Με αφορμή την επιλογή της Αθήνας ως Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018, από τις 14 έως τις 16 Σεπτεμβρίου, διοργανώθηκε το Democracy and Books Weekend από το New York Times Athens Democracy Forum στο Costa Navarino Resort, κέντρο του ετήσιου θεσμού με θέμα τη δημοκρατία σε συνομιλία με το δημιουργικό πνεύμα του ανθρώπου που διοργανώνεται για 4η συνεχή χρονιά. Η λογοτεχνία και δη η ελευθερία του λόγου πήραν τη σκυτάλη από τις προηγούμενες θεματικές της τέχνης, της αρχιτεκτονικής και του κινηματογράφου.
Ο Pascal Bruckner συνομίλησε με τον αρθρογράφο των ΝΥΤ Roger Cohen, η αρχισυντάκτρια των ΝΥΤ Pamela Paul με τον Ολλανδό συγγραφέα Rob Riemen, ο Serge Schmemann μέλος του Editorial Board των NYT με τους Alexandra Pringle, Editor in Chief του αγγλικού Εκδοτικού Οίκου Bloomsbury και τον Stanley Johnson, Βρετανό συγγραφέα και ευρωβουλευτή. O Mark Thompson, Πρόεδρος της The New York Times Company, καλωσόρισε τους προσκεκλημένους ομιλητές μαζί με τον Αντιπρόεδρο της TEMES Στέφανο Θεοδωρίδη.
Τα Πρόσωπα της Ισλαμοφοβίας
Το πρωί του Σαββάτου, ο Pascal Bruckner μας παρουσίασε το νέο του βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες και δεν έχει μεταφραστεί ακόμα στα Ελληνικά, «Un Racisme Imaginaire: La Querelle de l’ Islamophobie et Culpabilite» (Ένας κατά φαντασίαν ρατσισμός: η διαμάχη της ισλαμοφοβίας και της ενοχής). Ο συγγραφέας εντόπισε το ενοχικό σύνδρομο των Ευρωπαίων στην άνοδο της ισλαμοφοβίας, και ταυτόχρονα αναφέρθηκε στις προσπάθειες μίας νέας γενιάς μουσουλμάνων που αντιτάσσονται στο δογματισμό, τα στερεότυπα και τη βία. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, μετά την Ιρανική επανάσταση του 80, η έκφραση ‘ισλαμοφοβία’ παγιώθηκε μέσα από την άνοδο του φονταμενταλισμού, ο οποίος στις μέρες μας εκφράζεται με τις τυφλές τρομοκρατικές επιθέσεις, τους προπηλακισμούς γυναικών χωρίς μπούρκα, ή τις διώξεις συγγραφέων όπως ο Salman Rushdie.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Λίγους αιώνες νωρίτερα, αμέσως μετά την Επανάσταση του 1789 η Γαλλία κατήργησε το ποινικό έγκλημα της βλασφημίας που κατέτρυχε τις σχέσεις μεταξύ καθολικών και προτεσταντών, και μαζί σταμάτησαν οι κατηγορίες της αίρεσης και της πρόκλησης μαγείας για τις οποίες χύθηκε τόσο αίμα στην Ευρώπη. Σήμερα, πάλι στο όνομα του θείου, η κατηγορία της ισλαμοφοβίας εκλαμβάνεται ως φαντασιακός ρατσισμός. Τι συμβαίνει λοιπόν στις ευνομούμενες δυτικές κοινωνίες που υιοθετούν αυτόν τον όρο;
Sleeping with the Enemy ή Αγκαλιάζοντας τον Φονταμενταλισμό
Για τον Bruckner, η κριτική μιας θρησκείας σημαίνει διερεύνηση αλλά όχι διάκριση. Προκαλώντας κακό σε έναν πιστό είναι λάθος, εξετάζοντας μία δογματική πίστη είναι το σωστό. Η ισλαμοφοβία, ως η φοβία που επιδιώκει να δημιουργήσει στον Ευρωπαϊκό τρόπο σκέψης η πιο σκληροπυρηνική πλευρά του Ισλάμ είναι μία μέθοδος που φέρει μία διπλή φιλοδοξία. Nα καταδείξει τους δυτικούς ως υπεύθυνους για τρεις μεγάλες αμαρτίες: ελευθερία θρησκείας, ελευθερία σκέψης