σημειωθεί πως δεν μπόρεσε να υπερασπιστεί ούτε τον ίδιο του τον εαυτό μιας και στο δικαστήριο παρουσιάστηκαν έγγραφα πλαστά στα οποία η υπεράσπισή του δεν είχε πρόσβαση. Αυτή η μικρή ανασκόπηση από τον Έκο για να αντιληφθεί ο αναγνώστης πως ο 19ος αιώνας δεν ήταν μόνο ρομαντικός και ποιητικός.

Ο Έκο όμως δεν στέκεται μόνον εκεί. Ο λόγος του είναι λίβελος κατά των Εβραίων τους οποίους κατηγορεί για προπαγάνδα και καταφέρεται εναντίον όσων δημιούργησαν την ιδέα στον κόσμο πως οι Εβραίοι είναι τα θύματα και οι υπόλοιποι οι θύτες. Άδικη ή όχι η γνώμη του είναι εμπεριστατωμένη και ακριβής χωρίς να γίνεται μεροληπτικός ή προκατειλημμένος, άρμα του οι γνώσεις του περί ιστορίας, σαν τον Καβάφη. Η οπτική του γωνία αντικειμενική ή υποκειμενική έχει βάσιμα στοιχεία και δεν παρεκκλίνει από αυτήν για να γίνει αρεστός.

Το «Κοιμητήριο της Πράγας» μας περιηγεί σε Παρίσι, Παλέρμο και Τορίνο και καταφέρνει να μας εντάξει στο κλίμα της εποχής παρέχοντας μας εκτός των άλλων και γαστρονομικές προτάσεις της εποχής. Πρόκειται ούτε λίγο ούτε πολύ για μία ατμοσφαιρική αφήγηση, περίπλοκη ως προς τα γεγονότα που μπορεί να κουράσουν όποιον δεν γνωρίζει ιστορία αλλά από την άλλη μπορεί να συγκινήσουν και να ενδιαφέρουν όποιον θέλει να κυλήσει στο κανάλι που λέγεται ιστορία. Έχει καθαρό λόγο, εύληπτο και εύστροφο κάτι που αποδεικνύεται από το πως μπόρεσε να συμπεριλάβει σε τόσες λίγες σελίδες πληροφορίες που θα χρειάζονταν τουλάχιστον τις διπλές. Με το «Κοιμητήριο της Πράγας» το μόνο σίγουρο είναι πως δεν θα κοιμηθούμε εύκολα και παράλληλα θα γίνουμε λίγο πιο σοφοί για το παρελθόν μας που, κατά πως λένε, πρέπει να μας διδάσκει και να είναι μπούσουλας για τον μέλλον μας.

«Όλοι οι ποιητές γράφουν κακά ποιήματα. Οι κακοί ποιητές τα δημοσιεύουν, οι καλοί τα καίνε».

Ουμπέρτο Έκο.