Ρέκβιεμ για τη Φάνι Γκόλντμαν. Το σπουδαίο έργο της Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν, της «ευφυέστερης και σημαντικότερης» κατά τον Μπέρνχαρντ Αυστριακής συγγραφέως, παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2023 με έναν θίασο εξαιρετικών Ελληνίδων ηθοποιών: τη Χαρά Μάτα Γιαννάτου, την Άννα Καλαϊτζίδου, την Αλεξία Καλτσίκη και την Ελίνα Ρίζου.

Λίγα λόγια για την παράσταση

«Την είχε κλέψει και την είχε ληστέψει, τα λόγια της όλα από τις 700 μέρες και νύχτες, τις κύριες προτάσεις και τις δευτερεύουσες, τις κρίσεις της και τις γνώμες της, αυτήν την ίδια […] την είχε κομματιάσει και την είχε ψήσει, την είχε σφάξει, ήταν σφαγμένη μέσα στις 386 σελίδες ενός βιβλίου […]».

Η όμορφη ηθοποιός Φάνι Γκόλντμαν σχετίζεται με τον άγνωστο αλλά φιλόδοξο συγγραφέα Τόνι Μάρεκ. Αυτός, αφού εκμεταλλευτεί τις γνωριμίες της, την εγκαταλείπει για μια νεότερη γυναίκα και κάνει στη συνέχεια τη ζωή της αντικείμενο του πρώτου επιτυχημένου βιβλίου του.

ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!

«Τα πράγματα που εκείνη του είχε διηγηθεί τις νύχτες όταν ήταν ξαπλωμένη δίπλα του, τα απογεύματα όταν περπατούσαν στο δάσος, όταν έπιναν τον καφέ τους», όσα του είχε πει – και στα δυο χρόνια που ήταν μαζί τού τα είχε πει όλα -, βρίσκονταν στις σελίδες του βιβλίου του.

Η ηθοποιός αρρωσταίνει θανάσιμα όταν κάτι πρωτόγνωρο εμφανίζεται και εξαπλώνεται σαν καρκίνωμα στο σώμα, στο μυαλό και στο νευρικό της σύστημα: το μίσος. Εγκαταλελειμμένη και παραδομένη στο αλκοόλ, αρρωσταίνει. Το μίσος την οδηγεί στον θάνατο.

«Υπάρχουν εγκλήματα που εκτελούνται εντός των ορίων του νόμιμου και του επιτρεπτού. Αυτά τα εγκλήματα παραμένουν αδιόρατα και ανεξιχνίαστα, προϋποθέτουν εκλεπτυσμένη μεθοδολογία, υψηλή νοημοσύνη και είναι φρικτά» γράφει η Μπάχμαν.

Γινόμαστε μάρτυρες ενός ανομολόγητου δράματος

Η Ζωή Χατζηαντωνίου μιλάει για το πώς η παράσταση Ρέκβιεμ για τη Φάνι Γκόλντμαν ισορροπεί ανάμεσα σε μια ιστορία ερωτικής προδοσίας και ένα είδος θρησκευτικού δράματος και το πώς τελικά η ανθρώπινη κοινωνία μπορεί να μετατραπεί σε πεδίο τέλεσης των τελειότερων εγκλημάτων:

«Η παράσταση δανείζεται στοιχεία από τη λειτουργία ενός εκκλησιαστικού ρέκβιεμ και στοιχεία από την αρχαία αιγυπτιακή αντίληψη για τη δοκιμασία που περνούσε το σώμα και η ψυχή των νεκρών προκειμένου να περάσουν στην επόμενη ζωή “χωρίς βαριά καρδιά” και να αναπαυθούν.

Πρόκειται για μια ακολουθία επεισοδίων από τη ζωή της Φάνι Γκόλντμαν, χωρισμένη σε κεφάλαια, μέσα σε ένα είδος ambient, μυστικιστικής τελετουργίας. Αφηγηματικά και διαλογικά μέρη, αναπαράσταση γεγονότων εξωτερικών και εσωτερικών που δε φτάνει ποτέ στον βαθμό του ρεαλισμού, σκηνές της ζωής και της σκέψης της Φάνι Γκόλντμαν μέσα σε ηχοτοπία που λειτουργούν ως ψυχικά τοπία και δημιουργούν διακυμάνσεις έντασης. Μέσα σε τέτοια τοπία ήχου και εικόνας αναπαρίσταται το δράμα της Φάνι, σαν ένα είδος θρησκευτικού δράματος, ενός Πάθους. Ταυτόχρονα, συντελείται μια διαδικασία κρίσεως, μιας θείας δίκης, προκειμένου να έρθει η συγχώρεση, η ησυχία και η έξοδος από τη νύχτα μέσα από την οποία περνάει η Φάνι και κατά τη διάρκεια της οποίας κρίνει τον εαυτό της ένοχο για τη σιωπή και την πτώση της.

Γεμάτος αναφορές από τη Βίβλο, εξιστορώντας κατά τα άλλα, θα έλεγε κανείς, μια μπανάλ ιστορία ερωτικής προδοσίας, ο λόγος της Μπάχμαν διαθέτει μια συμπιεσμένη ενέργεια που δεν κορυφώνει, αλλά προτείνει μια εσωτερική, βραδυφλεγή ανάπτυξη, γεμάτη κενά και ασυνέχειες, αφού πρόκειται για ημιτελές μυθιστορηματικό έργο. Η ίδια η Μπάχμαν δεν πρόλαβε να φτάσει στο στάδιο της σύνθεσης του υλικού. Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τη “διάσπαρτη” ιστορία ως εξής: η ζωή μια ωραίας γυναίκας με ωραίους ώμους που μια μέρα ένας φιλόδοξος μικροαπατεώνας, ένας νεόπλουτος, που ό,τι είδε, ό,τι άκουσε το μετέτρεψε χωρίς περιστροφές σε κέρδος, την έκανε best seller. Η αφήγησή της γίνεται αφήγηση δική του.

