Στη συλλογή Η μοναξιά των σκύλων συναρμόζονται διηγήματα που μοιάζουν με καθημερινές ιστορίες ώσπου στην κατακλείδα να σου τραβήξουν το χαλί κάτω από τα πόδια. Ο Πάνος Τσίρος, για πολλούς από τους καλύτερους διηγηματογράφους της γενιάς του, μιλά για τη γλώσσα, τη μοναξιά, αλλά και για το πόσο σχετικό είναι το τέλος και η αρχή μιας ιστορίας.
– Στη συλλογή συνυπάρχουν διηγήματά σας που διαβάζουμε πρώτη φορά αλλά και διηγήματά σας που είχαν ήδη εμφανιστεί στα ελληνικά γράμματα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Τι ήταν αυτό που σας έκανε να τα παρουσιάσετε τώρα μαζί;
Στο βιβλίο αυτό πράγματι περιλαμβάνονται διηγήματα από το 2008 μέχρι και σήμερα. Όλες αυτές οι ιστορίες υπακούουν σε κάποιον σχεδιασμό που δεν τον αντιλαμβάνομαι πλήρως και μου επιβάλλεται εκ των έσω. Αυτό που καταλαβαίνω πάντως είναι πως έχουν μια συνάφεια και πρέπει να μπουν μαζί.
– Η γλώσσα των διηγημάτων της συλλογής θα χαρακτηριζόταν έως και διακριτική – αφήνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ίδια την ιστορία. Πόσο σκόπιμο ήταν αυτό;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η γλώσσα είναι το όχημα για να σε πάει στον προορισμό σου. Προορισμός μου είναι η αφήγηση της ιστορίας, επομένως η γλώσσα ως όχημα πρέπει να υπηρετεί αυτό τον σκοπό. Αν η γλώσσα αυτονομηθεί, αν αρχίσει να ναρκισσεύεται, αυτό για μένα δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα. Τι σημαίνει άλλωστε η φράση «σωστά ελληνικά»; Σωστά ελληνικά για να κάνουμε τι; Αυτό θα έπρεπε να είναι το ερώτημα.
– Ο αφηγητής σε όλα τα διηγήματα μοιάζει να είναι ο ίδιος, ενώ τα βιογραφικά του στοιχεία όπως βρίσκονται διάσπαρτα στα διηγήματα της συλλογής μοιάζουν να ταυτίζονται με αυτά του συγγραφέα. Ποιος είναι ο αφηγητής τελικά;
Πίσω από τον αφηγητή κρύβεται ο συγγραφέας, όπως πίσω από τον ρόλο κρύβεται ο ηθοποιός. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μάσκες για να μιλήσει για τον εαυτό του ή για να κρυφτεί καλύτερα; Δεν το έχω απαντήσει αυτό ακόμα.
– Η μοναξιά φαίνεται να χαρακτηρίζει τους ήρωες των διηγημάτων, ακόμα κι αν υπάρχουν στη ζωή τους φίλοι ή σύντροφοι. Πιστεύετε ότι η μοναξιά είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη;
Η μοναξιά δεν είναι οπωσδήποτε κάτι κακό. Είναι απαραίτητη συνθήκη για περισυλλογή, χαλάρωση, δημιουργική δραστηριότητα. Από την άλλη ζούμε την εποχή της υποχρεωτικής κοινωνικότητας ή μάλλον μιας καθωσπρέπει κοινωνικότητας, που, αφού πούμε αυτά που πρέπει να πούμε, δεν ξέρουμε τι άλλο να κάνουμε και σωπαίνουμε. Δε βλέπουμε την ώρα να μείνουμε ξανά μόνοι για να ηρεμήσουμε. Η μοναξιά πάντως είναι απαραίτητη συνθήκη για ζωή, πρέπει να αναγνωρίζουμε το δικαίωμα του ανθρώπου στη μοναχικότητα.
– Σε πολλά διηγήματα της συλλογής η τελευταία φράση μοιάζει με το κλειδί για την κατανόηση της ιστορίας που προηγήθηκε, και παράλληλα θα μπορούσε να είναι η πρώτη φράση μιας καινούριας ιστορίας. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή;
Το σημείο έναρξης και το σημείο λήξης μιας ιστορίας είναι αυθαίρετη επιλογή. Ο συγγραφέας νομίζει ότι «εκεί» πρέπει να τελειώσει μια ιστορία μου αλλά βέβαια ποτέ δεν τελειώνει εκεί. Οι ιστορίες, πραγματικές ή επινοημένες, συνεχίζονται στο διηνεκές. Δεν υπάρχει στην πραγματική ζωή αρχή, μέση και τέλος του γίγνεσθαι. Με το συμβατικό «τέλος» που φτιάχνω υποδεικνύω απλώς την κατεύθυνση που παίρνει η ιστορία. Το τέλος μου είναι σαν οδοδείκτης.
– Η επιγραφή της συλλογής είναι ένα ρητό από το Ευαγγέλιο, σε ελεύθερη μετάφραση «ήρθα σαν φως ώστε ο καθένας που πιστεύει σε εμένα να μη μείνει στο σκοτάδι». Ποιο είναι το φως και ποιο το σκοτάδι;
Πολλές φορές σε ένα καθημερινό συμβάν, σε μια απλή ιστορία, εκεί που τίποτα ιδιαίτερο δε μοιάζει να γίνεται, ανοίγει μια χαραμάδα και μπαίνει ένα απόκοσμο φως. To φως αυτό υποδεικνύει κάτι. Αυτό προσπαθώ να αναδείξω με αυτά τα διηγήματα. Αυτό εννοώ με το ρητό από το Ευαγγέλιο. Ολόκληρη η παράγραφος λέει:
44 ο Χριστός είπε, αυτός που πιστεύει σε μένα δεν πιστεύει σε μένα αλλά σ’ αυτόν που με έστειλε
45 κι αυτός που βλέπει εμένα βλέπει αυτόν που με έστειλε
46 έχω έρθει σαν φως στον κόσμο ώστε ο καθένας που πιστεύει σε μένα να μη μείνει στο σκοτάδι