και ισότητα μεταξύ των φύλων. Και να βρεθεί ένας τρόπος να ‘αναμορφωθούν’ οι ‘ελευθεριάζοντες’ μουσουλμάνοι που τολμούν την κριτική και απαιτούν αλλαγές σε θέματα όπως οι νόμοι που διέπουν το οικογενειακό δίκαιο, την ισότητα, τη νηστεία, όπως τα 6 εκατομμύρια μουσουλμάνοι στη Γαλλία που δεν ακολουθούν το Ραμαζάνι. Εδώ ο Bruckner, χτυπάει το καμπανάκι του κινδύνου για την Αριστερά της Ευρώπης που εξυπηρετεί τον Ισλαμικό φονταμενταλισμό, νομίζοντας ότι ανακάλυψε το τελευταίο ρομαντικό αντί-καπιταλιστικό καταφύγιο της πάλης των τάξεων και μία νέα κυνηγημένη ομάδα στη μάχη κατά του ρατσισμού. Οι νέοι Μαρξιστές/ Τροτσκιστές αρέσκονται να επιδίδονται αψήφιστα στην προσπάθεια να κρατήσουν το Ισλάμ ενωμένο και αμετακίνητο, όπου κάθε ελπίδα εμφυσήματος ελευθερίας πρέπει να μπλοκαριστεί. Η κατηγορία της Ισλαμοφοβίας μοιάζει με όπλο μαζικής καταστροφής στις συζητήσεις της διανόησης.
Ο Bruckner είναι ξεκάθαρος στο πώς ο έμμεσος ή άμεσος εναγκαλισμός του φονταμενταλισμού έχει τα τελευταία χρόνια οδηγήσει στην κατασκευή ενός νέου εγκλήματος, αυτό του να μην σου επιτρέπουν να εκφράσεις μία άποψη. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε υπέρ μίας γυναίκας που θέλει να βγάλει τη μπούρκα και να διαλέξει για σύντροφο όποιον θέλει, ή για νέους Ευρωπαίους μουσουλμάνους που δεν θέλουν να ασκούν τη θρησκεία τους και τα έθιμα της πατρογονικής τους καταγωγής. Από την σκέψη, αυτό το γεγονός περνάει στην εφαρμογή του μέσα στην κοινωνία. Παρ’ όλο που ο ρατσισμός με βάση το χρώμα ή την εθνικότητα θεωρείται προδοσία της δημοκρατίας, η προσπάθεια να ξεφύγει κάποιος από αυτήν την ανελεύθερη αντιμετώπιση θεωρείται ρατσιστική πράξη.
Θρησκεία ως Φυλή
Αυτό, σύμφωνα με το συγγραφέα, έχει συμβεί γιατί η θρησκεία έχει μετατραπεί σε ράτσα, ένας όρος που προκάλεσε τα χειρότερα δεινά τον προηγούμενο αιώνα. Μια μεγάλη θρησκεία δεν ανήκει σε μία συγκεκριμένη εθνική ομάδα. Ο διαχωρισμός κράτους- εκκλησίας υπήρξε ένας από τους θεμέλιους λίθους του Διαφωτισμού και των εκπροσώπων του, όπως οι Rousseau, Voltaire, Diderot, Erasmus. Με το να μιλάμε για ισλαμοφοβία ή με το να κατηγορούμε το Ισλάμ ή να του επιτιθέμεθα σαν σύστημα σκέψης είναι σαν να κατηγορούμε όλους τους μουσουλμάνους, και μαζί και όσους δεν πιστεύουν αναγκαστικά σε αυτό. ‘Όπως και κοροϊδεύοντας τον Χριστιανισμό είναι σαν να κοροϊδεύουμε όλους τους χριστιανούς, ανεξαρτήτως χώρας, συνηθειών ή δόγματος.
Το να προκαλεί κανείς τον αθεϊσμό είναι σαν να αναφέρεται σε όλους τους άθεους, και να τους στιγματίζει. Αυτό είναι αδύνατον γιατί κανείς που υποστηρίζει τους προαναφερθέντες τρόπους σκέψεις δεν προτάσσει τη θεολογική του σκέψη ως πατρίδα του. Το να εξετάζεις μια πίστη και να κριτικάρεις αυτό που θεωρείς λάθος ή παράλογο, είναι μία σημαντική λειτουργία του πνεύματος, καθώς η θρησκεία είναι σαν την ιδεολογία, έχει ημερομηνία γέννησης, και όπως μιλάμε για ισλαμοφοβία θα μπορούσαμε κάλλιστα να μιλήσουμε για καπιταλιστοφοβία, λιμπεραλοφοβία, σοσιαλισμοφοβία, κομμουνιστοφοβία.
