Ουτοπία – Δυστοπία – Ατοπία: Το Back to Athens 8 στις πρώην Σχολές Σταυράκου

Η πρόσκληση συμμετοχής – ως επιμελήτρια- από τους διοργανωτές του εξαιρετικά επιτυχημένου θεσμού “Back to Athens 8″ 2021, που οργανώνεται για 8η συνεχή χρονιά, Πατησίων 65 & Ιουλιανού (πρώην Σχολές Σταυράκου), σε ένα από τα λίγα εναπομείναντα, μοναδικής αρχιτεκτονικής κτίριο της Αθήνας, που εμπεριέχεται στον άξονα (Αιόλου-Πατησίων), ήταν μία από τις πιο ενδιαφέρουσες προσκλήσεις- προκλήσεις, αυτής της περιόδου.

Κι αυτό γιατί τόσο ο τίτλος “Προέκταση στο Μέλλον. Μια έρευνα για τα όρια του δυνατού” όσο η ιδέα να συνυπάρξουμε 15 επιμελητές, σε ένα χώρο 2.100 τ.μ. μετά από την δύσκολη περίοδο του μεγάλου εγκλεισμού και απομόνωσης δημιουργώντας μία νέα οικεία- ανοίκεια συνθήκη, ήταν από μόνο του ένα μεγάλο γεγονός. “Ουτοπία-Δυστοπία-Ατοπία”, είναι ο τίτλος της έκθεσης και συμμετέχουν 18 καλλιτέχνες, με παλιότερα και καινούργια έργα, με στόχο να δημιουργηθεί ένας νέος διάλογος: μεταξύ τους, με το χώρο, αλλά και με τη νέα εποχή που έρχεται… Ο κάθε καλλιτέχνης, μέσα από το έργο του, κάνει ένα σχόλιο, πάνω σε ένα τρίπτυχο, που αν στο παρελθόν φάνταζε φιλοσοφικό ή θεωρητικό ερώτημα, σήμερα είναι πιο ρεαλιστικό από ποτέ.

Ο Χρήστος Αθανασιάδης μέσα από το ασπρόμαυρο ζωγραφικό δίπτυχο “nevermore”, που έχει άμεση σχέση με το γνωστό ποίημα του Edgar Alan Poe, “The Raven”, παρουσιάζει τη σύνδεση δύο εικόνων που διαπραγματεύονται την καταστροφή με την πραγματικότητα της φύσης, που παρουσιάζεται εξίσου αιχμηρή.

Με αφετηρία το διατηρητέο κτίριο της δεκαετίας του ’20, η Άντα Αναστασέα, δημιουργεί μία σειρά από έργα μικρών διαστάσεων με βάση το μολύβι- που στο μεταξύ- ξεπροβάλλουν και κάποια χρώματα, σαν έρευνα-σχόλιο στην αλλαγή χρήσης χώρου. Ενός κτιρίου που σχεδιάστηκε πριν 100 χρόνια για χρήση πολυτελών διαμερισμάτων, τα τελευταία 40 χρόνια πέρασε μεγάλες περιόδους που χρησιμοποιήθηκε ως επαγγελματική στέγη με καλλιτεχνικό αντικείμενο… και μετά το τέλος της έκθεσης θα μεταμορφωθεί σε ξενοδοχείο.

Η βιντεοποροβολή του Θεόδουλου με τίτλο “Πτήση 03-03’”, συνέπεσε με τον πόλεμο στον Περσικό Κόλπο και υλοποιήθηκε μετά από πρόσκληση του Musée d’ Art Contemporaine – Les Abattoirs για την έκθεση “la conquête de l’air” που κάλυπτε το θέμα από τον κονστρουκτιβισμό μέχρι σήμερα. Έγινε στην Τουλούζη την κατ’ εξοχήν πόλη της αεροναυπηγικής το 2002 και στην Θεσσαλονίκη στο ΚΜΣΤ το 2003.

