Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας: Λογοτεχνία, μια γυναικεία υπόθεση

Σαν δημιούργησε ο Θεός τον άνδρα, κατάλαβε πολλά. Μα το κυριότερο από όλα, πως είναι ικανός για κάτι περισσότερο. Και έτσι έπλασε τη γυναίκα. Τη γυναίκα που κατά τον Μπαλζάκ, τα γνωρίζει όλα από ένστικτο. Τη γυναίκα που κατά τον πρεσβύτερο Δουμά, ποτέ δεν είναι πιο δυνατή, όσο έπειτα από μιαν ήττα. Τη γυναίκα που κατά τον Κλωντέλ, θα αποτελεί τον αιώνιο κίνδυνο του παραδείσου. Και κυρίως, τη γυναίκα που μπορεί να κάνει τα πάντα, επειδή ακριβώς είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει «αντρίκια» τις συνέπειες, και τη γυναίκα που όλοι ξέρουμε πως ο κόσμος ξεκίνησε και θα τελειώσει χωρίς αυτήν, μα θα επιμένει να εξελίσσεται μόνο χάρη σ’ αυτήν. Με αφορμή το όγδοο ξημέρωμα της άνοιξης λοιπόν, η αλλιώς την Παγκόσμια ημέρα της Γυναίκας, εξετάζουμε σήμερα λογοτεχνικές ηρωίδες των οποίων το αποτύπωμα έμεινε αναλλοίωτο να μας θυμίζει πως είναι παράξενο πράγμα η καρδιά γενικώς, και η γυναικεία ειδικώς, πως από τις εκατό μεζούρες θάρρους που έπεσαν στη γη, οι γυναίκες αδιαμφισβήτητα πήραν τις ενενήντα εννέα, και πως είχε δίκιο εντέλει η Μποβουάρ όταν διατυμπάνιζε πως γυναίκα δε γεννιέσαι, αλλά γίνεσαι.

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι ένα αποφασισμένο θηλυκό. Όταν αλληλοσκοτώθηκαν τα αδέλφια της, Ετεοκλής και Πολυνείκης, στην εκστρατεία όπου υπήρξαν ορκισμένοι εχθροί  λόγω της εναλλάξ ανάληψης του Θηβαϊκού θρόνου, ο θείος τους, Κρέοντας, κάλυψε το κυβερνητικό κενό, αλλά ταυτόχρονα διέταξε να παραμείνει άταφος ο προδότης Πολυνείκης. Η Αντιγόνη δεν έμελλε να παραμείνει με τα χέρια σταυρωμένα. Θα τον οδηγούσε στην τελευταία του κατοικία, παρά το μένος θεών και ανθρώπων. Δεν θα δίσταζε να συγκρουστεί με τον Κρέοντα και να αποδείξει ότι δεν είμαστε παρά οι επιλογές μας, ότι το Σωστό είναι σωστό ακόμα κι αν όλοι είναι εναντίον του, το Άδικο άδικο ακόμα κι αν όλοι είναι υπέρ του και ότι μια γενναία γυναίκα σαν αυτή, θυμίζει τριαντάφυλλο: παρόλο που τα ροδοπέταλα πέφτουν, τα αγκάθια μένουν. Αν και ο Κρέοντας θα προσπαθήσει να τη θανατώσει λόγω της απείθαρχης στους νόμους του, συμπεριφοράς της, αυτή τι να φοβηθεί; Ξέρει πως μια ζωή χωρίς ελευθερία είναι σώμα χωρίς ψυχή, πως αυτός που αγωνίζεται ίσως και να χάσει, αλλά αυτός που επιλέγει να μην αγωνιστεί, έχει ήδη χάσει, και πως necessitas non habet legem. Δηλαδή, οι ανάγκες, και δη οι ζωτικής φύσεως, δε γνωρίζουν από νόμους.

Η Αντιγόνη την οποία λατρεύει ο γιος του Κρέοντα, Αίμονας, αποτελεί σύμβολο πυγμής και ψυχικής δύναμης. Είναι μια γυναίκα που δεν περιμένει από κανέναν να της εκχωρήσει δύναμη. Την κερδίζει με το σπαθί της. Είναι μια γυναίκα σαν όλες αυτές που καθημερινά παλεύουν για την οικογενειακή αξιοπρέπεια και ασφάλεια, και που όταν πράγματα πηγαίνουν άσχημα, αρνείται να πάει μαζί τους. Τόσο απλά. Τόσο δίκαια. Τόσο αποφασιστικά.

Μια γυναίκα που επίσης δεν λογάριασε τον κίνδυνο, ήταν αρκετούς αιώνες αργότερα και η Πάπισσα Ιωάννα, η εφευρετικότερη και παρεξηγημένη ηρωίδα του Εμμανουήλ Ροΐδη. Η Ιωάννα προσποιούμενη τον άνδρα, αναρριχάται στην ιεραρχία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, και θα λάβει το αξίωμα του Πάπα. Αν και το συγκεκριμένο μυθιστόρημα έβαλε τον Ροΐδη σε ένα σωρό νομικές, θρησκευτικές, κοινωνικές και λογοτεχνικές περιπέτειες, θεωρείται το κορυφαίο του και ιδιαιτέρως πρωτοποριακό για την εποχή του. Ο συγγραφέας, κόντρα στον ρομαντισμό της εποχής του, σατιρίζει και καυτηριάζει καθετί που θεωρεί αξιοκατάκριτο.