Παραθέτοντας τα λόγια του Ισμαηλίτη βασιλιά του Μπαχρέιν Σουλεϊμάν, τον 10 αι. μχ ‘ένας βοσκός, ένας ψαράς και ένας οδηγός καμήλας έχουν ξεγελάσει όλον τον κόσμο’. Πολλούς αιώνες αργότερα, σε έναν ιδανικά πολιτισμένο κόσμο θα έπρεπε ακόμα να ασκούμε το αναφαίρετο δικαίωμα να απορρίπτουμε θρησκείες όταν τις θεωρούμε οπισθοδρομικές και τελματωμένες. Οι θρησκείες είναι μύθοι, φανταστικές ιστορίες, και συνεπώς αυτοί που δεν τις πιστεύουν δεν πρέπει να κατηγορούνται ή να τρομοκρατούνται αναβιώνοντας την Ιερά Εξέταση. 800 χρόνια μετά από αυτήν, το 2001, ο Γάλλος συγγραφέας Michel Houellebecq, κατηγορήθηκε από το Τζαμί του Παρισιού και δικάστηκε γιατί χαρακτήρισε το Ισλάμ θρησκεία χωρίς μυαλό.
Αυτό το νέο κυνήγι μαγισσών λέει πολλά για την περιρρέουσα επιθετικότητα που επικρατεί. Αν αυτό είχε ειπωθεί για τον Χριστιανισμό, τον Βουδισμό ή τον Ιουδαϊσμό δεν θα είχε υπάρξει καμία αντίδραση. Αυτό που απαγορεύεται στη δημοκρατία είναι να καταδιώκει πιστούς, αν και εφόσον σεβόμαστε τους νόμους που υπάρχουν. Αντιθέτως οι χριστιανικές μειονότητες σε Συρία, Νίγηρα, Σουδάν, Πακιστάν, διαρκώς κυνηγιούνται, δολοφονούνται, οδηγούνται στην εξορία, χωρίς όμως ο όρος χριστιανοφοβία να χρησιμοποιείται ποτέ εκεί.
Μπούρκα- μια Καλυμμένη Προπαγάνδα
Το ύφασμα που καλύπτει, είναι μία στρατηγική ορατότητας, ξεχωρίζει τη γυναίκα του μουσουλμάνου από του Άλλου, τη σεμνή από την άσεμνη, την αγία από την καταραμένη. Η ομοιομορφία του ενδύματος καθιστά τις γυναίκες μετρήσιμες σαν μέλη στρατιωτικής παράταξης σε δημόσια επίδειξη δύναμης, σαν σημαία μιας εμπροσθοφυλακής που επιδιώκει να κερδίσει το συναίσθημα και το μυαλό μαζί. Να σκεπάζεσαι σημαίνει να διαχωρίζεσαι από όλη την υπόλοιπη κοινωνία και να αποκτάς επίπλαστη αξία, και όπως είπε χαρακτηριστικά ο μουφτής Ραμαντάν από το Ισλαμικό Κέντρο της Γενεύης, ‘μια γυναίκα χωρίς πέπλο είναι σαν ένα δίευρω που περνά από το ένα χέρι στο άλλο’. Αντιθέτως, ένα πρώην μέλος της Ισλαμικής Αδελφότητας που πλέον θεωρείται μεταρρυθμιστής αναφέρει ότι η αναφορά της μπούρκας στο λόγο του Προφήτη, δεν έχει αποδειχτεί, ενώ ο ίδιος προτείνει μία μέση θρησκευτική ορατότητα.