Αυτό το έργο δημιουργεί συνειρμούς σε κάθε επιδρομή και απειλή ενάντια στον αμέριμνο πολίτη, που σήμερα βρίσκεται σε έξαρση. Πρόκειται για δυο παράλληλες βιντεοπροβολές όπου ένας κολυμβητής (ο ποιητής του) κολυμπάει γυμνός και αμέριμνος σε εσωστρεφείς κινήσεις, δεχόμενος εξωτερική απειλή από εικονική δομή πολεμικού αεροσκάφους το οποίο διαγράφει επαναλαμβανόμενη κυκλική τροχιά στο χώρο, πάνω από τον ‘’παγιδευμένο στόχο’’. Μια αλληγορία για την χρήση της τεχνολογίας που εκτός από ωφέλιμη είναι και απειλή στο ανθρώπινο είδος – Σήμερα είναι πιο επίκαιρη από ποτέ μέσα από τους επαναλαμβανόμενους κύκλους της ιστορίας…

Ο Γιάννης Θεοδωρόπουλος επανεκθέτει την φωτογραφία “Nun”, εναλλακτικό αυτοπορτρέτο, που τράβηξε για την έκθεση του Κώστα Πράπογλου “Shell the politics of being” στο 15ο Λύκειο Κυψέλης το 2018, σε ένα νέο πλαίσιο, θέτοντας μία σειρά από νέους προβληματισμούς, αφού με όλο αυτόν τον καταιγισμό πληροφοριών -συνήθως άχρηστων και ψυχοφθόρων- κατά τον ίδιο, αναρωτιέται μήπως ο μοναχισμός είναι μονόδρομος, μήπως είναι αυτός ο δρόμος που μας έδειξε η συνθήκη της πανδημίας ή μήπως τώρα έχουμε πραγματικά ανάγκη τον άλλον; “All You Need Is Love” απαντάει ο Δημήτρης Λεμπέσης με έναν παράδοξο εικαστικό τρόπο και αναρωτιέται: ’’Αυτό που ονομάστηκε “παγκοσμιοποίηση” και εξελίχθηκε σε βάθος δεκαετιών, αν δεν καταρρέει, σίγουρα επαναπροσδιορίζεται.

Κάϊρο Δεκ. 2012: προσπαθώντας να κάνουμε μια έρευνα για την σύγχρονη τέχνη στην Αίγυπτο, πέφτουμε σε τοίχους, φοβόνται όλοι να μιλήσουν για οτιδήποτε. Περπατώντας στο Αραβικό Khan el-Khalili, το κεφάλι και τα πόδια μιας καμήλας στον πάγκο του χασάπη αρχικά με σοκάρουν, δεν το είχα φανταστεί ποτέ. Αθήνα Ιουν. 2021: κοιτάζοντας ξανά την φωτογραφία, δεν βλέπω πια το κεφάλι της καμήλας, αλλά τα κεφάλια όλων μας, σε έναν κόσμο που κατακλύζεται από καταπίεση, κοινωνική ανισότητα, ρατσισμό, αδιάκριτες και αδικαιολόγητες φυλακίσεις, η Δυστοπία δεν είχε ποτέ τόσα κοινά με την πραγματικότητα. Το ρολόι χτυπάει αντίστροφα. Ανατριχιαστικά. Τικ- και πετσοκόβονται ελευθερίες. Τακ- και κουτσουρεύονται δικαιώματα. Ελευθερίες και δικαιώματα, τα οποία δεν χαρίστηκαν στη σύγχρονη κοινωνία αλλά αντιθέτως χρειάστηκαν ποτάμια αίματος για να αντιμετωπίζονται ως κεκτημένα.

Ο Αλέξανδρος Μαγκανιώτης μεταφέρει αισιόδοξα μηνύματα μέσα από τα δικά του “Τάματα”, όπως τα ξύλινα τάματα που τοποθετούν στους ναούς στην Ιαπωνία, 9 διαφορετικά συρτάρια-κουτιά αντιπροσωπεύουν κατά τον καλλιτέχνη 9 τομείς “το σπίτι, η πίστη, η δουλειά, η δύναμη, η ιστορία, η χώρα, ο χρόνος και ένα κενό που περιμένει την δική σας, των επισκεπτών, λέξη-αφιέρωση”.