Ο δυναμισμός της πρωταγωνίστριάς του, η ανάγκη της να γεμίσει από εμπειρίες και να κερδίσει μάχες για λογαριασμό δικό της αλλά και της ανθρωπότητας, είναι πειστήρια για το ότι πρόκειται για μια γυναίκα που σε ανδροκρατούμενες κοινωνίες, στέκεται στα πόδια της. Επιβιώνει ανάμεσα σε αυτούς που διαθέτουν περισσότερα γεύματα από όρεξη, μα και σε αυτούς που διαθέτουν περισσότερη όρεξη από γεύματα, ενώ κατακεραυνώνει με τον τρόπο της αυτούς που τάχα υπηρετούν το Θεό, μα κουβαλούν σκυθρωπά πρόσωπα και κρύες καρδιές. Συνδυάζει επανάσταση και μοναστική ζωή, και θα αποδείξει με τη σειρά της πως τα εμπόδια παραμερίζουν για να περάσει αυτός που ξέρει πού πηγαίνει, πως το ατσάλι, η πέτρα και το σίδερο λυγίζουν σε αντίθεση με ‘κείνη, και πως ο κόσμος τελικά χρωστά κάθε ορμή για πρόοδο σε ανήσυχα και ξεβολεμένα θηλυκά.

Η Τζέιν Έυρ της Σάρλοτ Μπροντέ από την άλλη, μοιάζει με γυναίκα που δε διαθέτει τα προσόντα να προσελκύσει μια καλή τύχη. Φτωχή και ορφανή ζει με τη θεία και τον ξάδελφό της, οι οποίοι ξέρουν τον τρόπο να δηλητηριάζουν την ψυχή της αντιμετωπίζοντάς την σαν σκουπίδι. Όταν θα τη στείλουν στο ίδρυμα Λόουγουντ, τα πράγματα θα χειροτερέψουν. Σε άσχημες συνθήκες διαβίωσης, θα δοκιμαστούν ξανά η υπομονή κι η επιμονή της. Όλα θα αλλάξουν όταν ο κύριος Ρότσεστερ θα την προσλάβει ως γκουβερνάντα. Η άμαθη και καλοπροαίρετη Τζέιν Έυρ, για την οποία κανένας δε γνωρίζει τι έγκλημα άραγε να είχε διαπράξει για να αξίζει όλα τα γρονθοκοπήματα της ζωής, σύντομα θα ερωτευτεί τον κύριο του σπιτιού, και θα του αποδείξει πως η καλή γυναίκα είναι στολίδι, θησαυρός και ευλογία, πως όλες διαθέτουν κάτι αναντικατάστατο και μοναδικό, και πως η καρδιά της βλέπει καθαρά αυτό που είναι αόρατο στο μυαλό. Παρόλα αυτά, δεν έχει ιδέα για το τι κρύβει ο κύριος Ρότσεστερ όταν θα της ζητήσει με τα πολλά, να γίνει γυναίκα του. Λίγες στιγμές πριν του πει το ναι, θα μάθει ότι εκείνος είναι παντρεμένος και τότε η θεοσεβούμενη και δεισιδαίμων Τζέιν θα βρεθεί για άλλη μια φορά επί ξύλου κρεμάμενη.

Όχι όμως για πολύ, γιατί η μοίρα αγαπά τις γυναίκες που παλεύουν να χτίσουν τη ζωή τους. Τους παρέχει τα υλικά για να τα εκμεταλλευτούν προς όφελός τους. Έτσι συμβαίνει και με την Τζέιν Έυρ που στο τέλος θα αποδείξει ότι μια γυναίκα της δικής της στόφας, αντέχει στις δυσκολίες και την αβεβαιότητα. Κι όχι μόνο αυτό. Πείθει τους αναγνώστες πως ο άνθρωπος είναι ελεύθερος από τη στιγμή που θα το θελήσει και ότι δεν ήταν μια απερισκεψία της γλώσσας όταν η Κασσιανή είχε κάποτε αποστομώσει για τα καλά τον Αυτοκράτορα Θεόφιλο με την απάντηση «εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττω».

Στις 8 Μάρτη, στην παγκόσμια ημέρα που είναι αφιερωμένη στη γυναίκα, μπορούμε όλοι να αντιληφθούμε πως η Τζέιν Έυρ, η Πάπισσα Ιωάννα και η Αντιγόνη ήταν γυναίκες – μπελάδες για κάποιους, αλλά αποφασισμένες να τιμήσουν το φύλο τους με τις επιλογές τους. Στη λογοτεχνία όπως και στη ζωή, το μυαλό της γυναίκας είναι πάντα πιο εύστροφο και καθαρό από του άνδρα, μια και το ανανεώνει συχνά, οι σιωπηλές γυναίκες ακούν προσεκτικά, και την ίδια στιγμή εμπνέουν τους απανταχού συγγραφείς να πλάθουν ιστορίες, τις οποίες ο αναγνώστης είναι πάντα υποχρεωμένος να ξαναδιαβάσει, και μέσα τους να βρει θηλυκά που όταν πέφτουν, θα σηκωθούν, και το θάρρος τους έγκειται στην κυριαρχία επί της κάθε ανασφάλειάς τους. Χρόνια πολλά λοιπόν, σε εκείνες που προχωρούν σα να μην υπάρχουν όρια για τις δυνατότητές τους, και συνειδητοποιούν από νωρίς ότι ο άνθρωπος δεν είναι δημιούργημα των περιστάσεων, αλλά οι περιστάσεις δημιούργημα του ανθρώπου!

Κεντρική φωτογραφία θέματος: Σαρλότ Μπροντέ, Αντιγόνη  [Δραματική προσωπογραφία της Αντιγόνης από τον Βρετανό ζωγράφο της Βικτωριανής περιόδου Frederic Leighton, 1882 | Iδιωτική Συλλογή], Κορνηλία Ροΐδη