Η μπούρκα ελέγχει τον δημόσιο χώρο όταν η πίστη του ενός χτυπάει στο μάτι του άλλου. Η ριζοσπαστικοποίηση του Ισλάμ τα τελευταία χρόνια είναι η έκφανση μίας θρησκείας επηρεασμένης από τον μοντερνισμό, που εκκολάφθηκε αρνητικά και μετετράπη σε πιο άτεγκτη και λιγότερο δεκτική σε μεταρρυθμίσεις. Ο φονταμενταλισμός λειτουργεί καλά στο χώρο των φαινομένων. Στον Λίβανο στα 90ς κάποιοι πλήρωναν τις μαθήτριες 100 δολάρια το μήνα να φοράνε το κάλυμμα στο πανεπιστήμιο. Για πολλές γυναίκες το hijab είναι μία σύμβαση μεταξύ παράδοσης και μοντερνισμού, μία ψυχολογική δικλίδα ασφάλειας και ελευθερίας, χωρίς παρεξηγήσεις. Αυτό που ζητά η Γαλλία σήμερα, εκτός από το να καταδικάζει συνεχώς τη βία, είναι να αποφεύγουν οι μισαλλόδοξοι να ασκούν την θρησκεία τους επιδεικτικά. Σε αντιδιαστολή, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η πληθωρική ορατότητα του γυναικείου κορμιού είναι καλύτερη από την επιθετική ορατότητα των θρησκόληπτων και αδιάλλακτων φανατικών.
Γαλλία vs. USA
Στην Αμερική η δημοκρατία βασίστηκε στη θρησκεία ενώ στη Γαλλία χτίστηκε επάνω στην επανάσταση, ενάντια στη μοναρχία και στον αυστηρό Καθολικισμό, ενώ διαχωρίστηκε από το κράτος δια νόμου το 1905. Στη σύγχρονη Αμερική, που παριστάνει την αδιάφορη σε θέματα θρησκείας, ενυπάρχουν όλες οι θρησκείες εκτός από τον αθεϊσμό που αντιμετωπίζεται με αμφιβολία, καθώς σύμφωνα με τον Ομπάμα δεν δημιουργεί κοινότητα. Ο Αμερικανός θεός είναι πολυσυλλεκτικός, μαζικός, ουδέτερος, φιλικός και πατριώτης. Στο Ισλάμ ανήκει το 1% του Αμερικανικού πληθυσμού ενώ στη Γαλλία το 10%. Παρ’ όλα αυτά, συχνά η Αμερική κατηγορείται για θρησκοληψία-bigotry σε αντίθεση με μια αγνωστική Ευρώπη. Στην Αμερική η πίστη είναι για την Αμερική, ένα μεσσιανικό κράτος επιλεγμένο από τη θεία πρόνοια για να σώσει τον κόσμο.
Την ίδια στιγμή η Ευρώπη ασκεί αντικληρικισμό-secularism και υπόσχεται ελευθερία σκέψης και ισότητα μεταξύ πίστεων ενώ το κράτος οφείλει να παραμένει ουδέτερο, καθώς όπως είχε προβάλλει και ο John Locke δεν έχει θέση η θρησκεία να επιβάλλεται στην ανθρώπινη συνείδηση, να ορίζει τι είναι σωστό η λάθος, δεν είναι ο ιδιοκτήτης των πνευματικών επιλογών, αλλά η ίδια η αυτοκυριαρχία του ανθρώπου-equanimity, η οποία δεν χρειάζεται τη θρησκεία να εμπλέκεται με τους νόμους της δημοκρατίας ή να ασκεί την εξουσία στη θέση της. Ο συγγραφέας επιμένει ότι η θρησκεία οφείλει να ανήκει και να παραμένει στην προσωπική ζωή των ανθρώπων και οι θεωρίες της-doctrines να μένουν στο σπίτι και όχι να προσηλυτίζουν στη δημόσια σφαίρα.
Η Δημιουργική Ασάφεια της Ελευθερίας Έκφρασης
Η ρήση του Βολταίρου «Δεν πιστεύω σε αυτό που λες αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες» είναι ορισμός της ελευθερίας έκφρασης αλλά δεν ισχύει σε περιπτώσεις φονταμενταλισμού όπου συμβαίνει δυστυχώς το αντίθετο. Η λύση του ζητήματος βρίσκεται πάντα στην εκπαίδευση και όχι στον προσηλυτισμό.
Η πορεία στο Παρίσι για τα θύματα της τρομοκρατικής επίθεσης στα γραφεία του περιοδικού Charlie Hebdo τον Ιανουάριο του 2015, εστίασε στην προάσπιση της ελευθερίας της έκφρασης. Ο Bruckner μας υπενθυμίζει ότι η φράση ‘ελευθερία της έκφρασης’ μπορεί να κρύβει ναρκισσισμό και κενότητα και πολλές φορές την οικειοποιούνται αψήφιστα, γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με παρρησία και προσοχή στο περιεχόμενο. Η αληθινή έκφραση της μοναδικότητας της δημοκρατίας, που δεν σκοτώνει αλλά συμφωνεί να διαφωνεί, και όταν χρειάζεται να λύνει τις διαφορές της με τη βοήθεια της δικαιοσύνης, έχει τη μέγιστη σημασία.