Ενώ η Στέλλα Μουρκογιάννη, ξαναπαρουσιάζει το πρόσφατο έργο της “Διέλευση”, μια και η έκθεσή της τον Νοέμβριο 2020, συνέπεσε με την αρχή του μεγάλου εγκλεισμού. Δημιουργήσαμε μία δεύτερη-ρεαλιστική συνθήκη, να εκθέσουμε την εγκατάσταση από λεπιδοφόρο συρματόπλεγμα, που αυτή τη φορά όμως, δεν διατρέχει ολόκληρο τον εκθεσιακό χώρο, αλλά ένα τμήμα του. Η ιδέα του έργου, παρόλο που ξεκίνησε με αφορμή τον πρώτο μεγάλο εγκλεισμό τον Μάρτιο 2020, ανασύρει από την μνήμη, προσωπική και συλλογική, όλες τις διελεύσεις, τα συρματοπλέγματα, τους φραγμούς και τα εμπόδια, αληθινά ή επίπλαστα, που λειτουργούν για τον καθένα από εμάς ως ανασταλτικοί παράγοντες και τροχοπέδη. Εννέα έγχρωμες φωτογραφίες της περιόδου: 2009-2017, εκθέτει ο Μανώλης Μπαμπούσης, με σταθερή θεματική την απώλεια, την καταστροφή, τον εγκλεισμό.

Συνδυάζει αντικείμενα, ήδη σ’ ανύποπτο χρόνο από το 2009, μια σειρά από μνημεία με υλικά όπως η χειρουργική μάσκα, τα αποστειρωμένα παπούτσια, η σύριγγα, για να σχολιάσει την πληγωμένη φύση, τη ρύπανση και τον τουρισμό. Δημιουργεί μια σήμανση, η οποία εντοπίζει και προειδοποιεί, για τα σπασμένα θρύψαλα, το τέλος της εορτής και τον κίνδυνο για τα επόμενα ατυχήματα. Ακριβώς όπως οι καλλιτέχνες της Arte Povera, η Μαργαρίτα Πέτροβα τοποθετεί έναν κομμένο κορμό δέντρου στο χώρο-εγκατάσταση, με διάσπαρτα φυσικά και οικοδομικά υλικά, που συλλέχθηκαν στην περίοδο της καραντίνας από την παραλία του Μαραθώνα.

Κορμός και κομμάτια από δομικά υλικά γκρεμισμένου σπιτιού. Έχουν υποστεί την φθορά την διάβρωση την λίανση της φύσης (αέρας κύμα). Η φύση μεταφέρεται ως ανάμνηση (κάρτ ποστάλ) κομμάτια φλοιού φοίνικα σε σχήμα κάρτας. Η φύση και ο χρόνος ως διαβρωτική δύναμη. Ο πολιτισμός διαβρώνεται από την φύση και η φύση από τον πολιτισμό. Αποτρεπτικές μεταλλικές ακίδες για πουλιά, δεν αφήνουν την συμβίωση.

“Which side are you on? Time” αναρωτιέται η Άρτεμις Ποταμιάνου με ένα από τα πιο χαρακτηριστικότερα έργα της έκθεσης- καυστικό σχόλιο στις κοινωνικές συνθήκες, που μπορούν να αποτελέσουν για μία γυναίκα, αλλά και για το καθένα μας, προστασία ή εγκλεισμό. Ο χρόνος λειτουργεί διαφορετικά σε σχέση με την υιοθέτηση συγκεκριμένων ρόλων στη ζωή μιας γυναίκας. Πίνακες γνωστών καλλιτεχνών σε όλο το φάσμα της ιστορίας της τέχνης, απεικονίζουν την γυναικεία μορφή μπροστά από ένα ανοιχτό κλουβί να απελευθερώνει το παγιδευμένο πτηνό, ταυτίζοντας άμεσα τα πουλιά με το εύθραυστο γυναικείο φύλο.

Το κλουβί του έργου, συνεχίζοντας την παράδοση των παλιών κλουβιών, που αποτελούσαν περίπλοκες κατασκευές, πιστά αντίγραφα κτισμάτων, δανείζεται την μορφή του, από την αποδόμηση του υπαρκτού κτίσματος και αποτελεί δισυπόστατο σύμβολο φυλακής ή προστασίας. “Passage”, ένα πέρασμα είναι για τον Παναγιώτη Ράππα: “Η παρατήρηση ενός κόσμου που διαρκώς αλλάζει και η τεχνική των χαϊκού στην ποίηση, έχουν καθορίσει την προσπάθειά μου να αποτυπώσω μία στιγμή που περνάει και την μοναδικότητα της μέσα από την ζωγραφική.