Ωστόσο, δεν κρίνεται αυτός, αλλά η Φάνι και μάλιστα από αυτήν την ίδια, αφού ακολουθεί την ίδια, παλαιά ιστορία της γυναίκας που μπαίνει μοιρολατρικά, από μια ανόητη αξιοπρέπεια, από δειλία, από ατολμία, από ντροπή, από το φόβο ενός περίγυρου, στο ρόλο του αμνού, του σφάγιου προκειμένου η ζωή να συνεχιστεί κανονικά για όλους τους άλλους πλην της ίδιας. Προσβεβλημένη από μίσος, καταδικασμένη σε μια εκδίκηση που δεν μπορεί να πάρει, στρέφει το μίσος στον εαυτό της. Μέσα σε ένα τελευταίο παραλήρημά πριν το “φυσικό” της θάνατο, συνδέει τον εαυτό της με όλα τα  γυναικεία Θύματα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας κι εμείς γινόμαστε μάρτυρες ενός ανομολόγητου δράματος, ενός αφανισμού, που δεν ήταν θάνατος αλλά φόνος. Η ανθρώπινη κοινωνία είναι, για την Μπάχμαν, ο τόπος των τελειότερων εγκλημάτων, αυτών που παραμένουν παντοτινά αδιόρατα και ανεξιχνίαστα».

Μια ιστορία για τη γυναίκα

Το Ρέκβιεμ για τη Φάνι Γκόλντμαν της Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν (1926-1973), αποτελεί το σχεδίασμα ενός μυθιστορήματος που προοριζόταν να γίνει μέρος ενός κύκλου έργων με τον τίτλο Τρόποι θανάτου. Περιγράφοντας ιστορίες γυναικών, η Μπάχμαν, που πέθανε και η ίδια κάτω από ανεξιχνίαστες συνθήκες, ερευνά τους τρόπους εξόντωσης της γυναικείας υπόστασης εντός της πατριαρχικής λογικής που ορίζει την ιστορία, την πολιτική, τη θρησκεία, την οικογένεια, ακόμη και την ίδια τη γυναικεία αυτοαντίληψη.

Πώς εισχωρεί στη γλώσσα και στις σχέσεις ο λανθάνων φασισμός της καθημερινότητας; Πώς αποβάλλεται τελικά η γυναικεία υποκειμενικότητα από έναν κόσμο στον οποίο δεν έχει θέση;

Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέτει η παράσταση της Ζωής Χατζηαντωνίου, η οποία με τη σκηνοθεσία της δημιουργεί ένα τοπίο αφηγηματικών σπαραγμάτων αντίστοιχο με το σύμπαν της Μπάχμαν.

Συντελεστές

Βασισμένο στο έργο της Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν

Δραματουργία – Σκηνοθεσία Ζωή Χατζηαντωνίου
Μετάφραση Μαρία Αγγελίδου – Άγγελος Αγγελίδης
Σκηνικό – Κοστούμια Μαρία Πανουργιά
Μουσική – Ήχος Γιώργος Μυζήθρας
Video art Παντελής Μάκκας
Φωτισμοί Δημήτρης Κασιμάτης
Βοηθός σκηνοθέτιδας Έλλη Ανδριτσοπούλου
Σύμβουλος δραματουργίας – Εξωτερικός συνεργάτης Άρμιν Κέρμπερ
Βοηθός σκηνοθέτιδας – Συνεργάτιδα δραματουργίας Δήμητρα Θωμαΐδου
Βοηθός σκηνογράφου Νάντια Κασσάρα
Βοηθός ενδυματολόγου Φωτεινή Ιατρού
Βοηθός video artist Άννα Μπίζα
Κατασκευή σκηνικού Γιάννης Νίτσος
Ζωγραφική σκηνικού Νίκος Καρράς
Κατασκευή μασκών Δήμητρα Καίσαρη
Φωτογραφίες Γκέλυ Καλαμπάκα

Παίζουν Χαρά Μάτα Γιαννάτου, Άννα Καλαϊτζίδου, Αλεξία Καλτσίκη, Ελίνα Ρίζου
Συμμετέχει η Αλεξάνδρα Ντεληθέου

Οργάνωση παραγωγής Κωνσταντίνα Αγγελέτου
Εκτέλεση παραγωγής Λυκόφως

[Ελληνική έκδοση: Ingeborg Bachmann, Ρέκβιεμ για τη Φάννυ Γκόλντμαν (Από τα προσχέδια ενός μυθιστορήματος), μτφ. Μαρία Αγγελίδου, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 1992.]

Συζήτηση

18 Ιουλίου Μετά την παράσταση ακολουθεί συζήτηση με τους συντελεστές. Συντονίζει η Δήμητρα Κονδυλάκη.

Διαβάστε επίσης:

Πρεμιέρα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2023 στην Πειραιώς 260
Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου: Το Καλλιτεχνικό Πρόγραμμα για το 2023