Η Δύναμη της Αμαρτίας
Συχνά στις μονοθεϊστικές θρησκείες το κακό γίνεται αντιληπτό όταν υποκύπτεις σε αυτό και μετά ζητάς συγχώρεση με το να προκαλείς ακόμα περισσότερο κακό. Σύμφωνα με τον πατέρα του δολοφόνου του Ορλάντο που έσπειρε το θάνατο σε ένα γκέι μπαρ το 2016, τα χέρια του γιού του όπλισε ένα φιλί μεταξύ δύο αντρών. Οι προσλαμβάνουσες ως ‘αμαρτίες’ είναι το μοναδικό ρεζερβουάρ αλήθειας, καθώς από εκεί ξεκινά η επιθετική συμπεριφορά, είτε η αφορμή είναι προσβολή στο θείο, στην παράδοση, σε ότι θεωρείται ξένο και διαφορετικό και συχνά απαγορευμένα θελκτικό.
Ως γνήσιος απόγονος του Διαφωτισμού, ο Bruckner μας βεβαιώνει ότι ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν θα παραχωρήσει τις κεκτημένες ελευθερίες του στους λίγους θρησκευόμενους ζηλωτές. Χρειάζεται όμως προσοχή ώστε αυτός ο σκληροπυρηνικός μονοθεϊσμός να μην διαβρώσει τις κατακτήσεις του. Η ιστορία δεν πρέπει να κάνει πίσω, να δεχτεί την καταπίεση και να την κάνει σύμμαχο. Εν τέλει, έτσι διάγει η Ευρώπη και όσοι την επιλέγουν οφείλουν να αποδεχτούν την ελευθερία της, και το μότο ‘στη Ρώμη κάνε όπως οι Ρωμαίοι’. Και άμα υπάρχει κάτι που ενοχλεί κάποιους όπως ένα φιλμ, θεατρικό έργο ή βιβλίο μπορούν πάντα να διαμαρτύρονται δημόσια ή να επιλέξουν τη νομική οδό, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τους πολύ συντηρητικούς χριστιανούς στη Γαλλία, και το οποίο είναι σαφώς προτιμότερο από τα μαχαιρώματα, τις βόμβες και τις δολοφονίες των ‘απίστων’. Αν ο Θεός τους είναι ελάχιστα σπλαχνικός, είναι δύσκολο να καταλάβουμε πώς για παράδειγμα τα μακριά μαλλιά μιας γυναίκας σε κοινή θέα προσβάλλουν το κοινό αίσθημα.
Εν κατακλείδι το Ισλάμ κατατρύχουν δυο δεινά: το άτεγκτο του δόγματος και ο φόβος του Θεού. Ο Θεός είναι παντού από το πρωί μέχρι το βράδυ, και οι συνεχείς καθημερινές πλύσεις επιδιώκουν εκτός του καθαρισμού της συνείδησης, τον έλεγχο του μυαλού του πιστού που βρίσκεται νοερά σε συνθήκες συνεχής παρακολούθησης. Πολλοί μουσουλμάνοι θα ήθελαν να είχαν την ευκαιρία, όπως επιτρέπουν κι οι άλλες θρησκείες, στη δημοκρατία, να πιστεύουν στη δική τους λογική, μα και να μην πιστεύουν καθόλου. Να ζουν γνωρίζοντας ότι μπορεί να τους γεννηθούν ερωτήσεις για τον Θεό, και αν θέλουν να μπορούν να γίνουν part time πιστοί. Στην έξυπνη πλευρά του Χριστιανισμού υπάρχει η ωριμότητα που δίνει χώρο για σκεπτικιστές και αγνωστικιστές, τους επιτρέπει να αναπνέουν, και μετά συνδιαλέγεται μαζί τους, διότι το να προκαλείς το Θείο είναι το οξυγόνο που ανανεώνει τον παλιό μονοθεϊσμό. Με τον τρόπο που ο Bruckner αντιλαμβάνεται την θρησκευτική πίστη, δεν υπάρχει τίποτα πιο γλυκό από μια θρησκεία σε ύφεση που καταδικάζει τη βία και τον προσηλυτισμό, και επιπλέον ενισχύει τη δημιουργική καχυποψία. Αυτή η επιείκεια και η εντρύφηση είναι ο θρίαμβος της σοφίας. Είναι τραγικό ότι το ριζοσπαστικό Ισλάμ στερεί τον εαυτό του από αυτήν την ανοικτή προοπτική, επιλέγοντας τον σκοταδισμό από την ανανέωση, το έγκλημα από τον οίκτο, τον φόβο από τη συγχώρεση.