Έτσι οι εικόνες που προκύπτουν να προκαλούν στον θεατή, μία πολλαπλή ανάγνωση: δεύτερες σκέψεις, σε σχέση με το χρόνο, την διάρκεια, τι είναι σημαντικό, τι όχι, τι μένει τελικά από όλα αυτά που βλέπουμε και βιώνουμε και πως τα συγκρατεί, τα διαμορφώνει ή τα φορτίζει μνήμη.” Στην “Υπεροτοπία” μας προσκαλεί η Κατερίνα Ριμπατσιού μέσα από ένα ολοκαίνουργιο έργο- ειδικά για την έκθεση-αφού ο λευκός καμβάς για κεινη, λειτουργεί ως άλλος τόπος που περιμένει εγγραφές, σχέδια και χρώματα. Αλλεπάλληλες δράσεις σύνθεσης-αποσύνθεσης σε διαφορετικές ταχύτητες δημιουργούν νέους ρυθμούς. Μέχρι να επέλθει ένας προσωπικός κώδικας σύμβολων που μετατρέπουν τον τόπο- σε υπερτόπο.

“Τοις εγρηγορόσιν”, ο τίτλος του έργου της Ιφιγένειας Σδούκου, που μας προτρέπει να γρηγορήσουμε! Και προσθέτει: ‘’Τον τελευταίο χρόνο είχα έντονη την αίσθηση πως επιπλέουμε σε ένα ρευστό σύμπαν αβεβαιότητας. Αυτή την αίσθηση μπορούσα να την περιγράψω μόνο με την μεταβλητή και συχνά απειλητική φύση του νερού. Σε ένα περιβάλλον αέναης παλίρροιας οι ανθρώπινες φιγούρες καταβυθίζονται, επιπλέουν, αναδύονται … Κέντησα τις εικόνες μου δανειζόμενη την αισθητική των μεσαιωνικών μικρογραφιών. Στις μικρογραφίες αυτές η εικόνα μπλέκεται με το κείμενο κι ο φόβος για το μέλλον συγχωνεύεται με την ελπίδα, παρέχοντας θέματα φαντασιακών στοιχείων από τη μια πλευρά και ρεαλισμού από την άλλη.

Τι όμως αλήθεια μας επιφυλάσσει το μέλλον;’’ Η Φανή Σοφολόγη δημιουργεί μια εγκατάσταση, χρησιμοποιώντας ένα παλαιότερο συμμετοχικό project στην Βαϊμάρη το 2008, τους “Φαντασιακούς Δημόσιους Χώρους”, μια δημόσια έκθεση στα παράθυρα ενός κεντρικού άδειου καταστήματος της Βαϊμάρης, με την συμμετοχή των πολιτών μια και έκθεση αποτελούνταν από επιζωγραφισμένες φωτογραφίες, ποικίλες “επανεκτελέσεις” δύο γνωστών δημόσιων σημείων, οι οποίες δημιουργήθηκαν από τους ντόπιους πολίτες.

Οι περισσότερες από τις προτάσεις των συμμετεχόντων, παραδόθηκαν ανυπόγραφες και παραλήφθηκαν μέσω Ταχυδρομείου, ενώ οι εκτυπώσεις δείχνουν τις ιδέες των συμμετεχόντων. Μέσα από αυτό τον πολεοδομικό ανασχεδιασμό η καλλιτέχνιδα βάζει το θέμα της Δυστοπία στην πιο Οργουελική της μορφή, ακριβώς όπως την ζήσαμε τον Μάρτιο του 2020, το πρώτο και πιο σκληρό διάστημα του εγκλεισμού.

Η Θεοδώρα Τσιάτσιου, με το καινούργιο έργο που δημιούργησε, ειδικά για την έκθεση με τίτλο “Τελετουργικό” επισημαίνει την αύξηση της έμφυλης βίας που πλήττει καθημερινά τις γυναίκες και κορυφώθηκε την περίοδο του εγκλεισμού. Το κίνημα #metoo που αναδύθηκε τα τελευταία χρόνια, έδωσε το έναυσμα σε πολλές γυναίκες από διάφορους χώρους, να εξωτερικεύσουν τα δικά τους περιστατικά παρενόχλησης και κακοποίησης που στις περισσότερες χώρες -όπως στην Ελλάδα- αποτελούσαν για χρόνια καλά κρυμμένο μυστικό.

Τοποθετώντας τους φαλλούς περιμετρικά της κολυμβήθρας αρχικά γίνεται αναφορά στην επικρατέστερη θεωρία του άνδρα ως το κέντρο της ανθρώπινης εξέλιξης, μια έμμεση αναφορά στο αυστηρό θεσμικό πλαίσιο της ανδροκρατούμενης-πατριαρχικής κοινωνίας το οποίο τροφοδοτεί την ανισότητα των φύλων καθώς και στις διαχρονίες του πολιτισμού και τις έμφυλες στερεοτυπικές αντιλήψεις- κατακτήσεις προηγούμενων γενεών- όπου η γυναίκα οφείλει να αποδεικνύει συνεχώς την αξία και την χρησιμότητά της και την καθιστά σε άνθρωπο δεύτερης κατηγορίας.

“Πανδημία” είναι ο τίτλος του έργου της Βούλας Φερεντίνου, που όπως η ίδια υποστηρίζει: ’’Μ’ ενδιέφερε η δημιουργία μιας εικόνας λιτής και με λίγα στοιχεία να διακρίνεται η αίσθηση μιας δυστοπικής εμπειρίας όπως αυτή της πανδημίας. Μέσα από ένα παγωμένο καρέ ενός λερωμένου σχεδόν ασπρόμαυρου τοπίου, δίνω έμφαση στα χρονικά όρια μιας μέρας, που αρχίζει και τελειώνει στο ίδιο πλάνο καθώς και στα όρια της χρήσης περιορισμένων αντικειμένων χωρίς να είναι απαραίτητη η ανθρώπινη παρέμβαση’’.

Ο Πάνος Χαραλάμπους εκθέτει μία βιντεοπροβολή που συνδέεται άμεσα με την καταστροφή και το τέλος. Το τέλος μιας ολόκληρης εποχής και μιας ιστορίας και το συνδέει με ένα φυσικό φαινόμενο που μπορεί να αποβεί καταστροφικό και όπως επισημαίνει ‘’Εκτός από την εθελούσια καταστροφή, ας ελπίσουμε ότι οι φυσικές καταστροφές θα είναι συντελεστές-αρωγοί για την αλλαγή του κόσμου’’.

Ενώ η Μανταλίνα Ψωμά, δημιουργεί μία αμφισημία για ένα έργο σκληρό υποστηρίζοντας “Όλα τέλεια! Όλα σαφή! Όλα ξεκάθαρα! Παρελθόν… Τίποτα δεν χρειάζεται αλλαγή, όλα εξυψώνονται, όλα αγγίζουν την αγιότητα, την λάμψη, την αιωνιότητα. Έχει βραβευτεί απόλυτα χωρίς απαίτηση. Κανείς δεν μπορεί να επηρεάσει, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει. Αν τυχόν συνδεθεί, θα φοβηθεί. Κι όμως η ματιά ορθάνοιχτη, σε επιφυλακή, έτοιμη για φυγή που αν κάποιος την πιστέψει, θα ξέρει ότι αδιάφοροι είναι μόνο οι πραγματικά θνητοί που δεν θα ακολουθήσουν.”

Συμμετέχουν: Χρήστος Αθανασιάδης, Άντα Αναστασέα, Γιάννης Θεοδωρόπουλος, Θεόδουλος, Δημήτρης Λεμπέσης, Αλέξανδρος Μαγκανιώτης, Μανώλης Μπαμπούσης, Στέλλα Μουρκογιάννη, Μαργαρίτα Πέτροβα, Άρτεμις Ποταμιάνου, Παναγιώτης Ράππας, Κατερίνα Ριμπατσιού, Φανή Σοφολόγη, Ιφιγένεια Σδούκου, Θεοδώρα Τσιάτσιου, Βούλα Φερεντίνου, Πάνος Χαραλάμπους και Μανταλίνα Ψωμά.

Επιμέλεια: Έφη Μιχάλαρου, Κριτικός Τέχνης & Επιμελήτρια Εκθέσεων