Η χώρα του συγγραφέα, η Γαλλία προσφέρει στους μουσουλμάνους που επιζητούν μεγαλύτερες ελευθερίες αυτή την προοπτική, να απελευθερωθούν δηλαδή από όλο αυτό το ουράνιο βάρος: Οι φονταμενταλιστές μισούν τη Γαλλία όχι επειδή τους καταπιέζει αλλά επειδή τους απελευθερώνει. Αναφερόμενος στους New York Times που διοργάνωσαν την εκδήλωση, ο Bruckner μας θυμίζει ένα παλαιότερο άρθρο με τίτλο ‘ευτυχισμένος σαν Θεός στη Γαλλία.’ Εκεί όπου κάθε Θεός θα ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος αφού δεν τον ενοχλούν συνεχώς με προσευχές και απαιτήσεις, και ειδικά στο Παρίσι, την ιερή πόλη της ανεξιθρησκίας, όπου οι πολίτες διάγουν μία πολιτισμένη ζωή στη διακριτική ευχέρεια ενός ‘πανταχού απόντος’ θείου, μία ελεύθερη διαβίωση, της οποίας η διακύβευση από ορισμένους φανατικούς θα αποτελούσε τεράστια απώλεια.
***
Ακολουθεί η συνέντευξη του Pascal Bruckner:
– Αγαπητέ Πασκάλ, όπως βλέπουμε στο βιβλίο σας αγγίζετε το θέμα των Δυτικών συλλογικών τύψεων. Από πού προέρχεται αυτός ο πόνος συνειδήσεως, έχει σχέση με ιστορικά λάθη όπως η δουλεία ή οι σταυροφορίες και ίσως και με το προπατορικό αμάρτημα βαθιά εδραιωμένο στο Χριστιανικό υποσυνείδητο, που θεωρεί θέσφατο ότι γεννιόμαστε με αυτό?
Οι τύψεις είναι μέσα στο Χριστιανισμό, έχουμε μάθει να αναρωτιόμαστε συνεχώς τι κάνουμε και αν το κάνουμε σωστά. Από τους αρχαίους Έλληνες και το Σωκράτη, ζωή χωρίς έρευνα δεν αξίζει να τη ζεις. Στην έρευνα αυτή υπόκειται και η συνείδηση. Και οι Δυτικοί που για μεγάλο διάστημα έχουν υπάρξει άρχοντες του κόσμου μέσω του άκρατου ιμπεριαλισμού τους έχουν αρχίσει να σκέφτονται το διακύβευμα όλης αυτής της κατάστασης και συχνά η Δύση αναγνωρίζει το λάθος της όπως για παράδειγμα όταν στις 13 Σεπτεμβρίου ο 40χρονος Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron αναγνώρισε τα βασανιστήρια του Γαλλικού κράτους κατά τον πόλεμο στην Αλγερία, με αφορμή την εξαφάνιση ενός πολέμιου της αποικιοκρατίας μαθηματικού Maurice Audin το 1957. Πρέπει βεβαίως να υπάρξει και ανάλογη προσπάθεια και από την άλλη πλευρά όπως π.χ. με τη γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους ή των καταστροφών τους στη Βόρεια Αφρική.
– Και τι γίνεται με το θέμα των ‘μη-τύψεων’, και με αυτό εννοώ την συνεχόμενη εμπλοκή των Δυτικών κυβερνήσεων στις εστίες πολέμου των χωρών της Μέσης Ανατολής, είτε μέσω χρηματοδότησης συγκεκριμένων ομάδων, είτε μέσω του εμπορίου όπλων; Γνωρίζουμε π.χ. ότι η Αμερικάνικη κυβέρνηση είχε στενές σχέσεις με την οικογένεια Μπιν Λάντεν. Θυμόμαστε επίσης τον θερμό χαιρετισμό μεταξύ του τότε ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ Donald Rumsfeld στον Saddam Hussein, πίσω στο όχι και τόσο μακρινό 1983. Η ιστορία έχει δείξει ότι η ‘σπορά’ δικτατοριών έχει προσοδοφόρα ‘σοδιά’ για τις υπερδυνάμεις.
Όσον αφορά τη χρηματοδότηση των τζιχαντιστών, είναι όντως πολύ μπερδεμένο ζήτημα. Όταν η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν, και έτυχε να βρίσκομαι κι εγώ εκεί, η Αμερική υποστήριζε τους μουτζαχεντίν και πολλά δολάρια και όπλα πέρασαν στους ταλιμπάν. Μετά τον πόλεμο του Ιράκ και βεβαίως την 11/9, πήραμε το μάθημά μας λίγο αργά βέβαια, και κυβερνήσεις όπως της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Γερμανίας έχουν ανακοινώσει το τέλος χρηματοδοτήσεων αλλά και πολεμικών επιχειρήσεων ειδικά στη Συρία. Υπάρχει όμως μία απάθεια και ο πόλεμος συνεχίζεται. Ναι, υπάρχουν οι τύψεις αλλά δεν πρέπει να πνίγουν τη διάθεσή μας για κριτική. Η μεταρρύθμιση όμως του Ισλάμ δεν είναι στα χέρια μας, δεν εξαρτάται από εμάς, είναι μεγάλο θέμα, αυτό που πρέπει εμείς να κάνουμε είναι να ενισχύουμε από τις ίδιες μας τις χώρες και να στηρίζουμε τους ανανεωτές, ώστε με τη σειρά τους να βοηθήσουν τους ανθρώπους τους να κάνουν τη θρησκεία τους σοφότερη και πιο ανεκτική, για να επέλθει μία νέα περίοδος Διαφωτισμού του Ισλάμ.
– Είναι εφικτό κάτι τέτοιο; Μήπως χρειάζεται μία εσωτερική επανάσταση; Βεβαίως είδαμε ότι προσπάθειες όπως η Αραβική Άνοιξη καταπνίχτηκαν αίφνης. Πότε βλέπετε να αλλάζουν τα πράγματα;
Χωρίς να είμαι οπτιμιστής, βλέπω ότι τα πράγματα βαίνουν σταδιακά προς το καλύτερο. Δεν μπορούν όμως να γίνουν σε μία νύχτα. Πιθανότατα η από-ισλαμοποίηση να πάρει και εκατό χρόνια. Γνωρίζω ότι μία μεγάλη μερίδα μετριοπαθών μουσουλμάνων προβαίνουν σταδιακά σε συγκεκριμένες κατακτήσεις, κάποιοι θέλουν να ασπαστούν τον Προτεσταντισμό αλλά κρατάνε το αραβικό όνομα τους για παν ενδεχόμενο. Υπάρχουν ομάδες όμως ο Κύκλος των Χ-Μουσουλμάνων. Πολλοί δεν τηρούν το Ραμαζάνι και τα λοιπά έθιμα, ούτε πηγαίνουν καθημερινά στο Τζαμί. Πριν 150 χρόνια οι Χριστιανοί υποχρεούνταν κι αυτοί να ακολουθούν αυστηρό λατρευτικό πρωτόκολλο και κάθε Κυριακή να πηγαίνουν εκκλησία. Για να αλλάξει νοοτροπία ο Χριστιανισμός χρειάστηκε πολύ χρόνος, υπήρχαν συνεχείς πόλεμοι για τρεις αιώνες με βάση τη θρησκεία. Στη Γαλλία για να θεωρείσαι Γάλλος έπρεπε να ήσουν Καθολικός. Ο Λουδοβίκος 14ος με την εμμονή του στον Καθολικισμό έχασε πολλούς σημαντικούς Προτεστάντες διανοούμενους. Στην Τουρκία πολύς κόσμος και χιλιάδες διανοούμενοι αποζητούν τη δημοκρατία και διαρκώς φυλακίζονται. Στην Τυνησία άντρες και γυναίκες αδέλφια έχουν πλέον τα ίδια δικαιώματα στην περιουσία του πατέρα. Βέβαια υπάρχουν και τα πισωγυρίσματα όπως στο Σουνίτικο Πανεπιστήμιο του Καϊρου που θεωρεί ‘χαράμ’ το γάμο μεταξύ αλλόθρησκων. Παρ’ όλα αυτά στο Μαρόκο πριν λίγες μέρες νομοθετήθηκε η ελευθερία στην επιλογή συζύγου διαφορετικής εθνικότητας. Επίσης χαρακτηρίστηκε ποινικό αδίκημα η κακοποίηση εντός γάμου. Υπάρχουν λοιπόν αλλαγές. Μέσα στο Ισλάμ κοχλάζει ένας πολιτιστικός και κοινωνικός αναβρασμός. Είναι άραγε αυτός ο Νέος Διαφωτισμός του 21ου αιώνα; Οι ιδέες είναι το πιο μεγάλο όπλο. Στη Γαλλία δεν ρωτάμε πια το θρήσκευμα, ενώ ρωτάμε ευθαρσώς για τα πολιτικά πιστεύω ή για τη θέση απέναντι στον καπιταλισμό. Αντίθετα το Ισλάμ έχει γίνει όπως είπαμε κάτι σαν ταυτότητα, το λες πριν πεις ότι είσαι Αιγύπτιος κλπ. Εμείς επίσης αγγίζουμε ευαίσθητα για μας ζητήματα όπως το Ολοκαύτωμα ή τη Χιροσίμα, εκείνοι ποτέ. Για μας είναι τελικά απλό να ζούμε ο ένας δίπλα στον άλλο.
– Αυτό μπορεί να φαντάζει απλό αλλά συχνά δεν είναι καλοδεχούμενο από τα ευρωπαϊκά κράτη. Και μιλώ φυσικά για το μεταναστευτικό ζήτημα. Είναι επίσης απορία δική μου και πολλών άλλων γιατί οι μετριοπαθείς Μουσουλμάνοι δεν βγαίνουν να καταδικάσουν τις ακραίες συμπεριφορές και την τρομοκρατία;
Το μεταναστευτικό είναι ένα τεράστιο ζήτημα και απόρροια όλων των προηγούμενων πολιτικών που το χειρίζονται τελείως λανθασμένα. Όσον αφορά όμως τους μουσουλμάνους που ασπάζονται την ελευθερία που ενυπάρχει στη Δημοκρατία και ζητούν να αφομοιωθούν στις δυτικές κοινωνίες, τα νούμερα όπως σας είπα είναι πολύ ενθαρρυντικά. Όμως υπάρχει ακόμα φόβος και τρομοκρατία, όπως και απομόνωση από τον κοινωνικό περίγυρο για κάποιον που επιδιώκει μία προσωπική επανάσταση. Αυτό θα γίνει, αλλά αργά και πιο μαζικά.
– Εκφράζοντας τις απόψεις σας περί Ισλαμοφοβίας νιώσατε ποτέ φόβο ότι μπορεί να βάζετε σε κίνδυνο τον ίδιο σας τον εαυτό;
Το βιβλίο κυκλοφορεί κάτι μήνες αλλά δεν ένιωσα ποτέ απειλή, εκτός κάποιων λεκτικών προπηλακισμών στο δρόμο. Ο φόβος δεν πρέπει να αποτελεί σύμβουλο.
– Στην ομιλία σας μιλήσατε για τον ‘αντί-καπιταλισμό’ που αποπνέει η σκληροπυρηνική μεριά του Ισλάμ, απλά και μόνο κοιτάζοντας την εγκράτεια της στα δυτικά αγαθά. Μήπως τελικά όλο το ζήτημα είναι ταξικό; Αληθεύει ότι μέσα στην Ευρώπη, η τρομοκρατία από τη δεύτερη η τρίτη γενιά μουσουλμάνων προέρχεται από υποβαθμισμένες και γκετοποιημένες περιοχές των μεγαλουπόλεων;
Αυτό ναι μεν συμβαίνει, αλλά γνωρίζω πολλούς αδιάλλακτους πλούσιους μουσουλμάνους, και έχω ακούσει όπως και σεις ότι κάποιοι τζιχαντιστές προέρχονται από οικονομικά εύρωστα περιβάλλοντα. Επομένως όλα είναι θέμα παιδείας και εμφύσησης πίστης στην ίδια την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης. Από όλες τις τυραννίες η θρησκεία που δεν υπόκειται σε διαρκή εξέταση είναι η χειρότερη.